قلعه لمبسر

قلعه لمبسر یکی از جاهای دیدنی قزوین به شمار می‌رود که در سه کیلومتری شمال شرقی رازمیان در بخش الموت غربی قرار دارد. الموت و دژهایش در طول تاریخ به‌سختی توسط قوای مهاجم فتح می‌شدند؛ لمبسر نیز دژی مستحکم و فتح‌ناپذیر بود که از مهم‌ترین پایگاه‌های اسماعیلیان محسوب می‌شد. از نکات شگفت‌آور در مورد این قلعه، سازوکار حیرت‌انگیز جمع‌آوری و ذخیره آب باران، سیستم آب‌رسانی و همچنین مخازن غلات در جنوب و جنوب شرقی آن است که سبب می‌شد، ساکنان آن به‌رغم محاصره بلندمدت به زندگی خود ادامه دهند. در حال حاضر، بخشی از مسیر پای کوه تا قلعه مجهز به پله است و به‌راحتی می‌توانید از این جاذبه تاریخی و باشکوه بازدید کنید.

• آدرس: استان قزوین، شهرستان قزوین، بخش الموت غربی، سه کیلومتری شمال شرق شهر رازمیان (نمایش روی نقشه)

قلعه‌ لمبسر در شمال دشت قزوین در منطقه‌ الموت و شمال شرق رازمیان قرار گرفته است. این قلعه حدود ۶۳ کیلومتر با شهر قزوین و دو کیلومتر با روستای رازمیان فاصله دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: رسول زارعی)

برای بازدید از قلعه لمبسر باید بعد از خروج از شهر قزوین وارد جاده‌ سرسبز و زیبای الموت شوید. در دو راهی معلم کلایه-علی‌آباد، مسیر معلم کلایه و سپس قلعه الموت را در پیش بگیرید. پس از آنکه به رازمیان رسیدید، حدودا ۱۰ دقیقه دیگر با خودرو به‌سمت شمال شرق شهر بروید تا به قلعه برسید. مسیر ماشین‌رو تا پای کوه وجود دارد. بعد از پارک وسیله نقلیه باید مسیری با سراشیبی نسبتا ملایم را تا قلعه طی کنید.

در گذشته دسترسی به این قلعه راحت نبود و مستلزم صخره‌نوردی و سنگ‌نوردی بود. در حال حاضر، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بخش‌هایی از این محل را مورد ترمیم قرار داده و راه‌های ورودی مناسبی با پله‌های سیمانی و آهنی برای آن تعبیه کرده است تا تردد گردشگران به سهولت انجام شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حامد یونسی)

قلعه لمبسر که معروف‌ترین قلعه‌ الموت بعد از آشیانه‌ عقاب یا همان قلعه‌ حسن صباح است، به‌دلیل موقعیت استراتژیک و معماری منحصربه‌فردش حتی از قلعه الموت مستحکم‌تر بود. این قلعه که از آثار ملی ایران به شمار می‌رود، در بلندترین نقطه‌ کوهی وسیع قرار دارد و از سه طرف با پرتگاه‌های غیرقابل نفوذ و از یک طرف با زمینی مسطح احاطه شده است. علاوه بر این، لمبسر از دو سو به‌وسیله‌ دو رود نینه‌رود و لمه‌رود احاطه شده است که هرچه بیشتر آن را دست‌نیافتنی کرده‌اند. وجود مخازن شگفت‌آور و عظیم آب و غلات در جنوب و جنوب‌شرقی قلعه نشان می‌دهند که آن روزگار کشاورزی رونق فراوانی داشته است.

اهمیت عمده قلعه لمبسر در استراتژی نظامی اسماعیلیه آن بود که به‌عنوان سپری برای پشت سر عمل می‌کرد؛ جایی که قلعه‌های اصلی اسماعیلیه قرار داشتند. مقاصد و منظورهای استراتژیکی که لمبسر برای آن‌ها ساخته شده بود، نیازی به استقرار قوای زیادی نداشت؛ بنابراین احتمالا از قلعه برای اهداف دیگری مانند تعلیم و آموزش فدائیان اسماعیلی استفاده می‌شد؛ هرچند هیچ مدرکی برای این امر در دست نیست.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: هادی زارع کهن، حامد یونسی)

نام قلعه لمبسر به‌صورت «لمسر» به فتح لام و میم مشدد و سین و همچنین «لمبسر» به فتح لام و سین نوشته شده است. نام مزبور از دو جزء اصلی «لم+سر» تشکیل می‌شود که با توجه به‌معنای آن‌ها و مقایسه با برخی واژه‌های منطقه البرز و نام برخی از روستاهای ناحیه، معنی کلمه «لمسر» یا لمبسر عبارت است از قلعه و بلندی صاف و هموار.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: کاوه نوحی)

سال ساخت بنای قلعه لمبسر در متون تاریخی نیامده است؛ با این حال، قدمت بنای اصلی قلعه را به پيش از اسلام نسبت می‌دهند. قلعه مزبور پس از تصرف در سال ۴۸۹ هجری توسط کيابزرگ اميد، بازسازی شده و توسعه يافته است. این قلعه به‌واسطه موقعیت و اهمیت خاص خود در دوره تسلط اسماعیلیه شهرت زیادی پیدا کرد و یکی از مهم‌ترین قلعه‌های اسماعیلیه در عصر سلجوقی بود.

پس از سقوط میمون‌دژ و الموت در سال ۶۵۴ هجری قمری به دست مغولان، لمبسر یک سال دیگر در برابر آن‌ها مقاومت کرد. هولاکو مدتی در روستای منصور باغ توقف کرد و امیدوار بود که بتواند ساکنان قلعه را با مذاکره ترغیب کند تا از قلعه بیرون بروند؛ اما انتظار او بیهوده بود. تنها بعد از آنکه وبا در میان اهالی ساکن در قلعه شیوه پیدا کرد و بسیاری از مدافعان را از پای درآورد، هولاکوخان موفق به فتح آن شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حامد یونسی)

برای ساخت قلعه لمبسر ظاهرا از مصالح موجود در منطقه استفاده شده است. این مصالح شامل سنگ‌هایی می‌شود که با ملاط ساروج در کنار هم قرار گرفته‌اند و شالوده‌ اصلی بنا را تشکیل می‌دهند. در بعضی از قسمت‌ها نیز ساروج یک‌پارچه (سنگ، آهک و خاکستر) به کار رفته است تا مستحکم و غیرقابل‌نفوذ شود.

قلعه لمبسر ۴۸۰ متر طول و ۱۹۰ متر عرض دارد و سه قلعه کوچک‌تر راه‌های شرقی دسترسی به لمبسر را محافظت می‌کردند تا قلعه از هر نوع حمله‌ای مصون بماند. دیوارهای قلعه دو لایه و عرضی حدود ۱۰ متر دارند. در زمین شیب‌دار و محصور قلعه، خرابه‌های بسیاری دیده می‌شود که بعضی از آن‌ها از خشت و گل هستند. اتاق‌هایی با طاق‌ ضربی در داخل باروی قلعه دیده می‌شود كه نیمی از آن‌ها در زیر سنگ و خاک قرار دارند. كف اصلی قلعه همچنان به قوت خود پابرجا است و مجرای فاضلاب آن وجود دارد که هم‌سطح با كف قلعه است.

در بخش شمالی قلعه دیوارهایی به قطر ۱۲۰ سانتی‌متر ساخته شده که جایگاه فرمانروای قلعه بوده است. ساختمان‌های مهم قلعه لمبسر درست در زیردست دروازه‌ شمالی قرار داشتند و در فضایی به طول ۳۵ متر و عرض ۲۵ متر بنا شده بودند.

باروی غربی و برج‌های آن نسبت به باروی شرقی استحكام زیادی ندارند و این موضوع به‌دلیل وجود پرتگاه‌های عمیق در این بخش است که دسترسی به قلعه را غیرممکن می‌کردند. در این سمت بر سر هر تیزی و پیش‌آمدگی كوه، برجی كوچک ساخته‌ شده كه فاصله‌ آن‌ها از یکدیگر حدود یک متر است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حامد یونسی)

در این بخش، بارویی بلند به ارتفاع ۱۰ متر ساخته شده است که ظاهرا برای دیده‌بانی محافظان قلعه به کار می‌رفت؛ به‌خصوص که دید وسیعی به اطراف و تسلط خوبی بر مهاجمان داشت. این بارو سالم‌ترین قسمت قلعه به حساب می‌آید که مشرف بر رود جاری مجاور آن است. در سه سمت دیگر قلعه به‌دلیل نفوذناپذیری طبیعی،‌ باروها کوتاه‌تر هستند.

دروازه‌ جنوبی كه كف آن حدود ۱۵۰ متر پایین‌تر از دروازه‌ شمالی قرار دارد، سالم‌تر باقی مانده است. این دروازه شامل دو در متوالی می‌شود که اختلاف سطح آن‌ها حدود ۶ متر است. در اول رو به غرب باز می‌گردد و در دو طرف آن برج‌های بلندی ساخته شده بود. آنچه امروزه از برج سمت چپ بر جای مانده است، بیش از ۶ متر ارتفاع دارد. پس از این در، راه قلعه به‌صورت مارپیچی به در دوم می‌رسد كه اتاق نگهبانان در كنار آن است. دیوار و طاق این دو درگاه از سنگ تراشیده‌ مكعبی ساخته شده‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Gholami-Mr)

از عجایب قلعه لمبسر می‌توان به سیستم آب‌رسانی و ذخیره‌ آب باران و انبار غلات اشاره کرد که باعث می‌شد ساکنان با وجود محاصره طولانی تا مدت‌ها به‌راحتی زندگی کنند. آب مورد نیاز ساکنان از طریق آب‌رویی تامین می‌شد که از شمال قلعه کشیده شده بود. این آب‌رو از رودخانه‌ نینه‌‌رود منشعب می‌شد و آب را در آب‌انبارهای قلعه ذخیره می‌کرد؛ آب‌انبارهایی که در دل سنگ و کوه به‌شکل مكعب مستطیل به طول ۵٫۰۸ متر و به عرض و عمق ۱٫۰۹ متر کنده و ساخته شده بودند. مسیر این آب‌رو امروزه نیز قابل تشخیص است.

سه آب‌انبار دیگر در شمال و شرق و خارج از دیوارهای قلعه وجود داشت. جالب اینکه در پایین دیوار شرقی كه آب‌انبارهای خارج قلعه كنده شده‌اند، فضایی سرپوشیده در ارتفاع ۱۹ متری وجود دارد كه با پله‌هایی ناهموار به لب رودخانه منتهی می‌شود. پهنای این فضای سرپوشیده ۹۵ سانتی‌متر و قطر هلال طاق آن كمی بیش از ۳۰ سانتی‌متر بوده و در حال حاضر از خاک و سنگ انباشته شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: معصومه زارعی)

از آنجا که شهر رازمیان، نزدیک‌ترین منطقه مسکونی به قلعه است، می‌توانید از اقامتگاه‌های بوم‌گردی روستاهای این منطقه استفاده کنید و به دور از هیاهوی زندگی شهر، از زندگی روستایی و غذاهای محلی لذت ببرید.

با توجه به اینکه منطقه الموت کوهستانی و سردسیر است، ترجیحا بهار و اوایل تابستان را برای سفرتان انتخاب کنید که هوایی معتدل بر منطقه حاکم است. طبیعت منطقه نیز در این فصول سبزپوش شده و زیبایی آن دوچندان می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: فاطمه آقاجانی)

• این قلعه بسیار زیبا و وسیع است و بازدید از آن چند ساعت طول می‌کشد.
• مسیر رفت و برگشت به قلعه حدودا یک ساعت طول می‌کشد و طی آن برای افراد دچار مشکلات حرکتی، کودکان و افراد مسن دشوار است.
• قلعه لمبسر فاقد هرگونه امکاناتی است.
• بازدید از قلعه رایگان است.

نویسنده: زهره زرشکیان/ بازنویسی: صدیقه شجاعی