قلعه بمپور

سیستان و بلوچستان، آثاری ارزشمند را در خود نهفته دارد. از شهر سوخته تا دهانه غلامان، دیدنی های استان سیستان و بلوچستان نشان‌دهنده قدمت این منطقه تاریخی هستند. قلعه بمپور در شهرستان ایرانشهر، یکی دیگر از آثار به‌جامانده از تمدن قدیمی بشر در این منطقه محسوب می‌شود که چشم‌ها از آن غافل مانده است.

کهن دژ بلوچستان سال‌ها است سردر گریبان دارد و روی از نخلستان‌‌های پایین دست برگردانده است. قلعه بمپور، این کهن دژ باستانی بلوچستان چیزی جز تلی از خاک نخواهد بود، اگر با دیدنش درنگ نکنیم و نیندیشیم؛ ویرانه‌ای بیش نخواهد بود، اگر نتوانیم با این میراث نیاکانمان ارتباط تاریخی و معنوی برقرار نکنیم.

قلعه بمپور یکی از قلعه‌های نظامی مهم آسیا و جاهای دیدنی بمپور است که در ۲۴ کیلومتری غرب ایرانشهر، در بخش بمپور و در یک کیلومتری شمال شهر بمپور قرار دارد. این قلعه روی یک تپه مصنوعی بلند به ارتفاع ۸۰ متر واقع شده است. (مشاهده روی نقشه)

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: فرشید بلوری)

در برخی از افسانه‌های محلی بمپور را مربوط به بهمن (پسر اسفندیار) می‌دانند؛ بدین‌ترتیب که ابتدا به‌صورت بهمن پور بوده و به‌مرور زمان به بمپور تبدیل شده است. همچنین طبق اظهار نظر بسیاری از فضلای ایران و به استناد کتب تاریخی، در روزگار گذشته این محل را بن پهل می‌نامیدند. بن‌ پهل به‌معنای شهر آخر است. این ترکیب با گذشت زمان به بن فهل، بن فول، بن‌فور، بن‌پور، و به بم پور (Bompour) تغییر پیدا کرده است که امروزه فارسی‌زبانان به اشتباه آن را بم‌پور(Bampour) می‌خوانند.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: Msadegh Sansari، تیراژه عیوضی و عبدالحمید خدایاری)

قلعه بمپور که معروف‌ترین قلعه بلوچستان است، زمانی بسیار طولانی مرکز حکومت کرمان و بلوچستان بود. بنا بر تحقیق باستان‌شناسان قدمت این قلعه به دوره‌های ساسانی و اشکانی برمی‌گردد. قلعه بمپور در زمان پادشاهان سلجوقی نیز مورد استفاده بود. هرچند مردم بلوچستان بر این باورند که این قلعه توسط نادرشاه افشار ساخته شده است. البته نادر شاه اجازه ساخت قلعه‌ایی را در منطقه بمپور به نصیرخان براهویی داد؛ اما بنای قلعه بمپور بسیار کهن‌تر از آن است. در سال ۱۹۶۰ میلادی، خانم بئاتریس، دیرینه‌شناس انگلیسی بخشی از سراشیبی تپه زیر قلعه بمپور را مورد کاوش قرار داد و آثاری از دوران آغازین تاریخ به دست آورد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: بهاران ناصری)

قلعه بمپور به‌صورت دو تکه ساخته شده است که این دو بخش به‌لحاظ ارتفاع با یک‌دیگر یکسان نیستند. مصالح بكار رفته در اين قلعه شاما خشت‌ خام و گل رس می‌شود كه روى تپه‌ای مصنوعى احداث شده است. ديوارهاى غربى و شرقى در هر راس برج‌هاى استوانه‌‌اى دارند. از چهار برجک ديده‌‌بانى، تنها دو برجک آن به ارتفاع دو متر باقى مانده‌‌اند. در داخل قلعه، رديفی از اتاق‌هاى چسبيده به ديوار، براى امور مختلف در نظر گرفته شده‌‌ بودند. يک حلقه چاه نيز در درون قلعه وجود دارد. ارتفاع تپه مصنوعى كه قلعه روى آن قرار گرفته ۸۰ متر است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: سعید معلمی)

قلعه بمپور از سه قسمت تشكيل شده است:

• قسمت انتهايى كه شامل ديوارهاى اصلى و درب‌‌هاى ورودى و خروجى و چند عدد برج و بارو براى حفاظت قلعه می‌شود.
• قسمت وسط كه محل خانه‌‌هاى مسكونى و برج و بارو بوده است.
• قسمت فوقانى كه ويژه فرماندهان و حاكم قلعه بود و بيشترين ديده‌‌بانى، از برج و باروهاى اين قسمت به دليل ارتفاع زياد صورت مى‌‌گرفت. در محوطه قسمت فوقانى چاهى عميق ديده مى‌‌شود كه اكنون پس از گذشت چندين سال پر نشده است. در گذشته در داخل چاه محوطه‌ای سنگ‌فرش بود و سوراخى براى عبور نيروهاى قلعه، هنگام محاصره قلعه توسط دشمنان به خارج داشت. در حال حاضر به‌علت حركت شن‌‌هاى روان و گذشت زمان این سوراخ مسدود شده؛ اما چاه به قوت خود باقى است. ديوارهاى شرقى و غربى آن داراى فاصله زيادى از هم و در سمت جنوب به يكديگر نزديک‌تر هستند. ضلع جنوبى در واقع كوچک‌ترين ضلع قلعه است. هر طرف برجى استوانه‌‌اى داشت كه روى هم به رقم ده برج می‌‌رسیدند.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاس: عبدالحمید خدایاری)

• به‌دلیل هوای گرم مناطق جنوبی کشور، توصیه می‌کنیم در فصل تابستان راهی این منطقه نشوید. بهترین زمان برای سفر به سیستان و بلوچستان، فصل‌های خنک سال هستند.
• قلعه بمپور فاقد ورودی، تابلوی راهنما یا تابلوی توضیحات است. پس بهتر است اطلاعات لازم را پیش از سفر همراه خود داشته باشید.
• به‌دلیل نبود نورپردازی، در ساعات روشنایی روز بازدید خود را انجام دهید.
• آثار تاریخی، میراث اجداد ما هستند. آن‌ها را پاس بداریم و در حفاظت‌شان بکوشیم.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: آرمان گلستانه)

نویسنده: زهرا صالح نژاد