بازار وکیل شیراز

تمرکز تعداد زیادی از جاهای دیدنی نظیر بناهای تاریخی، باغ‌های دل‌انگیز، مقبره‌ها و موزه‌های متنوع، شیراز را به یکی از برترین مقاصد گردشگری تبدیل کرده‌ است. در میان انبوه این دیدنی‌های، بازار وکیل شیراز از معروف‌ترین‌ها به شمار می‌رود. با کجارو همراه باشید و بیشتر درباره این بازار تاریخی بدانید.

بازار وکیل شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند ساخته شده است، اکنون در مرکز شهر قرار دارد و از جمله جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود. مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در کنار این بازار قرار دارند. کمتر کسی سفر به شیراز را در زندگی خود تجربه می‌کند، بی‌آنکه از بازار وکیل بازدیدی نداشته باشد.

در گذشته، تمام کارهای بازرگانی، خریدوفروش کالاهای داخلی و خارجی و مبادلات همگی در حجره‌‌های این بازار انجام می‌گرفت. در واقع بازار وکیل در آن دوران مانند قلب واقعی شیراز بود که تمام امور بازرگانی در آنجا به جریان می‌افتاد. بازار وکیل در ردیف آثار تاریخی کشور به شماره ۹۲۴ به ثبت ملی شده است.

بازار وکیل یکی از جذاب‌ترین مکان های دیدنی استان فارس در شیراز است. این بازار ورودی‌های متفاوتی دارد که می‌توانید برای رسیدن به بازار از آن‌ها استفاده کنید. این ورودی‌ها در خیابان‌های زند، طالقانی و لطفعلی خان زند واقع شده‌ است. ورودی اصلی بازارهای وکیل شمالی و جنوبی در خیابان زند، ضلع شرقی میدان شهرداری قرار دارد.

به‌دلیل قرارگیری بازار وکیل در مرکز شهر و در نزدیکی مسیرهای پر تردد، دسترسی به بازار وکیل بسیار آسان است. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو شیراز، ایستگاه زندیه نام دارد که فاصله آن تا بازار کمتر از ۱۵ دقیقه پیاده‌روی است. تقریبا از هر نقطه‌ شهر اتوبوس‌هایی به‌سمت میدان شهرداری شیراز حرکت می‌کنند که می‌توانید با استفاده از آن‌ها خود را به میدان شهرداری برسانید. برای استفاده از خودروی شخصی شلوغی مرکز شهر را در نظر داشته باشید. (مشاهده روی نقشه)

به نظر می‌رسد هنگامی که کریم خان زند برای سرکشی به شهر لار رفته بود، با دیدن بازار قیصریه شهر لار تصمیم می‌گیرد بازاری شبیه به آن در شیراز بنا کند تا محلی برای تجمع کسب و کار و امور اقتصادی مردم شیراز ایجاد کند. بر اساس نوشته‌های تاریخی ساخت بازار وکیل شیراز به دستور کریم خان زند در سال ۱۱۷۲ هجری قمری آغاز می‌شود و پس از گذشت ۲۱ سال در ۱۱۹۳ هجری قمری آخرین مراحل ساخت آن به پایان می‌رسد. با پایان کار ساخت‌وساز، حجره‌های بازار وکیل به محلی برای انجام تمام امور بازرگانی، خریدوفروش کالاهای خارجی و داخلی، صدور و دریافت حوالجات و امور صرافی تبدیل شدند و این بازار مرکز اقتصادی پایتخت وقت ایران می‌شود.

فرصت‌الدوله شیرازی در آثار عجم درباره این بازار چنین می‌نویسد:

بازار وکیل یکی از بازارهای مرحوم کریم خان وکیل است. شالوده‌های آن از سنگ‌های بزرگ ساخته شده و در وسط بازار چهارسویی است که سقفش بسیار بلند و طرازش دلپسند است. کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده می‌شود. یک بازار بزرگ تا برسد به چهارسوی مذکور چهل و یک طاق است، آن را بازار بزازان گویند از هرگونه اقشمه و امتعه دارد. سماور و بلورفروش و خیاط و غغیره نیز در آن هست. بازار دیگر چهل و شش طاق است آنرا بازار کلاهدوزان نامند از کلاهدروز و اصناف دیگر دارد مع بسیاری از صرافان.

مانند تمام بازارهای سنتی، بخش‌های مختلف بازار وکیل نیز در قدیم به نسبت مشاغلی که در هر بخش بازار تجمع کرده بودند به نام‌های خاصی مثل بازار بزازان، بازار مسگرها، بازار کلاهدوزها و اسامی از این دست شناخته می‌شدند. در حال حاضر با وجود جریان داشتن امور اقتصادی و داد و ستد در بازار وکیل، روح اصلی بازار حفظ شده است؛ اما قسمت‌های مختلف بازار با نام‌هایی مثل بازار وکیل جنوبی و بازار روح‌الله روی تابلوهای راهنما نشان داده شده است.

بنای بازار از جنس گچ، آجر و آهک ساخته شده است و ستون‌هایی از جنس سنگ تراشیده، ساختمان آن را به یکی از مستحکم‌ترین بناهای عهد خود تبدیل کرده است. سقف چهارسوق بازار پیش از این ارتفاعی در حدود ۱۱ متر داشت که هم‌اکنون به‌دلیل خاکریزی کف بازار ارتفاع آن به ۱۰ متر کاهش پیدا کرده است. از این سقف چهار بازار منشعب می‌شود. پیش از این زیر سقف چهارسوق بازار حوض مرمرین بزرگی قرار داشت و آب آن از یک آبراه تامین می‌شد. در حال حاضر حوض مرمرین به‌دلیل بالا آمدن سطح بازار از بین رفته است؛ اما آبراهه همچنان وجود دارد.

در ضلع جنوبی چهار سوق در موازات با بازار ترکش دوزها بازار دیگری قرار دارد که مدخل آن در جلوی سر در مسجد وکیل است و به بازار شمشیرگرها شهرت دارد. این بازار نیز دارای ۱۱ جفت مغازه است.

سیستم تهویه هوا به‌علت ارتفاع زیاد سقف طاق و تویزه‌ای بازار کامل بوده است و به‌وسیله بادگیرهایی ساده انجام می‌گرفت. همچنین دریچه‌ها و روزنه‌هایی به نام جامخانه یا هورنور در زیر سقف قرار داده بودند که هوا و نور کافی را به بازار می‌رساند. هم اینک پس از مرمت این روزنه‌ها بسته شده‌ است و در بالای مغازه‌ها، مشبک‌هایی جهت تهویه هوا و روشنایی وجود دارد.

بازار وکیل شیراز هم‌اکنون محل فروش کالاهای مختلف ایرانی و وارداتی است. برجسته‌ترین کالاهایی که در آن به فروش می‌رسد انواع فرش‌های دستباف و ماشینی ایرانی، پارچه و زیور‌آلات سنتی است. در واقع بیشتر بخش‌های اصلی بازار امروزه در اختیار فرش‌فروشان و پارچه‌فروشان قرار دارد. سرای مشیر نیز یکی از بخش‌های بازار است که نباید بازدید از آن را از دست داد؛ علاوه بر معماری زیبای این بخش از بازار، می‌توانید انواع صنایع دستی و زیورآلات سنتی ایرانی را با کیفیت خوب از این بخش بازار تهیه کنید.

معمولا مغازه‌های بازار کار خود را از ساعت ۹ صبح آغاز می‌کنند و در نیمه اول سال تا حدود ساعت ۱۰ شب و در فصول نیمه دوم سال تا حدود هفت شب فعالیت دارند. این مجموعه در روزهای اربعین، تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر صادق (ع) تعطیل است. همچنین در روزهای جمعه ممکن است برخی از مغازه‌ها باز نباشند.

نویسندگان: بهداد خسور و پریسا همایونی