عمارت موسی خانی

شهربابک یکی از شهرهای تاریخی ایران است که بعضی از تاریخ‌نویسان آن را به اردشیر بابکان و برخی دیگر به بابک جد اردشیر نسبت می‌دهند. شهربابک تعدادی از جاهای دیدنی استان کرمان را در خود جای می‌دهد که شامل جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی می‌شود. عمارت موسی خانی از بناهای تاریخی زمان قاجاریه در این شهرستان است.

با بنایی وسیع، عمارت موسی خانی از بخش‌های گوناگونی تشکیل می‌شود که هر کدام با ویژگی‌های معماری ایرانی، از زندگی ساکنان گذشته آن حکایت دارند، از شاه‌نشین گرفته تا انبار غله. این بنای ارزشمند در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است و اکنون به‌عنوان موزه مردم‌شناسی شهربابک از آن استفاده می‌شود. با کجارو همراه باشید و با عمارت موسی خانی آشنا شوید.

عمارت موسی خانی نمونه‌ای بارز از معماری سنتی محسوب می‌شود و معرف هنر، ذوق و توانایی معماران ایرانی است. تزیينات منحصربه‌فرد بنا به‌صورت سيم و سكه در بخش‌های مختلف نمای ساختمان نگاه هر گردشگری را می‌نوازد و نقوش حيوانی كبوتر، نقوش گياهی سرو، گل و بوته و نقوش هندسی شمشه و قاب‌بندی در قسمت‌های گوناگون بنا برای هر بازدیدکننده‌ای جذابیت دارد.

تلالو شیشه‌های رنگی پنجره‌ها، حوضچه‌ای زیبا و لبریز از آب در وسط حیاط و گچبری‌های دیدنی تنها بخش‌هایی از زیبایی نفس‌گیر این عمارت هستند؛ عمارتی که به‌خوبی سبک زندگی ایرانی را نشان می‌دهد.

عمارت موسی خانی یکی از جاهای دیدنی شهربابک به شمار می‌رود و در یکی از محله‌های قدیمی آن واقع شده است. در گذشته، در نزدیکی عمارت، بازار سرپوشیده شهر قرار داشت که هم‌اکنون اثری از آن نیست.

• آدرس: استان کرمان، شهربابک، خیابان شهید بهشتی (مشاهده روی نقشه)

قبل از تاجگذاری آقا محمدخان، ابوالحسن خان، فرزند سلطان محمود حاکم شهربابک بود. وی پس از کور شدن به‌دست آقا محمد خان، از حکومت کنار رفت و برادرزاده‌اش، حاج محمد علی اداره امور را در دست گرفت. پس از حاج محمد علی، ملقب به حاج آقا، فرزندش در شهربابک به حکومت رسید. دوران حکومت او هم‌زمان با سلطنت محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار بود و موقوفات بسیاری داشت. وی نزدیک ۳۰ سال حکومت کرد و عمارت بزرگی موسی خانی را در این دوره ساخت. احداث بنا از سال ۱۲۲۷ آغاز شد و تا ۱۲۳۲ هجری شمسی به طول انجامید.

عمارت موسی خانی از سال ۱۳۷۱ تا سال ۱۳۷۳ مورد بازسازی قرار گرفت و در تاریخ ۱۳۸۱/۱۱/۱۲ در فهرست آثار ملی ثبت شد. در گذشته از این بنا به‌عنوان فرمانداری استفاده می‌شد و امروزه در اختیار میراث فرهنگی و موزه مردم‌شناسی شهربابک قرار دارد.

بنای عمارت موسی خانی از جمله ابنیه مسکونی اعیانی و حاکم‌نشین است که از دو بخش اندرونی و بيرونی تشكيل می‌شود و به‌صورت حياط مركزی ساخته شده است. تزیینات بنا به‌صورت گچبری و سیم در بخش‌های مختلف نمای ساختمان اجرا شده‌اند. مصالح به‌کار رفته شامل خشت خام و گل رس، کاه، آهک، گچ، سنگ، چوب و شیشه می‌شود. درها و پنجره‌ها و ارسی‌ها را از چوب گردو ساخته‌اند و تمامی ستون‌ها و حایل‌ها از جنس چوب درخت توت هستند. مساحت بنا ۷۵۰۰ متر مربع (۲۳۰۰متر مربع زیر بنا، ۵۲۰۰ متر مربع باغ عمارت) است.

بنای این عمارت در دو طبقه و در سه ضلع اصلی شمالی، جنوبی و غربی ساخته شده است. اتاق‌های اصلی عمارت اغلب با ابعاد چهار در هفت متر مربع بنا شده‌اند و ۶۰ اتاق کوچک و بزرگ در دو بخش مجزا، بنای عمارت موسی خانی را تشکیل می‌دهند. ورود به اندرونی بنا از جبهه جنوب شرقی امكان‌پذير است؛ بدین نحو كه در پشت سردر هشتی واقع شده است و با ‪ ۹۰‬درجه زاويه و گذر از دالانی طولانی به حياط خانه می‌توان راه یافت.

ضلع شمالی به‌صورت دو طبقه ساخته شده است و در آن شاه‌نشین با اتاق‌هایی پنج دری در اطراف مشاهده می‌شود. این بخش دارای یک بادگیر دوقلو است که برای استفاده در بهار کاربرد داشت. بادگیرها در زمان فرج الله خان، نوه موسی خان، به برج نگهبانی تبدیل شدند و این قسمت در حال حاضر به‌عنوان موزه مردم‌شناسی استفاده می‌شود.

کاربرد این ضلع در تابستان بود. در این ضلع یک بادگیر بزرگ و بلند قرار دارد که تاج آن در سیل سال ۱۳۶۵ خورشیدی تخریب شد. بادگیر موجب خنک شدن اتاق‌ها در فصل گرما می‌شد. همچنین در تقاطع ضلع شمالی و غربی، انبار غله‌ای وجود دارد که به خاطر نوع طراحی خاص آن، همیشه دمایی کمتر از بقیه قسمت‌های عمارت داشت.

طرف جنوبی ضلع بهارنشین رو به باغ عمارت است و شامل دو ایوان دو طبقه به‌صورت متقارن و یک ایوان اصلی در وسط می‌شود. در تقاطع ضلع جنوبی و غربی، برج اصلی عمارت قرار گرفته است که بر رودخانه و قسمت غرب و جنوب بنا اشراف کامل دارد.

باغی با دیوارهای هشت متری، بخش دوم عمارت موسی خانی را تشکیل می‌دهد که در فصول مختلف، به‌خصوص تابستان و بهار زیبایی وصف‌ناشدنی را جلوه‌گر می‌کند. این باغ حیاطی مفروش با آجر و حوضی با رنگ‌بندی‌های چشم‌نواز را در خود جای داده است. وجود قلاب‌ها در دیواره‌های حیاط از کشیدن چادر در محوطه در زمان‌های خاص حکایت دارد.

• برای بازدید از عمارت موسی خانی می‌توانید در روزها و ساعات اداری به آن مراجعه کنید.
• بهای بلیط عمارت موسی خانی (در سال ۱۴۰۰) ۳۰۰۰ تومان است.
• در سفر به شهرهای گوناگون ایران به فرهنگ‌های مختلف و باورهای مردم بومی احترام بگذارید.
• آثار تاریخی میراث بشریت هستند. آن‌ها را پاس بدارید و از وارد آوردن هرگونه آسیب به آن‌ها جدا خودداری کنید.

عکس‌های مقاله و گالری از خبرگزاری میراث آریا (عکاسان: هادی جلال پور، جواد اسماعیل زاده)

نویسنده: بهاره غنچه