ضرابخانه گنجعلی خان

گنجعلی خان، در دوره صفوی، حاکم کرمان بود؛ علاقه‌مندی او به گسترش شهر کرمان و آبادانی این سرزمین، سبب شد تا بناهای متعددی در آن دوران ساخته شوند؛ برخی از این بناها از جمله ضرابخانه گنجعلی خان تا به امروز پابرجا باقی مانده‌اند. ضرابخانه گنجعلی خان بخشی از مجموعه گنجعلی خان محسوب می‌شود و از جمله جاهای دیدنی کرمان به شمار می‌رود. این ضرابخانه، در دوره صفویه، محل ضرب سکه بود و تا سال‌ها نیز همین کاربرد را داشت؛ امروزه، ضرابخانه گنجعلی خان تبدیل به موزه سکه شده است که از جمله معتبرترین موزه‌های سکه ایران به شمار می‌رود.

• آدرس: استان کرمان، مرکز قدیمی کرمان، کنار بازار بزرگ کرمان، مجموعه گنجعلی خان کرمان (مشاهده روی نقشه)

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: mojtaba_alavi

در قسمت شمالی میدان گنجعلی خان و در داخل بازار مسگری شمالی و دقیقا رو‌به‌روی حمام گنجعلی خان، می‌توان ضرابخانه گنجعلی خان را مشاهده کرد. ضرابخانه گنجعلی خان از گنبد بلند آن قابل تشخیص است. با توجه به ارزش تاریخی آن، ضرابخانه گنجعلی خان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

در این مکان، پس از ذوب فلزات، آن‌ها را در قالب‌های مخصوص می‌ریختند تا نقش مد نظرشان روی سکه حک شود. البته در موارد بسیار زیادی نیز از قالب استفاده نمی‌شد و تنها با استفاده از پتک و چکش‌های مخصوص، عمل ضرب سکه را انجام می‌دادند. در بخشی از این موزه، مجسمه استاد و شاگردی قرار دارد که در حال ضرب سکه به همین روش قدیمی هستند. این روش سنتی تا دوره حکومت ناصرالدین شاه ادامه داشت؛ پس از آن، ناصرالدین شاه، روش‌های جدید ضرب سکه را وارد ایران کرد.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Eh_San

در سال ۱۰۰۵ هجری قمری، گنجعلی خان از سوی شاه عباس صفوی به‌عنوان حاکم کرمان منصوب شد. او از همان آغاز کار خود، شروع به توسعه عمرانی شهر کرمان کرد و به معماری به نام محمد سلطانی یزدی دستور ساخت میدانی بزرگ را داد که در پیرامون آن، بناهای مختلفی برپا شوند. یکی از بناهای پیرامون این میدان که امروزه به‌عنوان میدان گنجعلی خان شناخته می‌شود، ضرابخانه گنجعلی خان است. گنجعلی خان تا سال ۱۰۳۴ هجری قمری حاکم کرمان بود و باور بر این است که ضرابخانه در اواخر دوره حکومت او ساخته شده است.

سن این بنا بیش از ۴۰۰ سال است و در اثر گذر زمان، دچار فرسودگی شده است؛ همین موضوع نیز سبب شد تا در سال ۱۳۵۰ شمسی اقدامی برای تعمیر و ترمیم این بنا صورت بگیرد. به هنگام ترمیم این بنای تاریخی،‌ تعدادی سکه مسی و قطعاتی مرتبط با ضرب سکه کشف شد؛ این اکتشاف، کاربرد این بنا به‌عنوان یک ضرابخانه از دوره صفوی را تایید کرد. از سال ۱۳۵۰ تا سال ۱۳۷۰ شمسی از ضرابخانه گنجعلی خان به‌عنوان نمایشگاه محصولات فرهنگی استفاده می‌شد.

در سال ۱۳۷۰ و هم‌زمان با مراسم بزرگداشت خواجوی کرمانی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان اعلام کرد که از این به بعد ضرابخانه گنجعلی خان به‌عنوان موزه سکه به فعالیت خود ادامه خواهد داد. امروزه، موزه سکه کرمان یا ضرابخانه گنجعلی خان، از جمله موزه‌های معتبر سکه ایران به شمار می‌رود.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Yahya_Asgari

ضرابخانه گنجعلی خان از بناهای دوره صفوی است و در آن می‌توان گچبری‌هایی را مشاهده کرد که به‌شکل آجر کاذب هستند. ویژگی برجسته بیرونی ضرابخانه گنجعلی خان، گنبد بلند آن و همچنین عمارت کلاه فرنگی است که وظیفه تامین بخشی از نور داخل این بنا را بر عهده دارد. زیر این نورگیر نیز حوضی مربعی شکل وجود دارد که انعکاس نور در آب داخل آن جلوه زیبایی دارد.

پلان ضرابخانه گنجعلی خان به‌صورت مربعی است و در اطراف آن نیز چهار چهار غرفه وجود دارد. طاق‌نما به‌صورت ضربی و قوس‌ها تیزه‌دار هستند. در سردر ضرابخانه گنجعلی خان، تزیینات ساده‌ای به‌صورت آجرکاری گچی مشاهده می‌شود.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Mahmoud_Hashemzahi

ضرابخانه گنجعلی خان در شهر کرمان، امروزه به‌عنوان موزه سکه کرمان به فعالیت خود ادامه می‌دهد؛ در موزه سکه کرمان، سکه‌های زیادی از ادوار مختلف نظیر اشکانیان، ساسانیان، عباسی،‌ تیموری، ایلخانی، سلجوقی، صفوی، زندیه، قاجار و پهلوی در معرض نمایش قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، سکه‌هایی رومی و یونانی را نیز می‌توان در بخشی از این موزه مشاهده کرد. تعدادی اسکانس‌ به جا‌‌ی‌مانده از اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی نیز در این موزه وجود دارند.

علاقه‌مندان بازدید از ضرابخانه گنجعلی خان می‌توانند از ۷:۰۰ صبح تا ۲۰:۰۰ برای بازدید مراجعه کنند؛ البته در ایام سوگواری رسمی این موزه تعطیل است. بهای بلیط برای بازدیدکنندگان داخلی ۱,۵۰۰ تومان و برای بازدیدکنندگان خارجی ۱۰,۰۰۰ تومان است.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Morteza_Jafari

• آدرس: استان کرمان،‌ شهر کرمان، میدان ارگ، بازار کرمان (مشاهده روی نقشه)

بازار کرمان، سبک معماری بسیار با ارزشی دارد. بازار کرمان از دید بسیاری از کارشناسان به‌عنوان بزرگترین و طولانی‌ترین بازار در ایران شناخته می‌شود. بازار بزرگ کرمان، بسیار بزرگ است و پیرامون آن، ساختمان‌ها و بناهای تاریخی مختلفی همچون مسجد و آب‌انبار قرار دارند. بازار بزرگ کرمان دارای راسته‌ها و بخش‌های مختلفی است که از جمله آن‌ها می‌توان به بازار مسگری، بازار نقاره‌خانه، بازار زرگری و بازار گنجعلی خان اشاره کرد.

• آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، بازار بزرگ کرمان، میدان گنجعلی خان (مشاهده روی نقشه)

همانند ضرابخانه گنجعلی خان، حمام گنجعلی خان نیز بخشی از مجموعه گنجعلی خان به شمار می‌رود. حمام گنجعلی خان تا سال‌ها به‌عنوان حمام به مردم خدمت‌رسانی می‌کرد تا اینکه در سال ۱۳۴۷ شمسی مورد بازسازی قرار گرفت؛ در این زمان، طرح استفاده از آن به‌عنوان یک موزه مطرح شد. در سال ۱۳۵۲ شمسی، چندین مجسمه ساخته دانشکده هنرهای زیبای تهران در این حمام قرار گرفت و جلوه‌ای بهتر به آن داد. امروزه، از حمام گنجعلی خان به‌عنوان موزه مردم‌شناسی کرمان استفاده می‌شود.

• آدرس: استان کرمان، کرمان، میدان ارگ تا چهارسوق گنجعلی خان (مشاهده روی نقشه)

بازار ارگ کرمان، غربی‌ترین قسمت بازار بزرگ کرمان است؛ این بازار از میدان ارگ شروع می‌شود و تا چهارسوق گنجعلی خان ادامه دارد و پیرامون میدان توحید را در بر می‌گیرد. بازار ارگ کرمان به دو بخش بازار نقاره‌خانه و بازار سراجی تقسیم می‌شود.

• آدرس: استان کرمان، کرمان، بین مسجد جامع و ارگ (مشاهده روی نقشه)

بازار وکیل نیز از جمله بخش‌های بازار بزرگ کرمان به شمار می‌رود؛ این بازار بسیار زیبا به دستور محمد اسماعیل خان وکیل الملک، حاکم کرمان، در سال ۱۲۸۲ قمری ساخته شده بود. وی علاوه بر این بازار، کاروان‌سرا، حمام و مسجدی ساخته است که در کل، به‌عنوان مجموعه وکیل شناخته می‌شوند. بازار وکیل همانند دیگر بازارهای ایران، به‌صورت دراز و کشیده است و هر گوشه از آن به صنفی اختصاص دارد.

منبع: گوگل مپ؛ عکاس: hamid_alizadeh

گنجعلی خان، سرداری دلیر و شجاع بود؛ او یکی از ملازمان شاه عباس بود و پس از اینکه شاه عباس به قدرت رسید، در سال ۱۰۰۵ هجری قمری به‌عنوان حاکم کرمان منصوب شد. او در همان ابتدا، سعی در توسعه شهری و عمرانی کرمان داشت و در همین راستا، بناهای مختلفی را بنا کرد. برجسته‌ترین بنایی که به دستور گنجعلی خان ساخته شده است، مجموعه گنجعلی خان نام دارد؛ مجموعه گنجعلی خان شامل میدان، بازار، مسجد گنجعلی خان، حمام، آب‌انبار، ضرابخانه، مدرسه و کاروان‌سرا است.

نویسنده: علی محمد‌پناه

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: Eh San، محمود هاشم‌زهی، حمید علیزاده)