خانه فروغ الملک (موزه هنر مشکین فام)

شیراز از شهرهای نام‌آشنا برای هر ایرانی و هر گردشگری خارجی است. از میان گستره وسیع و متنوع دیدنی‌ های شیراز، عمارت فروغ الملک یک تیر و دو نشان است. با بازدید از این مکان، نه‌تنها خانه‌ای قدیمی را خواهید دید، بلکه فرصت بازدید از موزه هنر مشکین فام را نیز خواهید داشت. همراه ما باشید تا بیشتر درباره این مجموعه بدانید.

خانه فروغ‌ الملک با قدمتی که به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول بازمی‌گردد، امروزه یکی از مکان های دیدنی استان فارس در شیراز به شمار می‌رود. این بنا در ابتدا برای استفاده مسکونی ساخته شد و در طول حیات خود چند بار تغییر کاربری داشت. این بنا امروزه میزبان موزه هنر مشکین فام است و داخل اتاق‌های آن، فضاهایی برای نمایش آثار هنری سه نسل از خانواده‌ی مشکین فام در نظر گرفته شده است. در کنار این آثار، اثرهایی از دیگر هنرمندان استان فارس نیز هست که برخی توسط صاحب اثر و بعضی توسط مجموعه‌داران به موزه هدیه شده‌اند.

عکس از خبرگزاری میزان (عکاس: سهیلا ستایش)

خانه فروغ الملک در بافت قدیمی شیراز، در محله سنگ سیاه و در پشت امامزاده بی‌بی دختران واقع شده است.

موقعیت خانه فروغ الملک روی نقشه

خانه فروغ‌ الملک در سال ۱۳۱۰ (اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول) توسط فروغ الملک قوامی (داماد قوام بزرگ) در زمینی به مساحت ۱۰۲۰ متر مربع در محور سنگ سیاه و در جوار بقعه بی‌بی دختران احداث شد. از سال ۱۳۲۷ تا اواسط دهه ۵۰ این بنا با نام دبستان فروغ الملک مورد استفاده آموزش وپرورش قرار گرفت.

عکس از خبرگزاری ایلنا (عکاس: مصطفی معراجی)

در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۷۷، خانه فروغ الملک با شماره ثبت ۲۰۴۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و مرمت آن در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان عمران و بهسازی شهری شروع شد. این پروژه مرمت شامل تعویض سقف‌ها، مرمت کلیه آجرکاری‌های نما، تعویض در و پنجره‌های چوبی و کاشی‌کاری حوض‌ها و مرمت سقف حوض‌خانه بود. این بنا از سال ۱۳۸۱ پس از مرمت و بازسازی، در اختیار آقای حسن مشکین‌ فام قرار گرفت و کاربری آن به موزه هنر معاصر فارس تغییر یافت. امروزه این موزه با نام موزه هنر مشکین فام شناخته می‌شود.

خانه فروغ الملک که از خانه های تاریخی شیراز محسوب می‌شود، در ابتدا برای استفاده مسکونی ساخته شد. این بنا شامل بخش‌هایی نظیر پاسدارخانه، آشپزخانه،‌ اصطبل، حمام و دو باب منزل مسکونی (مهمان سرای فدک فعلی و خانه فروغ الملک)‌ می‌شود. با بنایی سه طبقه، خانه فروغ الملک دارای زیرزمین، طبقه همکف و طبقه اول است و دو بخش بیرونی و اندرونی با دو حیاط جداگانه، عمارت شاه‌نشین، حوضخانه، حمام، آشپزخانه و… دارد.

عکس از خبرگزاری ایلنا (عکاس: مصطفی معراجی)

در دو قسمت شمال و جنوب دو اتاق پنج دری جای گرفته است و در ضلع شمال‌ غربی سالن اصلی، ساختمانی به نام شاه‌نشین قرار دارد که دارای پنجره‌های گره‌کاری است. این شاه‌نشین به‌وسیله حوضخانه‌ای هشت‌ضلعی به قسمت اندرونی متصل می‌شود.

عکس از خبرگزاری میزان (عکاس: سهیلا ستایش)

اسکلت و ساختار اصلی بنا در پی سنگ با ملاط گچ، دیوارها آجر با ملاط گچ و خاک و در سقف تیرهای چوبی با پوشش گل و خاک و کاه گل است. تزیینات این بنا شامل تزیینات آجری، کاشی‌کاری، نقاشی‌های سقف و نقوش روی سنگ‌ها به‌صورت حجاری شده است. هنر نقاشی روی سقف‌ها یادآور هنر دوره زندیه است. فضای داخلی بنا نیز مانند همه خانه‌های اعیانی قدیمی زیبا است، با همان پنجره‌های مشبک و کاشی‌کاری و حیاط‌های اندرونی و بیرونی و هشتی و اتاقی با مبلمان قدیمی خانه، از جمله مبل‌های آینه‌کاری شده.

عکس از خبرگزاری ایلنا (عکاس: مصطفی معراجی)

اشیا موجود در موزه هنر مشکین‌ فام شامل صدها قطعه از هنری است که طی بیش از نیم قرن توسط آقای حسن مشکین‌ فام تهیه و گردآوری شد و دارای دو بخش عمده آثار هنری خانواده مشکین فام و آثار هنرمندان معاصر فارس است. این آثار بر حسب نوع اثر هنری یا تکنیک و دوره آفرینش در قالب بخش‌هایی با آثار حجاری و نقش‌برجسته، خوشنویسی، نقاشی، عکاسی، هنرهای تجسمی و… تقسیم‌بندی و به نمایش گذاشته شده است.

عکس از خبرگزاری ایلنا (عکاس: مصطفی معراجی)

اشیاى موجود در موزه شامل صدها قطعه اثر هنرى است که طى بیش از نیم قرن با تلاش و سرمایه خانواده مشکین فام با عشق و علاقه تهیه و گردآورى شده و شامل دو بخش عمده می‌شود:

• آثار هنرى خانواده مشکین فام
• آثار هنرمندان معاصر فارس

آثار موجود بر حسب نوع اثر، تکنیک یا زمان خلق اثر در قالب بخش‌هاى مجزا تقسیم شده و در معرض نمایش قرار گرفته است.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

بخش آثار حجارى و نقش‌برجسته

در این بخش کارهاى استاد حاج حبیب مشکین فام (۱۳۸۰ _ ۱۲۹۴) روى سنگ‌هاى مختلف از جمله مرمر قرار دارد که شامل نقوش گل، حیوان، متون اسلامى از جمله آیات قرآن است و به دو شیوه «گود» و «برجسته» طراحى، خوشنویسى و کنده‌کارى شده است.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

این بخش شامل سه قسمت متفاوت، اما به‌هم پیوسته است:

• آثار خوشنویسى استاد حبیب مشکین فام
• آثار خوشنویسى محفل هنرى حاج حبیب مشکین فام
• آثار اساتید بزرگ خوشنویسى فارس و ایران

نقاشى‌هاى موزه هنر مشکین فام شامل مجموعه بسیار نفیس و متنوعى از آثار هنرمندان معاصر فارس است. در این بخش آثار ۳۰ هنرمند که معرف سه نسل از نقاشان معاصر فارس هستند، به نمایش درآمده است. این هنرمندان عبارت‌اند از حسام ابریشمى، بیژن بهادرى کشکولى، على‌اصغر تجویدى، خلیل توللى، قاسم حقیقى، بهرام خائف، بهنام خاوران، بهرام دبیرى، عباس دریسى، مهدى رضاییان، کاظم رضاییان، قاسم روزخوش، حسن زارع، غلامحسین صابر، علیرضا ظریف، علیرضا عطروش، احمد علامه دهر، سعید غلامى، جمشید کریمى، شهرام کریمى، محمدرضا کشاورزى، امید مشکسار، حسن مشکینفام، منوچهر معتبر، حسین میرزایى، مهرزاد نژند، حمیدرضا هیربد و غلام یونسى.

عکس از خبرگزاری ایلنا (عکاس: مصطفی معراجی)

آثار حجمى و مجسمه‌هاى هدایت‌الله یوسفى نیز در این بخش قرار دارند.

کتابخانه موزه شامل صدها جلد کتاب و مجله‌هاى تخصصى است، مانند بریده جراید در زمینه فعالیت‌هاى هنرى، صدها کارت، بروشور، پوستر و کاتالوگ مربوط به رویدادهاى هنرى، آرشیو نوار، فیلم و سند شامل مصاحبه‌هایى با هنرمندان برجسته فارس و ایران، فیلم گزارش نمایشگاه‌ها و رویدادهاى هنرى، نشست‌ها و جلسات هنرى و ادبى، فیلم زندگى و آثار هنرمندان بزرگ جهان، موزه‌ها و مراکز مهم هنرى جهان.

شامل شناخت هرچه بیشتر هنرمندان و آثار هنرى گذشته و حال، تهیه گزارش، تهیه عکس، فیلم و نوار از هنرمندان و آثار آن‌ها، تهیه جزوه و کاتالوگ براى استفاده علاقه‌مندان و هنرمندان، چاپ و انتشار آثار هنرمندان فارس به‌صورت کاتالوگ، کارت، بروشور، آلبوم و پوستر، ایجاد ارتباط با مراکز هنرى داخل و خارج از کشور.

در این بخش فضاى یک اتاق قدیمى همراه با مبل‌ها، میز، بخارى، صندوقچه، ویترین، بشقاب‌هاى چینى قدیمى، جعبه‌هاى منبت‌کارى شده گلدان‌ها و… مربوط به خانواده مشکین فام وجود دارد.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

فروشگاه

در این بخش، تولیدات هنرى موزه شامل آثار هنرمندان فارس، از جمله تابلو، کتاب، آلبوم، نوار، کارتپستال، پوستر، آثار حجمى و سایر تألیفات به فروش مى‌رسد.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

گردآورى چنین مجموعه نفیس و کمیابى طى بیش از پنجاه سال بیانگر چیزى جز عشق به یادگارها، شخصیت‌ها و آثار فرهنگى و هنرى این سرزمین نیست. مجموعه حاضر از نظر تعدد و تنوع بخش‌هاى مربوط به یک دوره از تاریخ هنر معاصر بخشى از سرزمین ما کم‌نظیر و حتى بی‌نظیر است. این موزه و محتویات آن بى‌شک مى‌تواند پایه و اساس یک موزه واقعى، کم‌نظیر و درخور براى شهر شیراز و استان فارس باشد. این یک سرمایه ملى است. آرشیو ماندگار و ارزشمند موزه مشکین فام براى نسل‌هاى آینده به ودیعه خواهد ماند.

ساعات بازدید از خانه فروغ الملک و موزه هنر مشکین فام از ۹:۳۰ آغاز می‌شود و تا ۱۸:۳۰ ادامه می‌یابد. در نیمه اول سال در ساعات ۱۲ تا ۱۶ و در نیمه دوم سال در ساعات ۱۲ تا ۱۵ مجموعه بسته است. بهای بلیط خانه فروغ الملک (در سال ۱۳۹۹) پنج هزار تومان است.

عکس‌های گالری از مرتضی امین الرعایایی

نویسنده: بهنام شکوری