رودخانه کارون

رود کارون بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین رودخانه ایران است که بخش قابل‌توجهی از آن در استان خوزستان قرار دارد. این رود یکی از نخستین سکونتگاه‌های مردم ایران باستان بوده است و به همین دلیل اهمیت بسیاری دارد. در طول سالیان دراز، رود کارون نقش بسزایی در گسترش کشاورزی، دامداری و گردشگری در شهرها و مناطق اطراف خود داشته است.

رود کارون از شهرهای مختلف استان خوزستان عبور می‌کند و هریک از پل‌های گوناگونی که به زیبایی روی آن ساخته شده، نماد شهرهای مختلف خوزستان است. در حال حاضر، کاهش عمق و حجم آب رودخانه کارون نگرانی بسیاری از علاقه‌مندان به محیط زیست را برانگیخته است. این رودخانه یکی از سرمایه‌های طبیعی ارزشمند ایران است که هرگونه آسیب به آن، تاثیری غیرقابل‌جبران بر اکوسیستم محیط اطراف و زندگی مردم خوزستان خواهد گذاشت. بخش‌های مختلف رود کارون و ساحل‌های آن از زیباترین جاذبه های گردشگری اهواز هستند. در این مقاله به معرفی کامل رود کارون می‌پردازیم. اگر می‌خواهید با این رودخانه بیشتر آشنا شوید، با ما همراه باشید.

منبع عکس: سایت لحظه آخر، عکاس نامشخص

مناطق اطراف رود کارون از نخستین نواحی شکل‌گیری تمدن‌ ایران باستان بوده‌اند و در طول سالیان دراز این رود سبب آبادانی مناطق بسیاری در جنوب ایران شده است. در حال حاضر نیز رودخانه کارون را به‌عنوان مهم‌ترین نشانه طبیعی در استان خوزستان می‌شناسند. آب مورد نیاز شهر اهواز از این رود تامین می‌شود و به‌جز اهواز، شهرهایی دیگر از خوزستان نیز در حاشیه این رود قرار دارند. شهرهای شوشتر، مسجد سلیمان، خرمشهر و ایذه در جوار رود کارون قرار گرفته‌اند. این رود از ارتفاعات استان چهار محال و بختیاری آغاز می‌شود و در استان خوزستان امتداد می‌یابد.

چشم‌انداز زیبای رود کارون در شهر اهواز، شوشتر و سایر شهرهای اطراف آن سبب استقبال بالای گردشگران از این مناطق می‌شود. پیاده‌روی‌های شبانه در جاده ساحلی اهواز، تماشای مناظر زیبای پل‌های رودخانه کارون در کنار لذت بردن از موسیقی جنوب ایران در حاشیه این رود، حال و هوای مخصوص به خود دارد. پل سفید در شهر اهواز یکی از معروف‌ترین پل‌ها روی رودخانه کارون است که نمادی برای این شهر به شمار می‌رود. در حاشیه این رود انواع رستوران‌ها و مطبخ‌های جنوبی فعالیت و انواع غذاهای محلی خوش‌طعم را به گردشگران عرضه می‌کنند.

عکاس و منبع عکس: مصطفی غلام نژاد از خبرگزاری تسنیم

پل سفید اهواز نزدیک به ۵۰۰ متر طول دارد و به‌دلیل رعایت موارد ایمنی، تردد روی آن به‌صورت یک طرفه انجام می‌شود. جزیره کوچکی در میانه مسیر کارون و پل سفید بر جذابیت این پل افزوده است. در حال حاضر این جزیره را به پارکی کوچک تبدیل کرده‌اند که در شب چشم‌انداز زیبایی از پل سفید و رود کارون دارد.

در سنگ‌نوشته‌های یافت شده از اطراف رود کارون از این رود با نام‌هایی مانند «کرنگ» و «کوهرنگ» یاد شده است. برخی از جهانگردان قدیمی نیز از رود کارون با عنوان «نهر الارزق» نام برده‌اند. در گویش بختیاری واژه «کر» به معنی پسر است و به اعتقاد بعضی از مورخان کلمه کارون از پیوستن واژه‌های «کر» و «رون» به معنی روان به وجود آمده و به مرور به کارون تبدیل شده است.

منبع عکس: خبرگزاری مهر، عکاس نامشخص

عمق رود کارون در روزهای پر بارش با روزهای خشک و کم آب متفاوت است. قسمت‌های مختلف این رودخانه نیز عمق‌های مختلفی دارد. بیشترین عمق رود کارون در روزهای پر بارش به حدود ۲۱ متر هم در نقاط عمیق می‌رسد. نقاط کم‌عمق نیز در حدود یک و نیم متر عمق دارند. فاصله بین خرمشهر و بندر قیر که در حدود ۱۹۰ کیلومتر است و از پیوستن رود دز به رود کارون تشکیل می‌شود، فضایی مناسب برای تردد کشتی‌ها دارد. در گذشته ماهیان متنوع‌تری در آب رودخانه کارون زندگی می‌کردند که در حال حاضر تنوع آن‌ها کم شده است.

منبع عکس: سایت مستر بلیط، عکاس نامشخص

رود کارون را به‌عنوان بلندترین رودخانه ایران و از جاهای دیدنی خوزستان می‌شناسند. طول این رود به ۹۵۰ کیلومتر می‌رسد و تمام مسیر آن داخل ایران قرار دارد که این مطلب بر اهمیت رودخانه کارون می‌افزاید. از طرف دیگر، این رودخانه با آب‌های بین‌المللی و اقیانوس‌های جهان در ارتباط است. در گذشته تعداد انشعاب‌های رود کارون بیشتر از امروز بوده؛ اما در حال حاضر حجم آب و انشعاب‌های رود کارون نسبت به گذشته بسیار کم شده است. طول رود کارون تنها در مسیر اصلی و بدون در نظر گرفتن سایر انشعاب‌ها در نظر گرفته می‌شود که در اصطلاح به آن کارون بزرگ می‌گویند.

عکاس و منبع عکس: مصطفی غلام نژاد از خبرگزاری تسنیم

رود کارون از رشته کوه زاگرس و زردکوه بختیاری در استان چهار محال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد. ارتفاع این کوه‌ها به بیش از ۳,۰۰۰ متر از سطح دریا می‌رسد. به بیان دقیق‌تر، این رود از کوه‌های ارمند، کوهرنگ و بازفت جریان می‌گیرد و در طول مسیر خود از شهرهای مختلفی در استان خوزستان عبور می‌کند. بخش کارون بزرگ که از پیوستن رودخانه دز به رود کارون تشکیل می‌شود، شرایط مناسبی برای کشتیرانی دارد. رودخانه کارون در طول مسیر خود از شهرهای شهرکرد، بروجن، لردگان، ایذه، مسجد سلیمان، شوشتر، اهواز، خرمشهر و شهرستان کارون می‌گذرد.

به‌جز سرشاخه‌های اصلی رود کارون، شاخه‌های فرعی دیگری نیز در طول مسیر به این رود می‌پیوندند که از کوه‌های مختلف سرچشمه می‌گیرند. بخشی از رودهای دامنه‌های شمالی دنا در سمیرم و فریدون شهر، رود خرسان دامنه کوه دنا در کهکیلویه و بویر احمد و رودهای الیگودرز در لرستان، با عبور از مسیری پیچ‌در‌پیچ در نهایت به گتوند در دشت خوزستان و رود کارون می‌رسند.

عکاس و منبع عکس: مهدی پدرام خو از خبرگزاری تسنیم

رود کارون از استان چهار محال و بختیاری آغاز می‌شود و به جلگه خوزستان در منطقه گتوند می‌رسد. در ادامه با گذر از شهرهای مختلف در استان خوزستان، به دو قسمت تقسیم می‌شود و به اروندرود و خلیج فارس می‌ریزد.

مسیر حمل و نقل دریایی رود کارون از شهرستان اهواز تا اروندرود یکی از مهم‌ترین مسیرهای واردات و صادرات کالا است. دسترسی مناسب و نزدیکی رود کارون به بنادر بین‌المللی بوشهر و امام خمینی در جنوب ایران، سبب استقبال از مسیر حمل و نقل این رودخانه می‌شود. حمل و نقل دریایی یکی از مقرون به‌صرفه‌ترین مسیرها برای مبادله‌های تجاری به شمار می‌رود؛ گرچه در سال‌های اخیر به‌دلیل کم شدن آب این رودخانه امکان کشتیرانی در رود کارون وجود ندارد، سابقه کشتیرانی در رود کارون به دوره حکومت قاجاریان می‌رسد.

منبع عکس: خبرگزاری ایسنا، عکاس نامشخص

روی رود کارون به‌دلیل وسعت و حجم بالای آبی که دارد در طول زمان سدهای مختلفی برای تامین انرژی برق و آب آشامیدنی و کشاورزی ساخته‌اند. مهم‌ترین سدهای این رودخانه، کارون یک، کارون دو، کارون سه، کارون چهار، مسجد سلیمان (گدار لندر)، گتوند علیا و سد تنظیمی گتوند هستند.

منبع عکس: خبرگزاری ایلنا، عکاس نامشخص

سد کارون یکی از قدیمی‌ترین سازه‌ها روی رود کارون است که در ۵۰ کیلومتری شمال شرقی مسجد سلیمان قرار دارد. این سد را با نام شهید عباسپور نیز می‌شناسند. سد کارون سه در شهرستان ایذه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین سدهای کشور و از جاذبه‌های گردشگری خوزستان به شمار می‌رود. دریاچه سد گتوند نیز یکی از زیباترین و بزرگ‌ترین دریاچه‌های مصنوعی در ایران است که گردشگران بسیاری را در طول سال جذب می‌کند.

منبع عکس: سایت ویزیت ایران، عکاس نامشخص

شهر اهواز بیشترین و معروف‌ترین پل‌ها را روی رودخانه کارون دارد. قدیمی‌ترین پل شهر اهواز روی این رود، پل سیاه است که در سال ۱۳۰۸ ساخته شد. عرض این پل تنها ۶ متر است و در حدود ۱,۰۵۰ متر طول دارد.

پل دیگر روی رودخانه کارون در اهواز پل سفید نام دارد که شاید بتوان آن را معروف‌ترین پل رود کارون برشمرد. این پل معلق با معماری بسیار پیشرفته در سال ۱۳۱۵ ساخته شد و نخستین پل معلق ایران لقب گرفت. پل سفید اهواز یکی از برجسته‌ترین جاذبه‌های گردشگری در شهر اهواز است.

پل بعدی اهواز را در سال ۱۳۴۹ ساخته‌اند که میدان چهار شیر را به شمال منطقه کیانپارس متصل می‌کند. در گذشته از این پل استفاده تجاری می‌شد و به همین دلیل آن را با نام پل ترانزیتی نیز می‌شناسند. این پل در حدود ۵۰۰ متر طول و ۱۵ متر عرض دارد.

عکاسان و منابع عکس‌ها: کوثر کریمی از خبرگزاری مهر، مهرداد میثاقیان و همشهری آنلاین

پل چهارم شهر اهواز بر رود کارون را در سال ۱۳۵۴ در مرکز شهر ساختند. دسترسی این پل به خیابان نادری اهواز، آن را به یکی از پر ترددترین پل‌های این شهر تبدیل کرد و به همین دلیل آن را پل نادری نامیدند. پل پنجم اهواز به‌صورت دو باندی و در سال ۱۳۷۵ ساخته شده است. این پل یکی از پهن‌ترین پل‌های روی رود کارون است و نقش موثری در کاهش بار ترافیکی شهر اهواز دارد.

پل‌ صنایع فولاد و پل گفتگوی تمدن‌ها از دیگر مسیرهای ارتباطی روی رود کارون هستند. پل صنایع فولاد برای دسترسی به کارخانه‌های صنعتی ساخته شد و پل گفتگوی تمدن‌ها با نورپردازی زیبا و آبشار مصنوعی از زیباترین پل‌های رود کارون و همین طور جاذبه‌های گردشگری اهواز است.

پل کابلی اهواز هشتمین پل این شهر روی رود کارون است که معماری برجسته‌ای دارد و می‌توان آن را متفاوت‌ترین مسیر ارتباطی بر این رودخانه دانست. پل نهم اهواز در سال ۱۳۹۲ روی پل سوم ساخته شد. طراحی این پل نیز بسیار مدرن است و برنامه‌هایی برای گسترش آن وجود دارد. آخرین پل اهواز بر رود کارون پل طبیعت کیانپارس نام دارد که برای پیاده روی مناسب است و خودروها از آن عبور نمی‌کنند. این پل بین پارک لاله و بلوار ساحلی کیانپارس قرار دارد.

عکاس و منبع عکس: علیرضا معتمدی از خبرگزاری تسنیم

در طول مسیر رود کارون انشعاب‌های مختلفی از این رودخانه جدا می‌شوند و همین طور رودهای مختلفی که از کوه‌های مناطق اطراف سرچشمه می‌گیرند به این رود می‌ریزند. مهم‌ترین انشعاب رود کارون را می‌توان رودخانه دز دانست. رود دز در شهر دزفول جریان دارد و در شمال اهواز به رود کارون می‌رسد.

رود کارون پس از رسیدن به خرمشهر به دو قسمت تقسیم می‌شود. یک شاخه آن به اروندرود، از رودخانه های مرزی ایران در مرز با عراق و شاخه دیگر آن در ادامه مسیر به خلیج فارس می‌رسد و به اقیانوس هند دسترسی پیدا می‌کند. رود کارون در ورودی شهر شوشتر نیز دو قسمت می‌شود که این دو شاخه را به نام‌های «شطیط» و «گرگر» می‌شناسند. این دو شاخه در جنوب شهر شوشتر دوباره به یکدیگر متصل می‌شوند.

منبع عکس: سایت جاذبه‌ها، عکاس نامشخص

در حال حاضر با توجه به کم شدن آب رود کارون، گسترش سدسازی و انتقال آب این رودخانه به شهرهای دیگر، کشتی‌ها در این رود تردد ندارند. با کم شدن آب این رودخانه بسیاری از روستاهای اطراف آن نیز خالی از سکنه شده‌اند و همین طور دامداری و کشاورزی در بسیاری از نقاط اطراف رود کارون از بین رفته‌ است. با ادامه این روند نادرست در بهره‌برداری بی‌رویه از آب رود کارون، آینده‌ای تاسف‌برانگیز برای این رودخانه قدیمی رقم خواهد خورد.

در طول سال‌های اخیر اعتراض‌های گسترده‌ای از سوی مردم خوزستان نسبت به انتقال آب این رود به سایر شهرها صورت گرفته است. کاهش محسوس عمق و حجم آب رودخانه کارون با هدایت آب آن به‌سمت سایر نقاط کشور از جمله زاینده رود اصفهان، نگرانی کارشناسان محیط زیست را افزایش می‌دهد.

عکاس و منبع عکس: مهناز دژبان از خبرگزاری ایسنا

از دیگر مشکلات رودخانه کارون در سال‌های اخیر نیز می‌توان به آلودگی آب این رودخانه اشاره کرد. سرازیر شدن پساب صنعتی و کشاورزی در رود کارون آلودگی شدیدی در این رودخانه ایجاد کرده‌اند. همچنین راه‌اندازی غیرمجاز مراکز پرورش ماهی در بخش‌های مختلف رود کارون، آلودگی‌های زیستی را افزایش می‌دهد. امیدواریم با تدابیر درست در سال‌های آینده، زندگی رود کارون، این میراث گران‌بهای تاریخی و طبیعی در خوزستان، حفظ شود.

در این مقاله به معرفی رود کارون، یکی از کهن‌ترین جاذبه‌های طبیعی جنوب ایران پرداختیم که از نخستین مراکز پیدایش تمدن ایران باستان به شمار می‌رود. اگر در بازدید از این رود زیبا خاطره‌ای به‌یادماندنی دارید، در ادامه با ما و دیگر کاربران کجارو در میان بگذارید.

نویسنده: مینا بهزادی‌منش

عکس‌های گالری از ویکی‌مدیا (عکاسان: فرید عطار، علیرضا جواهری)