مسجد وکیل شیراز

شیراز یکی از مشهورترین مقاصد گردشگری است و هر مسافری، چه ایرانی و چه خارجی، همیشه با کوله‌باری از خاطرات خوش این شهر را ترک می‌کنند. یکی از مشهورترین جاذبه‌های شیراز مسجد وکیل است. مسجد وکیل در دوره‌ کریم خان زند، با استفاده از بهترین مصالح در دسترس ساخته شده است. با کجارو همراه شوید تا این مسجد زیبا را بهتر بشناسید.

در قسمت غربی بازار وکیل مسجدی قدیمی و زیبا قرار دارد که در دوران حکومت زندیه و به دست کریم‌ خان زند ساخته شده است. طرح مسجد وکیل یک طرح دو شبستانی است و دارای دو شبستان جنوبی و شرقی است که هر دو معماری خیره‌کننده‌ای دارند.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: محمدرضا فربد)

با توجه به ارزش بنا در زمینه‌های معماری و تاریخی، این مسجد در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۱۱ با شماره ثبتی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. هم‌اکنون مسجد وکیل شیراز توسط سازمان اوقاف و امور خیریه‌ شیراز اداره می‌شود. این بنای دوست‌داشتنی از جاهای دیدنی شیراز است و بین مردم شیراز به نام مسجد سلطانی نیز شهرت دارد.

مسجد وکیل در مجاورت بازار وکیل و در خیابان طالقانی شیراز قرار دارد. برای دسترسی به مسجد وکیل مشکل چندانی برای پیدا کردن وسایل حمل‌و‌نقل عمومی نخواهید داشت. قرارگیری مسجد در نزدیکی میدان شهرداری که یکی از میدان‌های اصلی و پرتردد شهر شیراز است، دسترسی به آن را بسیار آسان کرده است. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو شیراز به مسجد، ایستگاه زندیه و نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس، ایستگاه میدان شهدا محسوب می‌شود.

اگر با خودروی شخصی به‌سمت مسجدوکیل می‌روید، باید در خیابان زند به‌سمت میدان شهرداری حرکت کنید. مراقب باشید وارد زیرگذر خیابان زند نشوید و مسیر مستقیم کنار آن را ادامه بدهید تا به میدان شهرداری برسید. پس از رسیدن به میدان، باید به‌سمت راست بپیچید و وارد خیابان پیروزی شوید. پس از طی مسافتی کوتاه به‌سمت چپ بپیچید و وارد خیابان فرهنگ شوید. اگر خیابان فرهنگ را تا انتها ادامه بدهید به خیابان طالقانی می‌رسید. پس از رسیدن به خیابان طالقانی به‌سمت چپ بپیچید، پس از طی مسافتی کوتاه مسجد وکیل در سمت راست شما قرار دارد. این مجموعه پارکینگ اختصاصی ندارد؛ اما چندین پارکینگ در فاصله کمی از آن واقع شده‌اند.

کریم خان زند در زمان حکومت خود، مجموعه‌ بناهایی ارزشمند و باشکوه را ساخت. همین امر سبب شد شهر شیراز به‌عنوان مرکز فرماندهی وی، به یکی از نقاط آباد و دوست داشتنی آن روزگار تبدیل شود. مسجد وکیل، حمام وکیل و بازار وکیل عماراتی هستند که به مجموعه‌ وکیل شهرت دارند و در مرکز شهر شیراز احداث شده‌اند. طبق اسناد، تاریخ ساخت مسجد به سال ۱۱۸۷ هجری قمری باز‌می‌گردد و هم‌زمان با احداث ساختمان میدان و بازار بوده است.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: محمدرضا فربد)

بنابر نقل قول‌ها و متون تاریخی، این مسجد توسط حسین علی میرزا فرمانفرما (پسر فتحعلی‌شاه قاجار) مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

با معماری کم‌نظیر، حجاری‌های فوق‌العاده، کتیبه‌های منقوش به خطوط نستعلیق، نسخ و ثلث و کاشی‌کاری‌های متنوع، مسجد وکیل شیراز همیشه از تحسین‌برانگیزترین بناهای تاریخی و مکان های دیدنی استان فارس بوده است. معماری ستودنی این مسجد، نمونه‌ای از معماری ایران است و هماهنگی قابل‌توجه و ملموسی را بین زیبایی‌های هنری و فرهنگ مذهبی و دینی مردم آن دوران را به نمایش گذاشته است.

البته نباید از سادگی تصاویر و خطوط معماری که در طراحی و زیباسازی آن استفاده شده است، غافل شد. با مشاهده‌ رنگ‌های متنوع و زیبا و میناکاری‌های روی دیوارها و قسمت‌های مختلف این مسجد وسیع، با مجموعه‌ای فوق‌العاده چشم‌نواز روبه‌رو خواهیم بود؛ مجموعه‌ای که طبق توصیف پیرلوتی در سفرنامه‌ به اصفهان، به کاخی لاجوردین و فیروزه فام تشبیه شده است. همچنین کاشی‌کاری‌های انجام شده در بخش‌های مختلف مسجد وکیل شیراز، در نوع خود بسیار زیبا و قابل‌توجه است.

عکس های گالری از خبرگزاری فارس (عکاس: محمدرضا فربد)

مسجد وکیل شیراز مساحتی بالغ بر ۱۱ هزار متر مربع و ۸۶۶۰ متر زیربنا دارد و ابعاد بنا از قسمت بیرونی، دارای طولی برابر با ۱۲۰ متر و عرضی بالغ بر ۸۰ متر است. برخی از بخش‌های این مجموعه شامل ورودی، حیاط، شبستان بزرگ، شبستان زمستانی، حیاط‌ خلوت، طاق مروارید و... می‌شود.

دو لنگه در ورودی مسجد ارتفاعی بالغ بر هشت متر و عرضی حدود سه متر (برای هر لنگه در) دارند. ورودی بازار شمشیرگرها نیز در مجاورت این درها واقع شده است. درب ورودی به‌سمت دالانی متشکل از هشت ضلع باز می‌شود که سقفی زیبا و مزین به کاشی‌کاری‌های گل‌و‌بته و عبارت زیبای لااله الاالله به خط کوفی دارد.

در قسمت شمالی مسجد وکیل شیراز، طاق مروارید قرار دارد که از دو گلدسته کاشی‌کاری شده، ارتفاعی برابر با ۲۰ متر و عرض دهنه‌ای بالغ بر ۱۲ متر تشکیل شده است. پهنای دهنه‌ این طاق با احتساب جرزهای کاشی‌کاری شده در قسمت‌های چپ و راست طاق، به ۲۰ متر نیز می‌رسد. در چهار قسمت طاق مروارید، سه عدد طاق‌نمای کوچک و یک شاه تویزه تعبیه شده است. یکی از این طاق‌نماها، راه ورودی به حیاط مسجد و سه طاق‌نمای دیگر، جلو رواقی با عرضی برابر با پنج متر هستند. سقف و جرزهای طاق مروارید با کاشی هفت رنگ و تزییناتی به‌صورت طرح‌های گیاهی و هندی مزین شده است. همچنین ازاره‌ بخش داخل طاق از سنگ مرمر سبک و ازاره‌ قسمت‌های جرزهای دو سمت چپ و راست طاق، از نقوش سنگ گندمک، ساخته‌ شده‌‌اند. در قسمتی از طاق مروارید کتبیه‌ای قرار دارد که تاریخ ۱۲۴۳ بر آن حک شده است. در بخش درونی طاق نیز کتیبه‌ای دیده می‌شود که آیاتی از قرآن را با خط ثلث بر آن حک کرده‌اند.

مسجد وکیل شیراز دو ایوان و دو شبستان در بخش‌های جنوبی و شرقی دارد. در قسمت جنوبی حیاط مسجد، طاقی دقیقا قرینه با طاق مروارید جای گرفته است که از چهار طاق‌نما تشکیل می‌شود. در قسمت زیر طاق مذکور، در ورودی شبستان بزرگ مسجد با ابعادی برابر با ۳۶×۷۵ تعبیه شده است. با پنج هزار متر مربع مساحت، در شبستان جنوبی ۴۸ ستون‌ سنگی به‌صورت هماهنگ و مارپیچ جای گرفته‌اند. حجاری روی این ستون‌ها، شکوه و جلالی تحسین برانگیز به آن‌ها بخشیده است و در عین حال، مسئولیت نگهداری سقف شبستان وسیع مسجد را بر عهده دارد.

کف شبستان نیز با تخته‌ سنگ‌هایی کاملا صاف پوشیده شده‌اند و ازاره‌ آن تا ارتفاعی بالغ بر ۱.۵ متر از سطح زمین، با سنگ گندمک آراسته شده است. از دیگر قسمت‌های جالب شبستان جنوبی مسجد وکیل می‌توان به منبری متشکل از ۱۴ پله‌ یکسان و از جنس مرمر اشاره کرد که زیبایی خارق‌العاده‌ای به شبستان بخشیده است.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: محمدرضا فربد)

طبق نقل قول‌ها، این سنگ‌های مرمر به دستور کریم‌خان زند از مراغه تهیه شده‌ است. همچنین محراب شبستان جنوبی با تزیینات مقرنس‌کاری و کاشی‌‌کاری بازتابی است از هنر معماری دوران زندیه. جرزهای قسمت چپ و راست محراب با کاشی‌‌های هفت‌رنگ و نقوشی از گل‌و‌بته مزین شده‌ است. فاصله‌ ازاره‌ پوشیده از سنگ مرمر محراب نسبت به سطح زمین، بالغ بر یک‌متر است.

در بخش غربی حیاط، طاق‌نماهایی وجود دارد که بر بخش‌های جرز مانند و لچکی آن‌ها کاشی‌های رنگین کار شده است. در قسمت جلو یا پیشانی طاق‌نماها، اسامی خدا جلوه می‌کند. تعداد طاق‌نماها در بخش مذکور، به ۱۱ عدد می‌رسد که در پیشانی ششمین طاق، بخشی از آیه‌ قرآنی با خط زیبای نسخ حک شده است. در بخش شرقی نیز دقیقا به‌صورت قرینه با قسمت غربی، ۱۱ طاق‌نما حضور دارد.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: محمدرضا فربد)

در پشت رواق ضلع شرقی، شبستانی متشکل از چهار دهنه با طولی برابر با ۲۵ متر و عرضی بالغ بر ۲۰ متر قرار گرفته‌ است که به شبستان زمستانی شهرت دارد. این شبستان از سقفی آجری تشکیل می‌شود که روی ۱۲ ستون همانند با ارتفاعی حدود پنج متر قرار دارد. در گنبدهای بین تویزه‌ها تا جایی که از در ورودی تا محراب امتداد یافته، از تزیینات کاشی‌کاری و بقیه‌ عرق‌ چین‌ها از آجر استفاده شده است. بر سردر ورودی، کتیبه‌هایی قرار دارد که آیاتی از قرآن کریم با خطوط نسخ و ثلث در زمینه‌ای به رنگ لاجوردی نقش بسته است. به نظر می‌رسد در کناره‌های ایوان نیز چنین آیاتی نوشته شده باشد.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: محمدرضا فربد)

از دیگر بخش‌های مسجد وکیل شیراز می‌توان به بخش شمال شرقی حیاط مسجد و حیاطی کوچک به ابعاد ۳۵ متر طول و ۲۰ متر عرض اشاره کرد که داخل آن حوضی سنگی قرار گرفته است.

ساعات بازدید مسجد وکیل شیراز از ۸ صبح آغاز می‌شود و تا ۸:۳۰ شب ادامه دارد. این مجموعه در روزهای تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر اکرم (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر صادق (ع) تعطیل است. هزینه بازدید در سال ۱۳۹۹، برای گردشگران داخلی چهار هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰ هزار تومان بوده است.