ارگ کریم خان زند

در میان دیدنی‌ های شیراز، ارگ کریمخانی یکی از مشهورترین‌ها است. این بنای باشکوه که در مرکز شهر شیراز قرار دارد، از آثار باشکوه دوره زندیه است که توسط کریمخان زند معروف به وکیل الرعایا در سال ۱۱۸۰ هجری قمری ساخته شده است. این ارگ محل حکومت و زندگی کریمخان بود و به همین علت به ارگ کریمخانی معروف است. ارگ کریمخان در سال ۱۳۵۱ در فهرست میراث ملی ایران قرار گرفت.

منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: مهدی رفعت)

در دوره قاجار فرمانروایان و حاکمان، بنا بر به سلیقه‌های شخصی، دخل‌وتصرف‌هایی زیادی در ارگ کریمخان داشتند؛ از جمله اینکه در حیاط مرکزی دست به ایجاد یک سلسله عمارت زدند که با معماری ارگ سازگاری نداشت. آن‌ها همچنین روی نقاشی‌های دوران زندیه را پوشاندند و تزییناتی دیگر مطابق با سلیقه خود ایجاد کردند. از آنجایی که گچ به‌راحتی روی لایه‌های قبلی گچ قرار نمی‌گرفت، سطح دیوار را با تیشه خراشیدند و تخریب زیادی در بنا ایجاد کردند.

در سال ۱۳۵۰ این ارگ در اختیار اداره فرهنگ و هنر وقت قرار گرفت و محل تحویل دفتر فنی حفاظت آثار باستانی شد. در حال حاضر نیز زیر نظر وزارت میراث فرهنگی قرار دارد و به‌عنوان موزه بزرگ فارس شناخته استفاده می‌شود. ارگ کریمخان در ۱۴ خردادماه سال ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۱۸ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.

منبع عکس: خبرگزاری ایلنا (عکاس: مهدی کریمی)

ارگ کریمخان از جاهای دیدنی استان فارس در شهر شیراز است. این ارگ در مرکز شهر و در میدان شهرداری قرار دارد.

• آدرس ارگ کریمخان: شیراز، ابتدای خیابان کریم خان زند، نبش میدان شهرداری (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: خبرگزاری آنا

ساعت بازدید ارگ کریمخان در ۶ ماه اول سال از ۸:۳۰ صبح تا ۹ شب و در ۶ ماه دوم سال: ۷:۳۰ صبح تا ۸:۳۰ شب است.

• شماره تلفن ارگ کریمخان: ۳۲۲۴۷۶۴۸-۰۷۱

منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: فلاح پورحسین)

معماری ارگ کریمخان به شیوه اصفهانی و از نوع معماری درونگرا است. بیرون این بنا ساده و بی‌آلایش است و درون آن تزیینات ظریف و زیبا به کار رفته است. در بالای سردر ورودی ارگ کاشی‌کاری زیبا و چشم‌نواز از نوع هفت رنگ دیده می‌شود که صحنه نبرد رستم و دیو سفید را به تصویر کشیده است و قدمت آن به دوره قاجار برمی‌گردد. بعد از ورودی، هشتی قرار دارد که با عبور از آن وارد حیاط ارگ می‌شوید.

بخش مسکونی ارگ کریمخان سه جبهه شمالی، جنوبی و غربی را شامل می‌شود. هر ضلع دارای یک ایوان ستون‌دار با دو ستون سنگی است. در دوره قاجار ستون‌های اصلی ایوان‌های جنوبی و غربی برداشته شدند و ستون‌های چوبی با تزیینات مارپیچی جایگزین شد. در دو طرف هر ایوان تالار و میان تالارها، دو راهرو، دو طبقه و ۶ اتاق وجود دارد.

در تالارهای ارگ کریمخان ارسی کار شده است؛ ارسی به پنجره‌های چوبی گفته می‌شود که در آن از شیشه‌های رنگی استفاده شده و به‌صورت کشویی عمودی باز و بسته می‌شود. سقف تالارها به‌صورت دو پوش ساخته شده‌اند و سقف کاذب دوم با فاصله‌ نسبت به سقف اصلی ایجاد شده است. سقف داخلی، طاق‌دار با مقرنس‌های گچی است و با نقاشی‌ها و تذهیب‌های بسیار زیبایی تزیین شده است که از نقاشی‌های عصر صفوی الگو گرفته‌اند. در ترسیم این نقاشی‌ها از موادی مانند طلا، جیوه، شنگرف، گل اخرا و سایر مواد معدنی استفاده شده است.

منبع عکس: خبرگزاری ایلنا (عکاس: مهدی کریمی)

در جبهه شمالی ارگ کریمخان حیاط خلوت به‌همراه چند اطاق کوچک مجزا از سایر مجموعه اطاق‌های ارگ جای گرفته‌ است. در چهار گوشه بنا در کنار برج‌ها چهار حیاط خلوت با حوضی در مرکز آن قرار گرفته است که احتمالا کاربردهایی از قبیل ایجاد سرویس‌دهی و آشپزخانه داشته‌اند. در قسمت جنوب شرقی ارگ حمامی از دوره زندیه هنوز پا برجا است.

رختکن حمام ارگ کریمخان به‌صورت هشت‌ضلعی است. سقف رختکن از یک عرق چین آجری ساده تشکیل شده است که در گوشه‌های آن ترنج‌های آهک‌بری زیبایی دیده می‌شود. جالب‌ترین قسمت این حمام چهار ستون سنگی یک‌پارچه محسوب می‌شود که در داخل گرمخانه قرار دارند و روی آن‌ها تزیینات بسیار جالبی کار شده است. در کف حمام دالان‌هایی وجود دارد که در اصطلاح به آن‌ها گربه‌رو می‌گویند. کاربرد گربه‌رو ها انتقال حرارت و دوده های داخل تون از گرمخانه به دودکش ها برای خروج آن‌ها است؛ ضمن اینکه در این فرایند کف حمام نیز گرم می‌شده است.

منبع عکس: خبرگزاری آنا

امنیت ارگ کریمخان شیراز را برج، بارو و خندقی تامین می‌کرد که دورتادور آن حفرشده بود. دیوار این ارگ با استفاده از آجر، ساده و بدون تزیینات بنا شده است. ارتفاع دیوار به ۱۲ متر می‌رسد که در پایه سه متر و در بالا ۲٫۸ متر ضخامت دارد. برج‌های مدور و سه طبقه ارگ نیز حدود ۱۴ متر ارتفاع دارند و در چهار گوشه آن دیده می‌شوند.

منبع عکس: خبرگزاری ایلنا (عکاس: مهدی کریمی)

ارگ کریم خانی، از قصه‌ها که دانی، از رنج و شادمانی، گو با من ار توانی ارگ کریم خانی دیوارهات سرکش، برجت چو کوه آتش، گویی ستاده آرش، بر اوج دیده‌بانی ارگ کریم خانی در ازدحام صد یاد، از داد و خشم و بیداد، هیچت کسی خبر داد، ازشام زندگانی؟ ارگ کریم خانی شور وشر تو افسرد، غوغای شادیت مرد، سیل بلا فرو برد، فرتو رایگانی ارگ کریم خانی شد خانه تو دلگیر، پای دلت به زنجیر، شد چارسوی تقدیر، بن‌بست قهرمانی ارگ کریمخانی کو بزم خنده و جام؟ گلبوسه‌های ایام؟ وان روزگار بانام؟ لبریز کامرانی؟ ارگ کریمخانی کو آن وکیل بیدار؟ آن پیر مرد هشیار؟ کز چهرهاش پدروار می تافت مهربانی؟ ارگ کریم خانی فکری دگر بسر داشت، از دردها خبر داشت، از فارس غصه بر داشت درعهد حکمرانی ارگ کریم خانی آن مرد داد بنیاد، با عزم همچو پولاد، می‌داد فتنه بر باد، چون صرصر خزانی ارگ کریم خانی کو آن جوان سردار، کاندر مصاف قاجار، بود از رخش پدیدار،آیات هفت خانی ارگ کریم خانی مردی که زور و فر داشت، نیروی شیر نر داشت، شمشییر صد هنر داشت، با قلب پرنیانی ارگ کریم خانی از بخت شوم و بیداد، وز خصم خدعه بنیاد، بر خاک و خون بیفتاد، در موسم جوانی ارگ کریم خانی آن لولیانش سرمست، در حجره‌های در بست، دیگر نماند در دست، از قهر آسمانی ارگ کریم خانی از شام شوم قاجار، دیگر نگشت بیدار، آن لطف بی خریدار، مفهوم سخت جانی ارگ کریم خانی وانگه به حکم تقدیر، دور از صفای تدبیر، شد قسمت توشمشیر، با آتش نهانی ارگ کریم خانی ای سربلند چون کوه، ای شهربند انبوه، گشتی به شهر اندوه، زندان شهربانی ارگ کریم خانی اینک ترانه‌ات خوش، خورشید خانه‌ات خوش، دور زمانه‌ات خوش، در فصل هم‌زبانی ارگ کریم خانی خنیاگران خبر کن، ساز و ترانه سرکن، شیراز را دگر کن، ای ارگ جاودانی «منصور رستگار»

منبع عکس: خبرگزاری ایلنا (عکاس: مهدی کریمی)، خبرگزاری مهر (عکاس: مهدی رفعت)، باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: فلاح پورحسین) و خبرگزاری ایرنا (عکاس: مرتضی امین الرعایا)

نویسنده: اکرم زمانی‌نوری