چهارباغ عباسی

در گوشه گوشه بافت قدیمی اصفهان می‌توان آثاری ارزشمند از تاریخ این شهر را یافت. خیابان چهارباغ عباسی که مانند شاهرگی از میان تعدادی از مهم‌ترین جاهای دیدنی اصفهان عبور می‌کند، یکی از آثار پراهمیت اصفهان است که شاید کمتر به‌طور مستقل به آن توجه شده باشد. با کجارو همراه باشید و چهارباغ عباسی را بیشتر بشناسید.

یکی از مشهورترین چهارباغ‌های ایران و جاهای دیدنی اصفهان چهارباغ عباسی به شمار می‌‌رود، چهارباغی که هر چند امروزه از عظمت و شکوه آن چیز زیادی باقی نمانده است؛ در زمانی نه چندان دور مورد توجه هنردوستان ایرانی و جهانگردان سایر ملل قرار داشته است.

عکس از ایمنا (عکاس: رسول شجاعی)

این چهارباغ در واقع مجموعه‌ای از چند چهارباغ است که نام یکی از آن‌ها را بر تمامی مجموعه نهاده‌اند و در اطراف یک خیابان اصلی بنا شده‌اند. با قدمتی که به دوره صفویه بازمی‌گردد، این خیابان تاریخی در دوره قاجار مورد بی‌مهری قرار گرفت؛ اما با هوشیاری اهالی شهر، از مرگ نجات یافت. امروزه این خیابان دوست‌داشتنی، یکی از معابر اصلی شهر محسوب می‌شود و میزبان بسیاری از جاذبه‌های اصفهان است.

چهارباغ عباسی از سی‌و‌سه پل شروع می‌شود و به‌سمت شمال شهر امتداد می‌یابد. چهارباغ بالا نیز از سی‌و‌سه پل شروع می‌شود و به‌سمت جنوب شهر تا دروازه‌ شیراز ادامه دارد. در واقع این سی و سه پل است که خیابان اصلی چهارباغ بالا و چهارباغ عباسی را به یک‌دیگر مرتبط می‌کند. چهارباغ پایین نیز در امتداد چهارباغ عباسی به‌سمت شمال شهر ساخته شده است. بهترین راه دسترسی به چهارباغ عباسی استفاده از وسایل نقلیه عمومی است. ایستگاه مترو میدان امام حسین در ابتدای خیابان چهارباغ عباسی از جانب شمال قرار دارد. همچنین ایستگاه اتوبوس میدان امام حسین گزینه خوبی برای دسترسی به این خیابان است. برای استفاده از خودروی شخصی، ترافیک منطقه را در ساعات شلوغی در نظر داشته باشید. (مشاهده روی نقشه)

عکس‌های گالری از باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: محمد رضا جعفری)

چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا بعد از تعیین اصفهان به‌عنوان پایتخت در عصر شاه عباس اول و به دستور وی ساخته شدند. چهارباغ پایین به دستور رضاشاه پهلوی و با همان طرح چهارباغ صفوی ساخته شده است.

عکس از ویکی‌پدیا (اثر ژان شاردن)

در گذشته جوی آبی از میان خیابان تا زاینده‌رود جریان داشته است و در محل تقاطع‌ها حوض‌هایی نیز ساخته بودند. در خیابان، مسیری خاص برای افراد سواره تعبیه شده بود و در دو طرف خیابان درختان چنار به موازات خیابان و در دو ردیف کاشته شده بودند.

عکس از ویکی‌پدیا (اثر کرنلیوس دبروین)

در دوره‌ صفویه سراسر خیابان تا کنار رودخانه پوشیده از باغ‌های باشکوه بود که میان امرا برای ساخت عمارت تقسیم شده بودند. البته به عموم مردم نیز حق تفریح در باغ‌ها و استفاده از ثمرات آن‌ها را داده بودند. در سمت غرب خیابان، باغ‌های تخت، هشت‌گوشه و تاکستان قرار داشتند و در سمت شرق خیابان باغ‌های بلبل، توت و درویشان قرار داشتند. البته در حال حاضر غیر از باغ هشت‌گوشه (کاخ هشت بهشت) مابقی به‌طور کامل از بین رفته‌اند.

توصیف چهارباغ عباسی در بسیاری از متون تاریخی عصر صفوی وجود دارد که از آن میان می‌توان به تاریخ عالم‌آرای عباسی نوشته‌ اسکندربیگ منشی، تاریخ عباسی (روزنامه‌ ملا جلال) نوشته‌ ملا جلال منجم یزدی و روضه‌الصفویه نوشته‌ جنابدی اشاره کرد. همچنین جهانگردان بسیاری در دوره‌های صفویه و قاجار بعد از مشاهده‌ چهارباغ به توصیف آن در سفرنامه‌هایشان پرداختند. از پی تیرو دلا واله، جهانگرد ایتالیایی گرفته تا سانسون فرانسوی و... .

عکس از ویکی‌پدیا (اثر اوژن فلاندن)

شوالیه شاردن، جهانگرد معروف فرانسوی در دوره‌ سلطنت شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی که مدت زیادی را در ایران حضور داشت، چهارباغ را گردشگاه مشجر عمومی اصفهان می‌نامد و ضمن توصیف چهارباغ می‌گوید:

این خیابان زیباترین معبری است که من تاکنون دیده و شنیده‌ام.

بیشتر ابنیه‌ تاریخی اصفهان در دوره‌ قاجار با بی‌مهری مواجه شدند و از عظمت و شکوه آن‌ها کاسته شد. چهارباغ نیز از این قاعده مستثنی نبود و اگر توجه و محافظت مردم مانع نمی‌شد، در همان زمان به‌کلی از بین می‌رفت.

عکس‌های گالری از ایسنا (عکاس: رسول شجاعی)

سلطان مسعود میرزا معروف به ظل‌السلطان، بزرگ‌ترین پسر ناصرالدین شاه که از سوی پدر، حاکم اصفهان شده بود، دستور تخریب چهارباغ را صادر کرد و عمال وی برای تخریب باغ شروع به قطع درختان کردند. خبر این ماجرا به حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی از علمای برجسته‌ آن زمان اصفهان رسید. ایشان به طلاب مدارس دینی دستور دادند تا مانع تخریب چهارباغ شوند. طلاب فورا به چهارباغ رفتند و بعد از درگیری مفصلی که با عمال ظل‌السلطان داشتند، موفق شدند آن‌ها را بیرون کنند و مانع قطع مابقی درختان شوند.

البته امروز نیز باید مسئولان امر هشیار باشند و به بهانه‌ پیشرفت و توسعه‌ شهر اصفهان، مجوز قطع این درختان کهنسال را صادر نکنند تا مانند چندی پیش طرح‌هایی نظیر گسترش شبکه‌ی ریلی قطار شهری، منجر به قطع تعدادی از این درختان نشود.

عدد چهار در هنر و معماری ایران باستان بسیار تاثیرگذار بوده است. وجود چهار عنصر اصلی تشکیل‌دهنده حیات بر پایه‌ حکمت ایرانیان پاک شمرده شده و برای ایرانیان جنبه‌ تقدس و نمادین داشته است. از این‌رو بهترین فرم پدید آمده در پلان‌های معماری نیز از چهار تبعیت می‌کنند و باعث چهار قسمتی شدن حیاط یا صحن تمامی بناهای ایران، چه قبل از اسلام و چه پس از اسلام، می‌شوند. از بناهای تاریخی که از این عدد تاثیر پذیرفته‌اند، باغ‌های ایرانی را می‌توان نام برد. در میان باغ‌های ایرانی، آن دسته از باغ‌هایی را که توسط معابر و گذرگاه‌ها به چهار قسمت تقسیم می‌شدند، چهارباغ می‌نامیدند.

طبق یافته‌های باستان‌شناسی، اولین باغ ایرانی با فرم چهارباغ، باغ پاسارگاد بوده که به دستور کوروش کبیر بنا شده است. طرح چهارباغ به دو شیوه در باغ‌های ایران اجرا می‌شد.

در این شیوه باغ را در قالب یک خیابان اصلی می‌ساختند که از طول با گذرگاه‌های فرعی به چهار قسمت تقسیم می‌شد، مانند چهارباغ عباسی در اصفهان.

عکس‌ از ایسنا (عکاس: رسول شجاعی)

در این شیوه که نسبت به شیوه‌ اول کامل‌تر و دقیق‌تر است، تمامی مساحت باغ را با دو معبر متقاطع به چهار مربع یا مستطیل برابر تقسیم می‌کردند و در محل تقاطع، یک حوض به‌عنوان عنصر مرکزی می‌ساختند. هرکدام از چهار مربع را نیز با معابر متقاطع به چهار قسمت دیگر تقسیم می‌کردند. این تقسیم‌بندی با توجه به مساحت باغ تا حد ممکن ادامه داشته است، مانند باغ گلشن در طبس.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Alichenir)

بسیاری از دیدنی‌های تاریخی اصفهان در پیرامون خیابان چهارباغ عباسی جای گرفته‌اند. همچنین این خیابان جاذبه‌های دیگری چه برای اهالی شهر و چه گردشگران دارد. برخی از جذایبت‌های تاریخی و تفریحی چهارباغ عباسی شامل موارد زیر می‌شود:

• کاخ هشت بهشت (از خیابان باغ گلدسته)
• مدرسه چهارباغ (حاشیه خیابان چهارباغ عباسی)
• مجموعه نقش جهان با مسجد شیخ لطف‌ الله، مسجد امام، عالی قاپو و بازار قیصریه (با فاصله خیابان سپه از میدان امام حسین)
• چهلستون (از میدان امام حسین)
• سی و سه پل (در میدان انقلاب)
• سینماهای حافظ، فلسطین، چهارباغ، سوره و...
• رستوران شهرزاد (ابتدای عباس‌آباد)
• بریانی شاد (ابتدای خیابان طالقانی)

عکس‌های گالری از ایمنا (عکاس: رسول شجاعی)

هر گردشگری به‌طور قطع در سفر خود به اصفهان از خیابان چهارباغ عباسی عبور می‌کند؛ اما بازدید از آن به‌طور جداگانه نیازمند چند ساعت زمان است. شاید بهترین کار اختصاص یک روز زمان باشد؛ به‌طوری که علاوه بر بازدید از ابنیه تاریخی، بتوانید در بازارهای چهارباغ عباسی بگردید، در رستوران‌ های مشهور اصفهان آن غذا نوش جان کنید و شاید در انتها با تماشای فیلم، روز خود را به پایان برسانید.

عکس‌های گالری از صنم وفقی

نویسنده: حمیده کریمی