کاخ موزه باغچه جوق

کاخ موزه باغچهجوقماکو از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی است که قدمت آن به دوره قاجاریه می‌رسد. این کاخ موزه علاوه بر بنای کاخ و باغ ۱۱ هکتاری، لوازم شخصی سردار ماکو را در خود جای داده است. کاخ موزه باغچه جوق در تاریخ ۱۱ تیر سال ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۷۳۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

باغچه جوق نام روستایی در هفت کیلومتری غرب شهر ماکو است. کاخ موزه باغچه جوق در این روستا و در دامنه یک کوه قرار دارد و نامش برگرفته از این منطقه است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

ساخت کاخ موزه باغچه جوق هم‌زمان با دوره قاجار در زمان تیمور پاشاخان آغاز شد و پس از ۳۰ سال در زمان اقبال‌السلطنه به اتمام رسید. این کاخ که از جاهای دیدنی ماکو به حساب می‌آید، به‌عنوان مقر حکمرانی سردار ماکو شناخته می‌شد. جالب اینکه نام باغچه جوق در زبان ارمنی به معنی روستا است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

خانواده سردار ماکو تا سال ۱۳۵۳ هجری شمسی در این مکان سکونت داشتند و سپس دولت وقت این مجموعه را خریداری کرد. پس از آن مرمت‌ها و بازسازی‌هایی در این کاخ و محوطه آن صورت گرفت و از سال ۱۳۵۸ هجری شمسی درهای آن برای بازدید عموم مردم گشوده شد. این کاخ موزه از سال ۱۳۶۶ هجری شمسی در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار دارد.

کاخ موزه باغچه جوق به‌عنوان یکی از ارزشمندترین و باشکوه‌ترین آثار تاریخی بر جای مانده در استان آذربایجان غربی است که در تاریخ ۱۱ تیر سال ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۷۳۹ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: لوییز پائول)

کاخ موزه باغچه جوق از یک بنای بزرگ ۲,۵۰۰ متری تشکیل شده است که در میان باغی ۱۱ هکتاری قرار دارد. ساخت این بنا، کاری مشترک بین معماران ایرانی و مهندسان طراح روسی است و در واقع متاثر از معماری روسیه است؛ چراکه سردار ماکو روابط نزدیکی با روس‌ها داشت و در اوضاع آشفته آن روزها بخشی از کشورمان تحت سلطه روس‌ها نیز بود.

هنگام ورود به کاخ کالسکه‌ای پوشیده از خاک و متعلق به سردار و همین طور جایگاه سخنرانی او را خواهید دید. این جایگاه شامل تراسی گچ‌بری با آجرهای رنگی و پلکان می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: دانیل کارلسون)

ساختمان باشکوه و بسیار زیبای کاخ به‌صورت قرینه ساخته شده است. معماری نیمی از آن ایرانی و نیمی دیگر خارجی است و در حقیقت معماری تلفیقی دارد. قسمت ایرانی با ظرافت و به‌وسیله نقوش گل و بوته و مردان دوره قاجار و قسمت فرنگی نیز با کاغذدیواری خانه‌های روسی متعلق به قرن نوزدهم و البته نقش و نگارهای اروپایی به زیبایی هرچه تمام‌تر تزیین شده است. در نمای خارجی بنا، مجسمه‌های گچی وجود دارد که سردرها و نرده‌های گچی لبه بام را تزیین کرده‌اند.

بخشی از باغ در پیرامون کاخ با نرده‌های چدنی از سایر قسمت‌ها جدا شده است و از درخت توت تا انجیر، گردو، گیلاس، بادام، سیب و زردآلو در آن وجود دارد.

در قسمت غربی کاخ، حوض بیضی شکلی دیده می‌شود و در بخش‌هایی نیز نشانه‌هایی از کف‌سازی سنگی به چشم می‌خورد. همچنین استخر بزرگی در باغ وجود دارد که جوی آبی از آن سرچشمه می‌گیرد و به‌سمت بخش‌های مختلف باغ جریان می‌یابد و منظره دل‌انگیزی ایجاد می‌کند.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Mohammadreza Modirzare)

در طبقه اول کاخ موزه، سالن ناهارخوری موسوم به اتاق سبز وجود دارد. نکته جالب، سقف این سالن است که در نیمی از آن می‌توانید نقاشی‌های مربوط به سفره ایرانی و مردان ایرانی را تماشا کنید و در نیمه دیگر، غذاهای اروپایی و مردان و زنان فرنگی به زیبایی به تصویر کشیده شده‌اند.

بخش دیگری از بنا که به سالن ناهارخوری نیز متصل است، به‌عنوان سالن انتظار و محل پذیرش ملاقات‌های رسمی به کار می‌رفت. بدون شک یکی از زیباترین بخش‌های داخلی این کاخ، حوض‌خانه یا تالار آینه است که محل برگزاری برنامه‌ها و جشن‌های مختلف بوده است. این بخش علاوه بر آینه‌کاری‌های زیبایی که روی دیوارها دارد، با فواره آبی در وسط تالار و صدای دلنشین آب، هر گردشگری را مجذوب خود می‌کند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سید علی اکبر رفاهی)

از طریق راه‌پله‌های موجود در دو طرف بنا می‌توان به بخش‌های دیگر کاخ همچون اتاق خواب، دفتر کار و شاه‌نشین‌ها دسترسی پیدا کرد. در این راه‌پله‌ها نیز مجسمه‌های سنگی زیبایی به چشم می‌خورند. در سراسر طبقه دوم می‌توانید مبل‌ها، میزها و کمدهایی را مشاهده کنید که توسط هنرمندان مختلف خارجی ساخته شده‌اند.

از نکات قابل‌توجه در این عمارت، وجود پنجره‌‌های دوجداره بی‌نظیر است که شیشه‌ رنگی آن‌ها خاصیت حشره‌کشی دارد و با تبدیل نور خورشید به نور ماوراء بنفش باعث دورکردن حشرات می‌شود. این شیشه‌ها ساخت دست هنرمندان ایرانی دوره قاجار هستند.

این کاخ دارای شومینه‌های دیواری بسیار زیبایی است که حاشیه برخی از آن‌ها منقش به نقش‌های گل و بوته و حاشیه بعضی دیگر با سنگ‌تراشی‌ها و گچبری‌های هنرمندانه‌ای تزیین شده‌اند. از این شومینه‌‌ها در تابستان به‌عنوان تهویه و در زمستان به‌عنوان بخاری استفاده می‌شد.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Behrad.52.2020)

اگر در طبقه دوم این کاخ موزه به دیوارها دقت کنید، گل‌های طبیعی خشکی را می‌بینید که در داخل دیوار و درون محفظه‌های شیشه‌ای قرار گرفته‌اند. قدمت این گل‌ها نیز به‌اندازه خود بنای کاخ است.

هرکدام از اتاق‌های این بنا بر اساس رنگ آن اتاق، نام‌گذاری شده‌اند. برای مثال اتاق سفید که تالار عام بوده و اتاق سبز که اتاق ناهارخوری است. اتاق‌های خواب کماکان با برخی تزیینات همان دوران حفظ شده‌اند و در آن‌ها مبلمان لهستانی، کمدهای منبت‌کاری اتریشی، مبلمان استیل فرانسوی و لوسترهای برنزی و کریستال به چشم می‌خورد. حتی میز آرایش آنالی، همسر سردار نیز همچنان در این محل باقی مانده است.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Mohammadreza Modirzare)

کاخ باغچه جوق هم‌اکنون کاربری موزه دارد. عمده آثاری که در این موزه در معرض دید عموم قرار دارند، شامل لوازم زندگی سردار ماکو می‌شود که از طرف دربار کشورهای خارجی مختلف برای ایشان ارسال شده بود.

این اشیا در هر دو طبقه اول و دوم ساختمان به چشم می‌خورند. انواع مبل‌ها، صندلی‌های لوکس از جنس چوب‌های نی و خیزران و با تزیینات برنزی و رویه مخمل که توسط کشورهای لهستان، فرانسه، اتریش و روسیه ساخته شده‌اند، مهم‌ترین آثار این موزه هستند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

مرمت و بازسازی کاخ‌ موزه باغچه‌جوق‌‌ ماکو چهار سال طول کشید و همین امر موجب بسته بودن درهای آن مقابل چشم گردشگران شد. کلیه هزینه‌های مرمت و بازسازی این کاخ موزه توسط سازمان منطقه آزاد ماکو تخصیص یافت.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سید علی اکبر رفاهی)

مرمت کاخ موزه شامل بناها، تاسیسات و سقف بود که مهم‌ترین کار در بخش سقف انجام شد. در بخش تاسیسات، احداث موتورخانه در دستور کار قرار گرفت. همچنین در بخش تزیینات که مهم‌ترین بخش مجموعه را شامل می‌شود، نقاشی‌های مختلف بنا در ورودی‌، بخش بیرونی، گچ‌بری‌ها در ضلع شرقی و جنوبی مرمت شدند. هم‌زمان با مرمت ساختمان کاخ، بنای سنگی مجاور آن نیز که به ساختمان سنگی کلاه فرنگی مشهور است، با اعتباری حدود ۵۰ میلیون تومان مورد مرمت قرار گرفت.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: Ehsan Bagherzadeh)

• مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان‌ غربی در سال ۱۳۹۹ گفته بود که کاخ موزه باغچه جوق ماکو در ایام تابستان و بعد از عادی شدن شرایط کرونا، آماده بازدید علاقه‌مندان و گردشگران است. با این حال، برای اطمینان از بازبودن این مجموعه حتما از قبل با سازمان میراث فرهنگی آذربایجان غربی تماس بگیرید.
• این بنای تاریخی اخیرا مرمت شده است، پس در حفاظت و حراست از آن بکوشید.

نویسنده: پویا جوانمرد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی