موزه هنرهای تزیینی اصفهان

چشم‌اندازهای طبیعی، مراکز تفریحی، موزه‌ها و از همه مهم‌تر آثار تاریخی که در گوشه گوشه اصفهان جای گرفته‌اند، این شهر را به یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری تبدیل کرده‌اند. عمارت رکیب‌خانه امروزه با ترکیبی از تاریخ و هنر میزبان بازدیدکنندگان است. موزه هنرهای تزیینی در این عمارت شامل مجموعه‌ای ارزشمند از آثار هنری می‌شود. با کجارو همراه باشید.

موزه هنرهای تزیینی شامل مجموعه‌ای از آثار هنری در زمینه‌های متفاوت است که در عمارت رکیب‌خانه قرار دارد. علاوه بر نمایش آثار، در این موزه اصفهان نمایشگاه‌های مختلفی به مناسبت‌های گوناگون برپا می‌شود که اکثر آن‌ها در زمینه هنرهای اسلامی همچون خوشنویسی و نقاشی قهوه‌خانه‌ای و... هستند.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

در این موزه بیش از ۳۰۰۰ شی تاریخی مربوط به دوران گوناگون به‌ویژه صفویه و قاجاریه به چشم می‌خورد که در غرفه‌های زیبای آن با چیدمان مطلوبی در معرض دید عموم گردشگران واقع شده‌اند. همچنین این موزه از کتابخانه ویژه و تخصصی برخوردار است که مورد استفاده دانشجویان، به‌ویژه دانشجویان رشته‌های معماری، هنر و موزه‌داری قرار می‌گیرد.

عمارت رکیب‌خانه در دوره صفوی جایگاه نگهداری وسایل و اشیا اصطبل سلطنتی بود. به همین دلیل نیز با نام رکیب‌خانه (رکیب به‌معنای رکاب و یراق آلات اسب) مشهور است. این عمارت از جمله بناهای بافت قديم اصفهان به شمار می‌رود که در اوایل قرن يازدهم هجری، مقارن با سلطنت شاه عباس اول، به‌عنوان يکی از بناهای مجموعه دولتخانه صفوی احداث شد.

عکس از گوگل مپ (عکاس: Mr Code)

حیاط عمارت رکیب‌خانه با فضایی سبز و دلنشین، درختانی زیبا را در خود جای داده است و در پیرامون آن تالار‌ها و اتاق‌های فراوانی واقع شده‌اند. این عمارت دارای طبقات فوقانی است و در سمت راست گوشه شرقی آن نیز برجی به چشم می‌خورد که علاوه بر کلاه فرنگی، کاربردهای گوناگون دیگری نیز داشته است.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: احسان نظامی و حمیدرضا بنی)

شاه‌نشین این مجموعه که اکنون دفتر موزه به شمار می‌رود، از گچبری‌ و به‌ویژه آینه‌کاری‌ بسیار دلنشینی برخوردار است. طبقات بالایی نیز اکنون به‌عنوان بخش اداری این موزه مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.

موزه هنرهای تزیینی در مرکز شهر و نزديک تعدادی از مشهورترین جاهای دیدنی اصفهان همچون تالار اشرف، کاخ چهلستون، عالی قاپو و توحيدخانه قرار دارد و در خيابان استانداری، رو‌به‌روی دانشگاه پرديس واقع شده است. برای دسترسی به این مکان می‌توانید در ایستگاه مترو یا اتوبوس میدان امام حسین پیاده شوید و مسیر باقی‌مانده را با تاکسی یا پیاده طی کنید. اگر قصد استفاده از خودروی شخصی را دارید، می‌توانید در پارکینگ‌های پیرامون نقش جهان خودرو خود را پارک کنید.

موقعیت جغرافیایی موزه هنرهای تزیینی اصفهان روی نقشه

بعد از پایان حکومت صفويه عمارت رکيب‌خانه متروک و بعدها در عصر قاجار به دستور حاج محمد‌حسين‌خان‌ صدر اصفهانی، صدراعظم نيک‌انديش فتحعليشاه، احيا شد. در دوره حکومت مسعود ميرزا ظل‌السلطان، بعد از انجام تعميرات و الحاقاتی سازگار با آن دوره، به‌عنوان محل زندگی اين حاکم مورد استفاده قرار گرفت. در دوران پهلوی اداره آمار و ثبت احوال اصفهان در اين محل مستقر شد و تغييراتی در ساختمان و مخصوصا در جبهه غربی آن صورت گرفت.

عکس از تابناک باتو (عکاس: نامشخص)

در سال‌های پس از پيروزی انقلاب اسلامی رکيب‌خانه مورد مرمت اساسی قرار گرفت و بعد از بازسازی مقرر شد اشيا موجود در موزه‌های هنرهای تزیينی تهران و بقيه اشيا قديمی به اصفهان منتقل و در اين ساختمان در معرض تماشای عموم گذاشته شود. در اجرای اين هدف در تابستان ۱۳۷۵ گنجينه‌های تزیينی رسما افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

موزه هنرهای تزیینی اصفهان شامل هفت بخش نمایشگاهی می‌شود:

• خط و کتابت

اولین بخش موزه هنرهای تزیینی، مزین به مجموعه‌ای از قطعات، اوراق و مجلدات قرآن کریم، کتب ادعیه و اشعار و… است که توسط هنرمندانی نظیر شفیع تبریزی، میرعماد و دخترش، گوهرشاد و… کتابت شده‌اند.

انواع جلدهای چرمی به شیوه‌های مختلف از قبیل سوخت، معرق، ضربی و... از آثار محمدرضا امامی و… از جمله آثار این بخش است.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

کتاب‌های خطی «زادالعمعاد» به قلم محمد هاشم لولوی اصفهانی، دیوان مصور امیرعلیشیر نوایی و کلیات سعدی مصور و مذهب و مرصع از دیگر آثار این بخش هستند. همچنین آثار نفیس خطی همچون قطعات خوشنویسی مختلف از سده هشتم هجری به بعد در بخش خط و کتابت به نمایش درآمده‌اند، آثاری از استادان بزرگ خوشنویسی از جمله یاقوت مستعصمی، محمدرضا مجلسی، سلطان علی مشهدی، میرعلی و محیی هروی، منشی گنابادی، عبدالجبار اصفهانی، ابوتراب، هاشم اصفهانی، شاهزاده بهرام صفوی، عبدالرشید دیلمی، درویش عبدالمجید طالقانی، میرزا کوچک.

• آثار لاکی و روغنی

مجموعه زیبایی از انواع اشیا لاکی و مذهب، قلمدان، جای طومار، جعبه، قاب آینه، ترازو، سرچسبدان، جلد آلبوم و… آثار این بخش را تشکیل می‌دهند. این قطعات از یادگارهای ارزشمند استادانی چون آقا صادق، میرزا بابای شیرازی سمیرمی، فتح الله شیرازی، آقا نجفعلی اصفهانی و… به شمار می‌روند که با نقش‌های مختلف گل و مرغ تک‌چهره، صورت‌سازی، ترنج سر ترنج ، شکارگاه و فرهنگ عامه زینت یافته‌اند.

• نگارگری

مجموعه متنوعی از آثار نگارگری ایرانی در سبک و شیوه‌های مختلف زینت‌بخش این سالن است. آثار شیوایی از مینیاتورهای مکتب هرات، اصفهان، تبریز و نگاره‌های تک‌چهره قاجار در کنار تصاویر آبرنگ و رنگ روغن و موضوعات مختلف تصویرگری کتاب، مجالس حماسی و ادبی، بزمی، فرهنگ عامه در این مجموعه به نمایش گذاشته شده است. تابلوی ارزشمند و نفیس «چوگان» اثر استاد حاج میرزا آقا امامی اصفهانی که به شیوه سوخت و معرق و مینیاتور روی چرم خلق شده است، از دیگر آثار این بخش به شمار می‌رود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: خالد یوسف)

تابلوی مذهب تشعیری منحصربه‌فردی که توسط زین‌العابدین مذهب تبریزی در سال ۱۰۰۸ هجری قمری ترسیم و به شاه عباس اول اهدا شده است، نیز از دیگر آثار ارزشمند و نفیس این بخش است. سایر آثار به نمایش در آمده در این بخش متعلق به هنرمندان صاحب سبک و صاحب نامی چون آقارضا عباسی، محمد حسین طوطی، معین مصور بهزاد، مصور الملک، ملک الشعرا، صنیع الملک، حبیب الله ساروی، نادرالزمان، محمد مسیح و ابراهیم اصفهانی است.

• آثار چوبی

در این بخش از موزه هنرهای تزیینی، بیننده شاهد آثار نفیسی از صنایع هنری بر چوب مانند خاتم‌سازی، منبت‌کاری، مشبک و معرق است. نمونه‌هایی از قطعات این بخش عبارت‌اند از انواع قاب آینه، گلچه کفش عروس، رحل و جعبه قرآن، زیر عمامه، قلمدان، جعبه آرایش، قاشق و ملاقه‌های دوغ‌خوری و شربت‌خوری.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

از آثار ارزشمند این بخش جعبه تمام منبت و قاب آینه‌ای است که با نقوش بسیار زیبای اسلیمی و گرفت و گیر توسط زین‌العابدین خوانساری در ۱۳ هجری قمری ساخته شده است.

• آثار فلزی

مجموعه آثار فلزی این بخش مشتمل بر زیورآلات طلا و نقره، کمربند و قلاب کمر، قاب دعا، انواع قوطی، قفل و قلمدان، سرقلیان، قاب آینه، باروت‌دان، انفیه‌دان، آفتابه و لگن، عود سوز، جام‌های چهل کلید، خنجر، قیچی و چاقو و… است که به شیوه مختلف مشبک‌کاری، ریخته‌گری، چکش‌کاری، ملیله و قلمزنی و ترصیع ساخته و با سنگ‌های گران‌قیمتی تزیین شده‌اند.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

• دستبافته‌ها و آبگینه

در اين بخش منسوجات متنوع و كم‌نظير از نمونه‌های دوره قاجار به نمايش گذاشته شده است. اين آثار اغلب در مركزی‌های مهم بافندگی ايران يعنی اصفهان، يزد، كرمان و كاشان بافته شده‌اند و انواع زری، ترمه، شال، مخمل ،اطلس، تافته و... را شامل می‌شود. این آثار به‌صورت تابلو، لباس،كيسه پول، سفره قند، جای شانه، قلمدان، جای تربت، چارقد، سوزنی، سجاده، پرده ، روميزی و... هستند و به شيوه‌های مختلف گلابتون‌دوزی، قلاب‌دوزی، پولک‌دوزی، زغره‌دوزی، مشبک‌دوزی، گل خامه‌دوزی، نقده دوزی و... زينت يافته‌اند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: شهرزاد میرمقدائی)

از جمله آثار ديگر اين بخش نمونه‌های نفيسی از قلمكاری ساخت اصفهان است كه به شيوه نقاشی قالب‌زنی روی پارچه تهيه شده‌اند. همچنين قاليچه معروف «بشريت» و «شكار چرخ» كه بر اساس طرح زيبا و هنرمندانه مرحوم استاد عيسی بهادری بافته شده‌اند، از آثار چشم‌نواز بخش بافته‌ها و رودوزی‌ها به شمار می‌روند.

• سفال و چینی

در اين بخش آثار زيبايی از كريستال‌های تراش‌دار با نقش افزوده و انواع شيشه (عطردان، پياله) مربوط به سده‌های ۳ تا ۶ قمری ساخت گرگان به معرض نمايش گذاشته شده است. همچنین ليوان‌های شربت‌خوری مينای مرصعی زينت‌بخش اين قسمت از موزه هستند.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

برنامه‌های جانبی موزه هنرهای تزیینی اصفهان شامل برگزاری نمايشگاه‌های مختلف هنری، برگزاری نشست‌ها، همايش‌ها، سخنرانی‌ها و ميزگردهای تخصصی، برپایی مراسم ويژه و يادبودها و... می‌شود. به‌طور كلی عمده فعاليت‌های موزه برپایی نمايشگاه‌های مختلف هنری است. برپایی هر نمايشگاه دارای شرايط و ويژگی‌های خاصی است. اساتيد معروف در سطح شهر يا استان يا كشور بر اساس دعوت موزه و اعلام همكاری موزه اقدام به برگزاری نمايشگاه می‌کنند.

در تمام روزهای هفته جز روزهای جمعه و تعطیلات سالانه (روزهای تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر صادق (ع)) می‌توانید از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۳:۳۰ از موزه بازدید کنید. بهای بلیط در سال ۱۳۹۹ دو هزار تومان بوده است.

عکس‌های گالری از ایرنا (عکاس: نامشخص)

نویسنده: بهنام شکوری