مسجد جامع کاشان

مساجد همچون سایر بناهای مذهبی، اولین هسته شکل‌گیری اجتماعات کوچک و بزرگ محسوب می‌شوند؛ چراکه به‌عنوان نمادی از باورهای مشترک اعضای جامعه، روح هم‌بستگی و اتحاد را برای سازندگی و فعالیت بیشتر تقویت می‌کنند. مسجد جامع کاشان که از آن با نام مسجد جمعه نیز یاد می‌‌شود، یکی از جاهای دیدنی کاشان است که با ارزش تاریخی خود، در میان فهرست آثار ملی ایران نیز به‌چشم می‌خورد.

• آدرس: استان اصفهان، کاشان، خیابان بابا افضل، محله میدان کهنه، کوچه شهیدان دقیقی (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: عباس بیگلری

مسجد جامع کاشان یا همان مسجد جمعه‌، یکی از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی کاشان است که قدمت آن به دوران سلجوقیان بازمی‌گردد. گفته می‌شود بنای این مسجد قبل از اسلام آتشکده بوده است؛ اما بعد از ایمان آوردن مردم به دین اسلام، آن را تبدیل به مسجد کرده‌اند. مسجد جامع کاشان در خیابان بابا افضل، محله‌ میدان کهنه در کوچه‌ شهیدان دقیقی قرار گرفته است.

به‌دلیل قرارگیری مسجد جامع کاشان در مناطق مرکزی و تاریخی این شهر، دسترسی به آن با وسایل حمل‌ونقل عمومی و خودروی شخصی به‌سهولت امکان‌پذیر خواهد بود. با دسترسی به‌میدان کمال‌الملک در محله میدان کهنه، می‌توان به‌سمت خیابان باباافضل و مسجد جامع کاشان حرکت کرد.

عکس‌ از ویکی‌پدیا| عکاس: مصطفی معراجی

این مسجد قدیمی‌ترین بنای تاریخی کاشان است و به گفته اهالی، توسط «صفیه خاتون»، دختر مالک اشتر، بنا شده است. در گذر زمان نیز «کریم خان زند» و «عبدالرزاق خان» که حاکم کاشان بود، این بنا را مرمت کرده‌اند. در کتیبه‌هایی که مربوط به این مرمت‌ها هستند، نام «عبدالکریم» و «ابن محمد حسین محمد کاظم اصفهانی» به‌عنوان خطاطان دیواره‌های این مسجد مشاهده می‌شود. گچ‌بری‌های محراب شبستان را نیز استاد «باقر اصفهانی» ساخته است.

باستان‌شناسان در لایه‌‌بردای‌های اخیری که از گچ‌بری‌های محراب این مسجد انجام داده‌اند، آثار و تزییناتی پیدا کرده‌اند که قدمت آن‌ها به دوران آل بویه برمی‌گردد. شبستان تابستانی مسجد زیر شبستان زمستانی آن قرار دارد و طرح‌های کاشی‌کاری آن بسیار زیبا هستند. در گذشته از کف این شبستان آثاری از کوره‌های پخت ظروف چینی توسط کارشناسان میراث فرهنگی کشف شده است و آن‌ها معتقدند که قدمت مسجد به اوایل دوره‌ اسلامی بازمی‌گردد. همچنین گفته می‌شود حضرت سلطان علی ابن محمد باقر (ع) در این مسجد نماز گزارده است و به همین علت، مسجد جامع کاشان بسیار مورد احترام مردم قرار دارد. این مسجد در ۳۰ خرداد سال ۱۳۱۵ با شماره‌ ثبت ۲۵۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

عکس‌ از ویکی‌پدیا| عکاس: مصطفی معراجی

مسجد جامع کاشان دو محراب دارد که قبله‌ یکی چپ و دیگری راست است. کارشناسان میراث فرهنگی می‌گویند به‌دلیل رعایت نشدن جهت دقیق قبله، این محراب تخریب شده و محراب جدیدی در نزدیکی محراب قبلی، در جهت صحیح قبله ساخته شد. در قسمت تخریب شده‌ محراب اولی، آثار بسیار نفیسی از گچبری وجود داشت و آثاری از آیه‌ای از سوره جمعه (... رحیم یا ایها الذین آمنو اذا نودی ... ذکر الله ...) در فضیلت روز و نماز جمعه تشخیص داده می‌شود. این امر نشان می‌دهد این مسجد برای اولین بار به‌عنوان مصلای نماز جمعه‌ کاشان بنا شده است. با این وجود مردم محلی با استناد به آیه‌ قرآنی موجود در این محراب، می‌گویند که قبله‌ قبلی به‌سمت مسجد القصی بود و پس از تغییر قبله‌ مسلمین به‌سمت مسجدالحرام، این محراب تخریب و محراب جدید ساخته شده است. در محراب قبله‌ دوم آیه‌ مربوط به تغییر قبله از مسجدالاقصی به مسجدالحرام مشاهده می‌شود که متن آیه چنین است:

قد نری تقلب وجهک فی السما فلنولینک قبلة ترضیها فول وجهک شطر المسجد الحرام و حیث ما کنتم فولو وجوهکم شطره و ان الذین اوتو الکتاب لیعلمون انه الحق من ربهم و مالله بغافل عما یغلمون.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Fadhil M. Saleh

این مسجد، گنبدی آجری با مقصوره و ایوانی مرتفع زیر آن دارد و شامل یک صحن وسیع، دو شبستان بزرگ و یک شبستان تحتانی در ضلع شمالی و حوض‌خانه‌ای در وسط است. در کتیبه‌ گنبدی که شبستان و محراب اصلی را پوشانده نام ملکشاه و وزیر او، خواجه نظام الملک طوسی، نیز آمده است. ارتفاع ایوان اصلی که در ضلع غربی مسجد قرار گرفته است، در بلند‌ترین نقطه برابر ۱۳٫۸ متر و در قسمت همسطح پشت بام ۱۱٫۲ متر است.

مناره‌ آجری مسجد جامع کاشان که در سمت جنوب شرقی مسجد قرار گرفته، کهن‌ترین بنای تاریخ‌دار استان اصفهان است. همین مناره در بخش سازه و نما دو پوسته است. در قسمت پایین مناره یک کتیبه‌ سه سطری با آجر برجسته وجود دارد که به خط کوفی نوشته است:

امر ببنائها القاضی الجلیل مجد البنا حمد بلد ... فی شهور سنه ست و ستین و اربعمائه ـ۴۶۶ـ.

این مناره بعد از مناره‌های مسجد میدان ساوه (۴۵۳ هجری قمری) و مسجد زواره (۴۶۱ هجری قمری)، سومین مناره‌ قدیمی تاریخ‌دار ایران است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: prestigio ahmad

در گذر تاریخ مسجد جامع کاشان بارها به‌صورت جزئی و کلی تخریب شده و هر بار در تعمیر و بازسازی تغییرات گسترده‌ای پیدا کرده است. مهم‌ترین خسارتی که به مسجد وارد شد، در زلزله‌ معروف سال ۱۱۹۲ هجری قمری بود. همان طور که در کتیبه آمده است، مسجد جامع کاشان توسط «عبدالرزاق خان»، حاکم کاشان مرمت شد که این کار ۱۰ سال طول کشید. در این زلزله کریم خان زند کارگران ساختمانی را از اصفهان و شهرهای دیگر به کاشان آورد تا به کار بازسازی شهر و مسجد سرعت ببخشد.

عکس‌ از ویکی‌پدیا| عکاس: مصطفی معراجی

مسجد جامع کاشان مرکز بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین هیئت مذهبی این شهر به نام «هیئت حضرت ابوالفضل» با صد سال قدمت است. این هیئت باسابقه محوریت اکثر مراسم مذهبی و عزاداری کاشان را عهده‌دار است و به اموری همچون تبلیغات مذهبی، فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی نیز می‌پردازد.

عکس‌ از ویکی‌پدیا| عکاس: محمد وحیدی

• آدرس:اصفهان، شهر کاشان، خیابان بابا افضل (نمایش روی نقشه)

بازار سنتی کاشان که در خیابان باباافضل و فاصله اندک از مسجد جامع قرار گرفته است، یکی از آثار ملی ایران است که بیش از ۴۰ اثر تاریخی را از جمله چند تیمچه (بازارچه)، بازار میانچال، آب‌انبار، مسجد و مدرسه، امامزاده، کاروان‌سرا و حمام را شامل می‌شود. قدمت این بازار نیز به دوره آل‌ بویه و سلجوقی بازمی‌گردد.

• آدرس:استان اصفهان، بخش مرکزی شهر کاشان، خیابان امیرکبیر (نمایش روی نقشه)

باغ فین کاشان که همراه با ۹ باغ ایرانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، مشهورترین جاذبه گردشگری کاشان محسوب می‌شود. این باغ در طول تاریخ آبستن وقایع متعددی بوده است و بناهای تاریخی متعددی نظیر خلوت کریمخانی، حوض جوشان، شترگلوی قاجاری، تقسیم‌گاه آب و موزه ملی کاشان در این باغ وجود دارد.

نویسنده: مینا رهبری/ پوریا محمدی پیوند