باغ عفیف آباد شیراز

شیراز همیشه از بهترین گزینه‌ها برای گردش و سفر بوده است. گوشه‌گوشه شهر با دیدنی‌های متعددی آراسته شده‌ است، از موزه‌ها و ابنیه تاریخی گرفته تا باغ‌های دل‌انگیز. باغ عفیف‌‌ آباد مجموعه‌ای از باغ، بنای تاریخی و موزه است. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره باغ عفیف آباد شیراز بدانید.

«باغ عفیف‌ آباد» یا «باغ گلشن» از باغ‌های تاریخی و مکان های دیدنی شیراز به شمار می‌رود و ویژگی‌های معماری چندین دوره (هخامنشی، ساسانی و قاجاریه) را در خود دارد. این باغ که در ۱۰ خرداد ۱۳۵۱ با شماره ۹۱۳ به ثبت ملی رسید، اکنون تحت اختیار سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی است. باغ زیبای عفیف آباد به‌دلیل قرار داشتن یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های نظامی خاورمیانه در آن رنگ و بویی کاملا نظامی به خود گرفته و در گوشه و کنار آن می‌توانید انواع ادوات نظامی و حتی تانک و توپ‌های بسیار قدیمی را مشاهده کنید.

باغ عفیف آباد از دیدنی های استان فارس در شیراز است و در انتهای خیابان عفیف آباد، نزدیک به خیابان ستارخان قرار دارد. برای دسترسی به باغ عفیف آباد می‌توانید از خودروی شخصی یا وسایل حمل‌و‌نقل عمومی استفاده کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو شیراز، ایستگاه چهارراه زرگری (مطهری) و ایستگاه آوینی هستند که با پیاده شدن در این ایستگاه‌ها می‌توانید با تاکسی‌ خود را به باغ عفیف آباد برسانید. همچنین می‌توانید از اتوبوس‌هایی که در بلوار استقلال تردد می‌کنند، استفاده کنید و با پیاده شدن در یکی از ایستگاه‌های زرهی در بلوار استقلال و بعثت در بلوار بعثت و اندکی پیاده‌روی به مقصد برسید. بهترین انتخاب برای دسترسی به باغ عفیف آباد از نقاط مختلف شهر تاکسی است.

اگر با خودروی شخصی به‌سمت باغ عفیف آباد می‌روید، باید از خیابان قصردشت وارد خیابان عفیف آباد شوید و خیابان را تا انتها ادامه بدهید. در انتهای خیابان باغ عفیف آباد، در سمت دیگر تقاطع عفیف آباد با ستارخان قرار دارد که برای دسترسی به پارکینگ رو‌به‌روی باغ باید وارد خیابان ستارخان و از اولین دور برگردان وارد جهت مخالف شوید. پس از طی حدود ۵۰ متر در خیابان ستارخان، باید به‌سمت راست بپیچید تا به باغ عفیف آباد برسید. (مشاهده روی نقشه)

باغ عفیف آباد از قدیمی‌ترین باغ‌های شیراز است که در دوران صفویه بنا شده و از آن زمان یکی از گردشگاه‌های اصلی پادشاهان ایرانی بوده است. در زمان شاه عباس صفوی، یعقوب خان ذوالقدر حکمران فارس، در قسمتی از اراضی باغ قلعه‌ای محکم ساخت که پس از صفویه ویران شد و باغ نیز تا سال‌ها رونق خود را از دست داد. این باغ در دوره قاجاریه توسط میرزا علی خان قوام‌الملک خریداری شد، میرزا علی خان پس از خرید باغ، آن را نوسازی می‌کند و عمارت دو طبقه‌ بزرگی در وسط باغ بنا می‌کند. عمارت ساخته شده هنوز هم در باغ عفیف آباد پابرجا است و توسط ارتش جمهوری اسلامی به دو موزه‌ سلاح‌های نظامی در طبقه‌ اول و موزه‌ عبرت در طبقه‌ دوم تبدیل شده است. میرزا همچنین قنات لیمک را در قصر قمشه برای آبیاری باغ خریداری کرد. در اواخر حکومت قاجاریه و پس از مرگ قوام، باغ به عفیفه خانم، خواهرزاده بانی باغ رسید و به‌واسطه تحولات زیادی که در آن ایجاد کرد، به باغ عفیف‌آباد مشهور شد.

با روی کار آمدن حکومت پهلوی این باغ به فرح پهلوی هدیه داده می‌شود و سرانجام در سال ۱۳۴۰ ارتش موفق می‌شود طی یک مزایده این باغ ۱۲۷ هزار متر مربعی را خریداری کند. باغ عفیف‌ آباد همچنان در اختیار ارتش قرار دارد و بازدید از آن هم برای عموم آزاد است. لازم به ذکر است که موزه‌ نظامی باغ عفیف آباد در فروردین سال ۱۳۷۰ به همت ارتش جمهوری اسلامی در این کاخ بر پا شد تا به موزه‌ نظامی شماره دو کشور تبدیل شود.

کل مجموعه‌ باغ عفیف‌ آباد از کاخ سلطنتی، حمام و قهوه‌خانه‌ سنتی و باغ ایرانی تشکیل شده است که هم‌اکنون همه‌ آن‌ها برای بازدید عموم در دسترس قرار دارند.

ورودی اصلی باغ در قسمت شمالی آن قرار دارد و دارای چهار ستون گچی است که گچ‌بری‌ سرستون‌های آن‌ها با الگوبرداری از سرستون‌های تخت جمشید طراحی شده‌اند. پس از در ورودی، دهلیزی قرار گرفته است که به فضای اصلی باغ راه دارد و در دو سمت آن اتاق‌هایی وجود دارد که محل سکونت خدمه بوده‌اند.

عمارت اصلی در مرکز باغ است و ورودی اصلی آن در قسمت شمالی قرار دارد که با چندین پله سنگی به تالاری سرپوشیده منتهی می‌شود. جلوی پلکان ورودی، ارابه‌ای به چشم می‌خورد که برای تشییع پیکر رضا شاه پهلوی استفاده شده بود. همچنین توپ جنگی فتح علی شاه قاجار در این محل خودنمایی می‌کند.

نمای اصلی عمارت عفیف‌آباد مانند باغ ارم، رو به شرق است و ایوانی دارد که در طول بنا کشیده شده است. این ایوان، چهار ستون بلند و سقفی با پوشش چوبی دارد که روی آن‌ها نقاشی‌هایی از رنگ و روغن دیده می‌شود. بر پیشانی عمارت نیز صحنه‌ای از تاج‌گذاری یکی از پادشاهان ساسانی قرار دارد. در مقابل این ایوان زیبا، حوض بزرگی جای گرفته است که راه اصلی باغ از جلوی آن آغاز می‌شود.

ساختمان کاخ در دو طبقه ساخته شده است و در آن حدود ۳۰ اتاق و تالار وجود دارد. نمای غربی عمارت به نسبت نمای شرقی ساده‌تر است. نمای جنوبی نیز در تزیینات به نمای شمالی عمارت شباهت دارد. تمامی درهای عمارت منبت‌کاری شده‌اند و پنجره‌ها دارای شیشه‌های رنگی بسیار زیبایی هستند.

طبقه‌ اول کاخ امروزه به موزه‌ نظامی تبدیل شده و در آن ادوات جنگی و اسلحه‌هایی مربوط به دوران مختلف در معرض دید بازدیدکنندگان از این موزه قرار گرفته است. اموال این موزه از ابتدایی‌ترین جنگ‌افزارها تا اسلحه‌های پیشرفته‌ سال‌های نه چندان دور را در بر می‌گیرند که می‌تواند برای هر بیننده‌ای جذاب باشد. از اسلحه‌های گرانبهای این موزه می‌توان به تفنگ فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، رضا شاه، محمدرضا شاه، اسلحه‌های رزمندگان نهضت جنگل و مسلسل رئیس علی دلاوری اشاره کرد.

پس از گذر از طبقه‌ اول با استفاده از یک راه‌پله به طبقه‌ دوم می‌رسید که موزه‌ عبرت نام‌گذاری شده است. این طبقه از یک راهروی بلند تشکیل شده که در دو طرف آن اتاق‌های همایش، رخت‌کن، نشیمن، مطالعه و پذیرایی قرار گرفته است. وسط راهروی این طبقه تالار بزرگی قرار دارد که دیوارهای آن گچ‌کاری و منبت‌کاری‌ شده‌اند و سقف چوبی آن نیز به نقوش زیبایی چون گل و بوته، مجالس بزم و شادی و شکارگاه آراسته شده است. یکی از جالب‌ترین آثار موزه، پیانوی شخصی فرح پهلوی است که در جشن‌های ۲۵۰۰ ساله به او هدیه داده شده بود.

ساختمان قهوه‌خانه‌ سنتی باغ عفیف‌ آباد که در سمت راست در ورودی باغ قرار دارد، به شیوه‌ معماری ایرانی ساخته شده است و حوض کوچکی وسط حیاط آن دیده می‌شود. سالن قهوه‌خانه دارای ۶ حجره است که روی دیوار‌های آن نقش‌هایی از شاهنامه‌ فردوسی مثل «داستان زال و سیمرغ» یا «نبرد رستم و اسفندیار» نقاشی شده‌اند. همچنین در مرکز قهوه‌خانه حوض کوچکی قرار دارد که ستون میانی سالن در آن جای گرفته است. متاسفانه در حال حاضر این قهوه‌خانه کاربری تجاری دارد که از زیبایی آن کاسته است.

از دیگر دیدنی‌های این باغ حمام آن است که در قسمت غربی ساختمان قرار دارد و بر اساس شیوه‌ سنتی حمام‌های ایرانی ساخته شده است. این حمام دو خزینه‌ آب سرد و آب گرم دارد و از قراردادن دیگ مسی در کف خزینه آب گرم درست می‌کردند. دیوارهای این حمام که به روشی بسیار ابتدایی مرمت و بازسازی شده‌اند با نقش‌های برجسته‌ای مثل «فرهاد در کوه بیستون»، «صحنه‌ ورود حضرت یوسف به جمع زنان مصری» و «دیدار مردم با خسرو پرویز» پوشیده شده است. متاسفانه سبک مرمت این حمام هم حس و حال واقعی آن را از بین برده و از جذابیت آن کاسته است. پشت بام حمام نیز دارای مناره و قبه است.

باغ عفیف آباد در زمان ساخت نمونه‌ کاملی از هنر گل‌کاری ایرانی بود که متاسفانه امروزه به بخش گل‌کاری و درختان باغ توجه زیادی نمی‌شود و دیگر آن بعد از زیبایی باغ چندان چشم نمی‌آید. اما با این وجود هنوز هم تماشای نخل‌های سربه‌فلک‌کشیده و انواع درخت‌های مرکبات در این باغ بزرگ و زیبا حس خوبی به شما می‌دهد. در محوطه باغ، باغچه‌های بزرگی با نظم خاصی کرت‌بندی شده و درختانی همچون صنوبر، بید و عرعر و درختان میوه‌، به‌خصوص انار در آن‌ها کاشته شده است.

ساعات بازدید باغ عفیف آباد در نیمه اول سال از ۸ تا ۱۲ و ۱۵ تا ۱۹ و در نیمه دوم سال از ۸ تا ۱۲ و ۱۵ تا ۱۷ است. روزهای تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر صادق (ع) این مجموعه فعالیت ندارد. بهای بلیط برای گردشگران داخلی در سال ۱۳۹۹، پنج هزار تومان بوده است و برای گردشگران خارجی ۵۰ هزار تومان.

بهترین زمان بازدید از باغ عفیف آباد مانند دیگر باغ‌های شیراز اردیبهشت ماه است. البته این باغ در فصول دیگر سال نیز جذابیت خود را دارد. حتی در فصل‌ زمستان به‌دلیل وجود موزه‌های نظامی و عبرت، بازدید از این مجموعه می‌تواند خاطره‌انگیز باشد.

نویسندگان: بهداد خسور ، هانیه احمدی