دشت مغان

دشت مغان با مناظری زیبا و خیره‌کننده از جاهای دیدنی استان اردبیل است. این دشت از طرف شمال و شرق به جمهوری آذربایجان، از جنوب به شهرستان مشگین‌شهر و از غرب به ارسباران محدود می‌شود. قسمت عمده دشت مغان در جمهوری آذربایجان و بخشی نیز شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل در ایران را تشکیل داده است. با کجارو همراه شوید تا درباره دشت مغان بیشتر بدانید.

• آدرس:‌ استان اردبیل، شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل، سه شهر گرمی، بیله‌سوار و پارس‌آباد (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: اکبر آقایی

دشت مغان از سه شهر گرمی، بیله‌سوار و پارس‌آباد تشکیل شده است. مغان که تا سال ۱۳۵۵ یکی از توابع مشگین شهر محسوب می‌شد، در این سال از شهرستان مشگین شهر جدا شد و به‌عنوان یک شهرستان مستقل در چارچوب تقسیمات کشوری به‌شمار آمد. شهر گرمی نیز به مرکزیت آن تعیین شد. دشت مغان در قسمت شمالی این منطقه به دشت همیشه بهار ایران معروف است. دشت مغان یکی از قطب‌های مهم کشاورزی و دامپروری ایران است. سراسر دشت مغان به‌علت حاصلخیزی خاک، دمای مساعد و موقعیت خاص منطقه‌ای زیر کشت اقسام غلات، حبوبات و علوفه قرار می‌گیرد و بی‌مناسبت نیست که مغان را «انبار غله آذربایجان» می‌‌نامند.

دشت مغان همانگونه که پیش‌تر گفته شد، مساحت وسیعی از نواحی شمال استان اردبیل و کشور آذربایجان را در بر می‌گیرد. پیشنهاد می‌کنیم خود را به اردبیل برسانید و از آنجا با طی ۱۱۰ کیلومتر به گرمی، مرکز شهرستان مغان بروید. از گرمی می‌توانید جاذبه‌های گردشگری بی‌نظیر این دشت را از مردم محلی جویا شوید.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: علی عبادی

به‌طور کلی چهره طبیعی دشت مغان به سه قسمت کوهستانی، کوهپایه‌ای و جلگه‌ای تقسیم می‌شود:

• کوهستانی: نواحی کوهستانی دشت مغان، ارتفاعات جنوب، جنوب غرب و غرب منطقه را شامل می‌شوند که با شیب بیش از ۱۰ درصد، از ارتفاع حداقل ۱۰۰ متر به‌سمت جنوب و غرب بر میزان ارتفاع افزودهشدهو تا حدود ۷۰۰ مترمی‌رسند. دهستان قشلاق غربی، قسمت‌هایی از بخش اصلاندوز، بخش مرکزی و دهستان قشلاق شمالی در این نواحی قرار دارند.
• کوهپایه‌ای:به‌طور کلی زمین‌های کمتر از ۱۰۰ متر ارتفاع متصل به کوهستان تا نزدیک جلگه را می‌توان جزو نواحی کوهپایه‌ای دشت مغان بهحساب آورد. شیب زمین در این نواحی حدود یک تا ۱۰ درصد است واین اراضی مساعد برای فعالیت‌های کشاورزی و دامپروریو سکونت انسانی محسوب می‌شوند. قسمت‌هایی از بخش تازه‌کند، بخش مرکزی، دهستان قشلاق شمالی و بخش اصلاندوز در این نواحی واقعشده‌اند.
• جلگه‌ای: نواحی جلگه‌ای دشت مغان، در شمال منطقه با شیب بسیار ملایم، کمتر از پنج درصد تا سواحل رود ارس، از رودخانه های مرزی ایران، گسترش دارد و به‌دلیل وجود خاک‌های آبرفتی دانه‌ریز و رسوبی و حاصلخیز، تمامازمین‌های عمده کشاورزی را تشکیل داده و از تراکم زیاد جمعیت برخوردار هستند. این نواحی تا ارتفاع حداقل ۳۰ متر از سطح دریا در منتهی‌الیه شمال شرق منطقه در دهستان ساوالان تداوم می‌یابد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Aylin Germi

دشت مغان، دشت همیشه بهار ایران، یکی از مهم‌ترین مناطق زیستمحیطی آذربایجان برای زمستان‌گذرانی گونه‌های نادر پرندگان کوچنده به‌شمار می‌آید. در تالاب‌های دشت مغان انواع پرندگان کوچنده آبزی همچون پلیکان خاکستری، اردک چشم طلایی، اردک تاجدار، مرکوس سفید، قوی گنگ، قوی فریادکش، قوی کوچک، غاز خاکستری و بالکان کوچک مشاهدهشده است؛ از همین رو، به‌عنوان یکی از مقاصد پرنده‌ نگری ایران، ارزش بازدید دارد.

عکس‌ از وب‌سایت TopTourist

از آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی منطقه مغان می‌توان به قلعه اولتان مغان، برج قارلوجا، تپه خرمن، تپه نادر اصلاندوز، پل تاریخی خمارلو مغان، زیستگاه خروسلوی مغان، زیستگاه آقابابا، زیستگاه حسن دره سی، گورستان اصلاندوز مغان، گورستان کورلارکورعباسلوی مغان، دریاچه سد شهرک مغان، سواحل زیبای آراز چایی (رود ارس) و جنگل‌های مغان اشاره کرد.

در پهنه دشت مغان همهجا، گورستان‌های وسیع و اغلب منسوب به هزاره اول قبل از میلاد وجود دارد که بیشتر آن‌ها در معرض تجاوز و حفاری قاچاق قرارگرفته و می‌گیرند. در نزدیکی اصلاندوز، گورستان‌هایقوشاوتران، قلی بیگلو، افجی، گدایلو و کرارکورعباسلو مربوط به هزاره اول پیش از میلاد است. همچنین منطقه مقصودلویکورعباسلو مدفن شهدای جنگ‌های۱۰ ساله میان امپراتوری روسیه تزار و قشون دولت ممالک محروسه قاجار (قاجار قورونموشمملکتلری) به فرماندهی ژنرال عباس میرزا است. گورستان‌های باستانی در دامنه کوه‌ها و رودخانه‌هاانتخابشده‌اند که آفتابگیر و رو به مشرق است؛‌ زیرا آفتاب و آب در مذهب میتراییسم همان‌گونه که از اسم این منطقه برمی‌آید (مغان) جنبه تقدس دارد. گورستان‌های مربوط به هزاره نخست پیش از میلاد قلی بیگلو و قوشاوتران و سایر گورستان‌های مکشوفه و گورستان‌های عهد ساسانی (افجی) بدون استثنا دارای چنین مشخصاتی هستند. طرز تدفین به‌واسطه آهکی بودن خاک که باعث از بین رفتن و پوسیدگی استخوان می‌شود، به‌طورکلی معلوم نشده است؛ اما استخوان‌های کوچک کاسه سر و قلم پا نشان می‌دهد که جهت مردگان شرقی، غربی و سروصورت رو‌به‌روی آفتاب قرار داشته است.

«قیز قلعه سی»، (قلعه دختر) که از سال ۶۲۹ تاکنون پابرجا است؛ در کنار رودخانه برزند در ۱۷ کیلومتری شمال گرمی مغان، دژی مستحکم جلبتوجهمی‌کند. قیز قلعه سی یکی از قلاع متعددی است که بانام قلعه دختر در سراسر کشور شناخته می‌شوند. مصالح قیز قلعه سی از قلوهسنگ و ملاط ساروج است و در حال حاضر از آن، دو دیوار ناقص و دو برج باقیمانده است. سبک و نام بنا، قدمت آن را به دوران اشکانی و ساسانی منسوب می‌کند.

عکس‌ از وب‌سایت راسخون

عشایر دشت مغان، مردمانی پاک‌سرشت، مهمان‌نواز، صمیمی، معصوم، سخت‌کوش و استوار هستند که با پوستی خشکیده و سوخته در دامنه کوه‌ها و صخره‌ها و پهنه دشت‌ها به‌دنبال گوسفندان خود، برای بقا با طبیعت خشن در ستیز و نبردند؛ انسان‌های کوچ‌نشینی که پس از سپری شدن قرن‌ها تبدیل به مردمانی خودکفا با فرهنگی اصیل و غنی شده‌اند.

بهترین زمان سفر به دشت مغان، فصل تابستان است. در این فصل علاوه بر هوای مطبوع، طبیعت در اوج شکوه و سرسبزی خود به سر می‌برد. اواخر فصل بهار نیز فرصت مناسبی برای سفر به دشت مغان محسوب می‌شود؛ بااین‌حال، فصل پاییز و زمستان برای بازدید از مناطق کوهستانی و کوهپایه‌ای مناسب نیست و ممکن است با هوای سرد یا بارش‌های پراکنده برف روبه‌رو شوید؛ هرچند میزان دما در مناطق جلگه‌ای و دشت‌ هرگز آن‌قدر پایین نمی‌رود.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: حسین فتاحی

اقامت در دشت مغان به‌واسطه وسعت منطقه، شامل گزینه‌های متعددی می‌شود و گردشگران بسته به‌ سلیقه خود، قادر به‌ انتخاب هستند. هتل‌ها، مسافرخانه‌ها، اقامت‌های بومگردی، کمپینگ یا حتی اقامت در چادرها و آلاچیق‌های عشایر شاهسون، انتخاب‌های پیش‌روی گردشگران و طبیعت‌گردان است. هتل‌ها و مسافرخانه‌های دشت مغان شامل موارد زیر است:

• هتل طاووس: شهرستان پارس‌آباد، میدان شهید رجایی (مشاهده در نقشه)
• هتل شرفی: شهرستان پارس‌آباد، خیابان شهید نویدیان (مشاهده در نقشه)
• هتل ارسباران: شهرستان پارس‌آباد، خیابان امام خمینی (مشاهده در نقشه)
• هتل ایرانگردی و جهانگردی کوثر: شهرستان بیله‌سوار، میدان شهریار (مشاهده در نقشه)
• هتل پردیس: شهرستان بیله‌سوار، روبه‌روی پایانه مرزی بیله‌سوار (مشاهده در نقشه)
• هتل خزر: شهرستان بیله‌سوار، روبه‌روی گمرک بیله‌سوار (مشاهده در نقشه)
• هتل وحید: شهرستان بیله‌سوار، میدان شهرداری (مشاهده در نقشه)

• اقامتگاه بوم‌گردی شوون: شهر گرمی، انتهای جاده روستای تپه (مشاهده در نقشه)
• اقامتگاه بومگردی اوماسلان: شهرستان گرمی، حدفاصل شهر اوماسلان و ایلخانلار (مشاهده در نقشه)

دشت مغان پهنه‌ای افسانه‌ای و سرشار از جاذبه‌های طبیعی است که گردشگران بسیاری را به‌سمت خود می‌کشاند؛ از همین رو، پیاده‌روی، کوهپیمایی و گشت‌وگذار در طبیعت، مهم‌ترین تفریح این منطقه به‌جساب می‌آید. مسیرهای هموار برای دوچرخه‌سواری و آفرود نیز از جمله‌ ویژگی‌های دشت مغان است. روستاهای متعدد جلگه دشت مغان فرصت آشنایی گردشگران با فرهنگ‌های دیگر را فراهم می‌کند و تماشای دامداری عشایر شاهسون نیز از جمله شاخصه‌های مغان است. عکاسی، پرنده‌نگری، استفاده از چشمه‌های آبگرم و جمع‌آوری گیاهان دارویی نیز بخشی از تفریحات دشت مغان را شامل می‌شود.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: vegar ayhan

• آدرس:‌ مشگین‌شهر، بخش مرادلو، دهستان ارشق غربی (مشاهده در نقشه)

در ۲۰ کیلومتری جاده روستای صلوات به‌طرف مشگین شهر، به یک سه‌راهی بر می‌خوریم که تابلوی آبی ناخوانای روستای مازافا در حاشیه آن دیده می‌شود. کمی که به جلوتر می‌رویم، در سمت چپ خودمان کوهپایه سنگی را می‌بینیم که به روایت اهالی روستای مازافا و بر اساس قصه کهن این دیار، آن را «چوبان داشی» یا «چوپان سنگی» می‌نامند. بر اساس افسانه‌ها، چوپان ناشکری با گوسفندان و گله خویش در بالای آن کوه به سنگ تبدیل شده و قدمت آن شاید به هزاران سال پیش بر می‌گردد. از وسط روستای مازافا دو کیلومتر مسیر خاکی تا چشمه آب معدنی مازافا وجود دارد که بنا به گفته اهالی، آب آن برای درمان سنگ کلیه مناسب است.

• آدرس: مشگین ‌شهر، مابین روستاهایی قوزلو و کویج و در پنج کیلومتری روستای کویج (مشاهده در نقشه)

«قلعه دیو» یا «دیو قالاسی» که در حدفاصل دو روستای «قوزلو» و «کویج»واقع شده است، یکی از جاذبه‌های تاریخی شمال شرقی مشگین‌شهر و دامنه‌ کوه سبلان محسوب می‌شود. از این قلعه که قدمتی متعلق به دوران پیش از اسلام دارد، اثر چندانی باقی نمانده است.

نویسنده: عماد جعفری/ پوریا محمدی پیوند