مسجد جامع بردستان

استان بوشهر نقشی مهم و حیاتی در بسیاری از دوره‌های مختلف تاریخی کشور ایفا کرده است. این سرزمین توسط اردشیر ساسانی ایجاد شد و در ابتدا به نام «رام اردشیر»، شناخته می‌شد. حضور نخستین کشتی جنگی در زمان نادرشاه، گوردخمه‌هایی با قدمت بیش از چندین قرن و کاخ‌های زمستانی هخامنشیان، همگی نشانگر تاریخ غنی بوشهر هستند.

از دیگر آثار تاریخی و جاهای دیدنی بوشهر، می‌توان به مسجد جامع بردستان اشاره کرد؛ میراثی گران‌بها از گذشتگان که از دوره اسلامی به‌جای مانده است. علاوه بر اهمیت تاریخی، مسجد بردستان از ارزش معماری نیز برخوردار است. این اثر را در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسانیده‌اند. با کجارو همراه باشید و با مسجد جامع بردستان آشنا شوید.

مسجد جامع بردستان از مشهورترین جاهای دیدنی بردستان محسوب می‌شود؛ مسجدی تاریخی که مورخان و کارشناسان آن را کهن‌ترین عمارت متعلق به دوره‌ اسلامی معرفی کرده‌اند. هرچند مسجد فاقد تزیینات متعدد است؛ در عین سادگی، با شکوه تمام نظر گردشگران را به خود جلب می‌کند. این اثر تاریخی در ۲۹ تیرماه سال ۱۳۷۷ به شماره‌ ۲۰۶۰ به‌عنوان یکی از آثار ارزشمند ملی کشور، به ثبت رسیده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Akbar Seda)

مسجد جامع بردستان در استان بوشهر، بردستان، محله سادات قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

• فاصله مسجد جامع بردستان تا چاه‌های آب بردستان: ۲۷ متر
• فاصله مسجد جامع بردستان تا قلعه بردستان: ۸۵۰ متر

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: Payam En، زهرا قاسمی، محمود روشن و بابک معاون)

به گفته‌ باستان‌شناسان، بنای نخستین مسجد جامع بردستان به همت «عمر بن عبدالعزیز» ساخته شده است. البته کتیبه‌ای در داخل یکی از اتاق‌های مسجد قرار دارد که سال ۸۲۵ هجری را به‌عنوان زمان تعمیر و بازسازی آن عنوان می‌کند و احتمال ساخت آن را در قرون اولیه‌ اسلامی قوت می‌بخشد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Payam En)

پیرامون مسجد و در کنار قبرهای جدید، می‌توان نشانه‌هایی از قبور قدیمی اسلامی را مشاهده کرد که منقوش به خط کوفی و متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی هستند. با توجه به تکه سنگ‌هایی بازمانده در قبرستان، باستان‌شناسان قدمت آن را به قرون چهارم و پنجم هجری قمری نسبت می‌دهند.

طرح اولیه‌ مسجد جامع بردستان به‌صورت مستطیل است و فضاهای آن شامل مدخلی کوچک، محراب، دو اتاق جانبی و شبستانی بزرگ (شبستان ورودی) می‌‌شود. بلندای مسجد از راس آن تا سطح زمین بالغ بر پنج متر است و آن را روی صخره‌ای طبیعی (تپه) احداث کرده‌اند. عمده مصالح استفاده شده در ساخت مسجد، شامل مصالح بومی نظیر لاشه‌ سنگ و قلوه سنگ‌های طبیعی مرجانی می‌شود و از ملات گچ و نوعی ملات ساروج نیز استفاده شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Payam En)

ورودی مسجد در ضلع شرقی قرار دارد و دارای سه قوس ناهمگون است؛ به بیانی ساده‌تر این بخش از مسجد از لحاظ طول، عرض و ارتفاع هیچ تناسبی ندارد. دو سکوی سنگی در دو طرف بخش ورودی مسجد قرار گرفته‌اند. در این بخش لوحی مرمری دیده می‌شود که زمان تعمیر مسجد توسط «حیدرخان دشتی» را به سال ۱۲۷۳ هجری قمری، بیان می‌کند. یک مقبره در فضای ورودی مسجد قرار دارد که روی بدنه‌ ‌آن کتیبه‌ای با دو سطر از آیت‌الکرسی نقش بسته است. داخل اتاق ورودی، ردیفی از پلکان‌ مارپیچ مشاهده می‌شود که به پشت بام مسجد می‌رسد.

در قسمت بالای مسجد، بادگیری بزرگ با سبک معماری جنوبی قرار دارد که باعث می‌شود هوای داخل شبستان خنک و مطبوع باشد. سقف مسجد نیز به‌صورت گنبدهای خیز کم است و در قسمت داخلی آن می‌توان آثاری از تزیینات مقرنس‌کاری را مشاهده کرد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محمود روشن)

شبستان در خلاف جهت قبله، با مساحت تقریبی ۷۵۰ مترمربع ساخته شده است. در شبستان، ۱۲ ستون به‌صورت دو ردیف شش‌تایی قرار دارد که با اجرای قوس‌هایی در بین آن‌ها، سقف را روی آن‌ها قرار داده‌اند؛ به صورتی که هفت دهلیز در سقف ایجاد شده است. در بخش‌هایی از مسجد همچون گرداگرد دیوارهای شبستان داخلی می‌توان نوار تزئینی گچبری را مشاهده کرد که در شروع قوس‌ها پوشیده شده است.

محراب نیز همانند بسیاری از بخش‌های مسجد به‌صورت ساده و درست در مرکز بدنه‌ غربی مسجد ساخته و در بخش داخلی قوس آن مقرنس‌‌کاری شده است. در مدخل محراب طرح‌هایی به‌شکل ستون‌های قیطانی و پایه‌های گلدانی دیده می‌شود که روی نوارهای قیطانی، پوششی از ماده‌‌ای شفاف‌رنگ تعبیه شده است. کارشناسان احتمال می‌دهند این ماده کتیرا باشد. نورگیرهایی مشبک در قسمت پایینی محراب و همچنین گرداگرد بنا کار شد‌ه‌اند که تامین‌کننده‌ نور و نیز تهویه‌‌کننده هوا هستند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: محمود روشن)

کتیبه‌ای چوبی در مسجد جامع بردستان وجود داشت که روی آن به‌صورت برجسته متنی به زبان عربی نوشته شده و طول آن برابر با ۱.۴ متر و عرض آن برابر با ۳۵ سانتی‌متر بود. طبق این کتیبه، «حاجی ابوبکر شاه»، در سال ۸۵۲ هجری قمری، بنای مسجد را بازسازی کرده است. این کتیبه‌ چوبی در اختیار متولی مسجد قرار دارد و در مکانی بیرون از آن نگهداری می‌شود.

درهای مسجد جامع بردستان غالبا بسته است و برای بازدید، می‌توانید از همسایه‌ها کمک بگیرید. معمولا همسایه‌ها در صورت بسته بودن، در مسجد را برای بازدیدکنندگان باز می‌کنند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: بابک معاون)

نویسنده: محبوبه حسنی