قلعه خورموج

خورموج یکی از شهرهای استان بوشهر است که در فاصله ۸۰ کیلومتری آن قرار دارد. از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر، قلعه خورموج است که برخلاف نامش، تنها شامل یک برج می‌شود. این برج بازمانده مجموعه‌ای بزرگ است که حدود یک و نیم قرن پیش ساخته شد، مجموعه‌ای از فضاهای معماری نظیر عمارت مرکزی و قراول خانه و اصطبل. قلعه خورموج در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. با کجارو همراه باشید و درباره قلعه خورموج بیشتر بخوانید.

قلعه خورموج یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی بوشهر در خورموج است و با نام قلعه‌ محمدخان دشتی نیز شناخته می‌شود. از این قلعه که پیشتر ابعادی بزرگ‌تر و بخش‌های بیشتری داشت، امروزه تنها یک برج بازمانده است. در دوران شکوه خود، قسمتی از مجموعه به نام قلعه محمدخان دشتی و قسمت دیگر آن به نام قلعه جمال خان معروف بود.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: سید محمود جوادی)

قلعه‌ محمدخان دشتی که روزگاری بلندترين بنای شهر خورموج محسوب می‌شد و از همه‌ نقاط شهر نمايان بود، اکنون در ساخت‌و‌سازهای شهری گم شده است. متاسفانه خطراتی اين اثر ملی را تهديد می‌کند.

قلعه خورموج در استان بوشهر، خورموج، خیابان شهید مطهری قرار دارد.

• فاصله خورموج از بوشهر: ۸۰ کیلومتر
• فاصله خورموج از برازجان: ۸۵ کیلومتر
• فاصله خورموج از بندر کنگان: ۱۲۷ کیلومتر
• فاصله خورموج از بندر سیراف: ۱۶۴ کیلومتر

بیش از یک و نیم قرن پیش محمدخان دشتی، حاکم دشتی، در دوره قاجار قلعه‌ای را ساخت که ۲۰ سال در آن حکومت می‌کرد. پس از آن جمال خان دشتی در قسمت جنوب غرب آن قلعه‌ گچی بسیار زیبایی را بنا کرد. در اواسط دوره پهلوی اول، قلعه به تصرف ارتش درآمد. در سال ۱۳۵۷ نیز، شهرداری وقت خورموج بخش اعظم قلعه را به‌منظور احداث ساختمان جدید شهرداری تخریب کرد. در سال ۱۳۷۹، قلعه خورموج در فهرست آثار ملی به شماره ۳۰۳۲ به ثبت رسید.

محمدخان دشتی متولد ۱۲۴۶ (وفات در ۱۲۹۸ قمری)، فرزند حاجی خان و نوه جمال خان دوم است. وی پس از درگذشت برادرانش حيدرخان و حسین‌خان، حکومت دشتی را به عهده گرفت. این خان شاعر در روستای شنبه از محال دشتی زاده شده بود. تحصيلات مقدماتی را در دشتی به پايان رساند و سپس در نوجوانی، برای تکميل تحصيلات به عتبات عاليات رفت. در این سفر، محمدخان همراه با مادر و برادران خود بود. او تا زمانی که مادرش در قيد حيات بود، در عتبات باقی ماند و بعد از درگذشت مادرش به دشتی بازگشت.

نگاره‌ای از محمد خان دشتی/ عکس از ویکی‌پدیا (پدیدآور: نامشخص)

قلعه خورموج دارای چهار حصار، چهار برج، اندرونی، عمارت مرکزی و قراول خانه و اصطبل بوده، که امروزه تنها یکی از برج‌های آن برجای مانده است. سبک معماری قلعه مربوط به دوره سلجوقی و متأثر از سبک قلعه‌سازی دوره ساسانی است و در بنای آن از تزییناتی نظیر طاق‌نما و گچ‌بری در تزئین دیوارها و درون اتاق‌ها بهره برده‌اند.

قلعه دارای در بزرگی رو به شمال به‌اندازه چهار در پنج متر بود که آن را از چوب درختان جنگلی ساخته بودند. به این در، هشتی می‌گفتند و محل ورود ماشین و سواران بود. در کوچک جنوبی به ارتفاع ۵٫۳ متر و عرض ۵٫۱ متر نیز برای رفت‌و‌آمد پیاده‌ها در نظر گرفته بودند که به آن چیله می‌گفتند. چشمه آب روان بنگه از کنار در جنوبی قلعه می‌گذشت و در کنار آن محمدخان حمامی به سبک معماری دوره قاجار بناکرده بود. همچننی مهمان‌خانه و قراول‌خانه به سبک معماری ایتالیایی و بناهای زمان صفوی ساخته شده بود که معماران شیرازی و اصفهانی کار ساختن آن را بر عهده گرفته بودند.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: رضا کاشفی)

برج قلعه خورموج سه‌طبقه و یک زیرزمین دارد. در زیرزمین بنا، سقفی به‌شکل گنبد، با تقارنی زیبا ایجاد شده است. این تقارن را در طبقات دیگر نیز حفظ کرده‌اند.

از آنجا که تنها از نمای بیرونی برج می‌توان بازدید کرد، هر ساعت از شبانه‌روز می‌توانید سراغ قلعه خورموج بروید. بازدید از این اثر رایگان است.

نویسنده: فاطمه محمدی