تالاب گمیشان

تالاب گمیشان یکی از تالاب‌های زیبا و تماشایی استان گلستان به شمار می‌رود که در نزدیکی بندر ترکمن قرار دارد. این تالاب از جمله زیستگاه‌های مهم حیات‌وحش به شمار می‌رود و گونه‌های مختلف جانوری در آن زندگی می‌کنند. تالاب گمیشان از کانون‌های پرنده‌نگری منطقه نیز محسوب می‌شود و هرساله در فصل‌های پاییز و زمستان میزبان پرندگان مهاجر است. این تالاب در سال ۱۳۸۰ در فهرست کنوانسیون جهانی رامسر به ثبت رسید و تحت حفاظت و نظارت قرار گرفت. با کجارو همراه باشید تا با تالاب گمیشان بیشتر آشنا شوید.

درباره تالاب گمیشان بیشتر بدانید:

• آدرس: استان گلستان، حدود ۲۷ کیلومتری بندر ترکمن، شمال غربی شهر گمیشان (گمیش تپه) (لوکیشن تالاب گمیشان)

تالاب گمیشان در استان گلستان قرار دارد و از توابع بندر ترکمن محسوب می‌شود. این تالاب در نزدیکی مرز ایران با ترکمنستان و حدود ۲۷ کیلومتری بندر ترکمن واقع شده است. زیستگاه طبیعی گمیشان در امتداد سواحل شرقی دریای خزر جای دارد و تا حدود هفت کیلومتر در داخل خاک ترکمستان ادامه می‌یابد. تالاب گمیشان از سمت جنوب به مصب رود گرگان و از شمال به مصب رود اترک منتهی می‌شود. جبهه غربی این تالاب نیز به تپه‌های شنی می‌رسد که این محل را از دریای خزر جدا می‌کند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: احمد بیات

برای دیدن تالاب تماشایی گمیشان باید به استان گلستان و بندر ترکمن سفر و بعد از آن به‌سمت گمیش تپه (گوموش تپه؛ تپه نقره‌ای) حرکت کنید. سپس مسیرتان را تا حدود ۱۰ کیلومتری شمال این منطقه ادامه دهید تا به محیط‌بانی این تالاب زیبا برسید.

فاصله گرگان تا تالاب گمیشان حدود ۷۰ کیلومتر (۷۵ دقیقه رانندگی) است. همچنین تالاب گمیشان تا گنبد کاووس حدود ۱۴۰ کیلومتر (دو ساعت و ۱۵ دقیقه رانندگی) و تا تهران حدود ۴۰۰ کیلومتر (هفت ساعت رانندگی) فاصله دارد.

تالاب گمیشان از جمله جاهای دیدنی استان گلستان و از زیستگاهای مهم طبیعی و حیات‌وحش کشور به شمار می‌رود. این تالاب به‌دلیل انباشت شن در اثر برخورد امواج با نوار ساحلی و ورود آب دریای خزر به آن شکل گرفته است. طول تالاب گمیشان حدود ۲۰ کیلومتر و عرض آن به بیش از یک کیلومتر می‌رسد. این زیستگاه وسعتی بین ۱۷,۰۰۰ تا ۲۰,۰۰۰ هکتار دارد و یکی از وسیع‌ترین تالاب‌های جهان محسوب می‌شود.

حدود ۱۴,۰۰۰ هکتار از این زیستگاه در سال ۱۳۷۴ به‌عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شد و تحت کنترل و نظارت سازمان محیط‌زیست کشور قرار گرفت. این تالاب همچنین از سوی سازمان بین‌المللی حیات پرندگان به‌عنوان یکی از زیستگاه‌های مهم پرندگان شناخته می‌شود.

منبع عکس: سایت میراث فرهنگی استان گلستان؛ عکاس: نامشخص

تالاب گمیشان علاوه بر ارزش اکولوژیکی به‌لحاظ اقتصادی نیز اهمیت دارد. این زیستگاه از دیرباز نقش مهمی در اقتصاد مردمان منطقه داشته است. فعالیت‌هایی چون ماهیگیری بخشی از درآمد ساکنان این منطقه را تشکیل می‌دهد.

متاسفانه در سال‌های اخیر عواملی چون عقب‌نشینی آب دریای خزر و آلودگی نفتی آن، حفر چاه‌های متعدد مجاز و غیرمجاز کشاورزی در حاشیه تالاب، ریزش پساب‌های کشاورزی، شهری و صنعتی، شکار پرندگان و پرورش گونه‌های غیربومی، محیط‌زیست تالاب گمیشان را با تهدید مواجه کرده ‌و بخش وسیعی از این زیستگاه خشک و به نمکزار تبدیل شده است.

این روزها تالاب گمیشان به مانند دیگر تالاب‌ها و زیستگاه‌های طبیعی کشور حال و هوای خوبی ندارد. سعی کنیم در بازدید از این تالاب از ریختن زباله، ایجاد سروصدا و هر اقدامی که آرامش و اکوسیستم این منطقه را برهم می‌زند خودداری کنیم.

نام تالاب گمیشان برگرفته از نام شهری است که در نزدیکی آن قرار دارد. «کوموش» به ترکمنی «نقره» معنی می‌دهد و «گمیش تپه» یا «کوموش‌دپه» به معنی «تپه نقره‌ای» است. همچنین گفته می‌شود در گذشته از این منطقه اشیای قدیمی، به‌ویژه مسکوکات نقره‌ای پیدا شده است؛ به همین دلیل به این اسم نامیده می‌شود. علاوه بر این، نمکزار بودن این منطقه و بازتاب نور آفتاب و ماه بر سطح آن ممکن است موجب این نام‌گذاری باشد.

منبع: سایت میراث فرهنگی استان گلستان؛ عکاس: نامشخص

از قدمت تالاب گمیشان اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. عوامل متعدد زمین‌شناسی، اقلیمی و نوسانات سطح آب دریای خزر در شکل‌گیری تالاب گمیشان موثر بوده‌اند. کاهش تدریجی سطح آب دریا و پسروی آن تا قبل از سال ۱۳۵۶ و نزدیک شدن خط ساحلی به راس دلتای گرگانرود موجب رسوب‌‌ گذاری در شمال دهانه گرگانرود و تشکیل پشته‌ یا زبانه ماسه‌ای گمیشان شده است. با به وجود آمدن تدریجی زبانه ماسه‌ای به‌همراه افزایش سطح آب دریای خزر از سال ۱۳۵۶ به بعد تالاب گمیشان شکل گرفته است.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: حمیدرضا الماسی

بهترین زمان سفر به شهرهای شمالی کشور، فصل‌های بهار و تابستان است؛ البته شرجی و رطوبت هوای تابستان می‌تواند برای برخی آزارنده باشد. بازدید از تالاب گمیشان در هر فصلی صفای خاص خود را دارد؛ اما فصل پاییز و زمستان (از آبان‌ماه تا اواخر اسفندماه) می‌تواند بهترین زمان بازدید از تالاب گمیشان باشد؛ چراکه در این بازه زمانی می‌توانید نظاره‌گر منظره زیبا و تماشایی پرندگان مهاجر باشید.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: احمد بیات

در سفر به تالاب گمیشان برای اقامت می‌توانید به اقامتگاه‌های بومگردی و خانه‌های سنتی در شهر گمیشان بروید و خاطرات خوبی را رقم بزنید و لحظات شیرین و به‌یادماندنی را تجربه کنید. از جمله اقامتگاه‌های منطقه می‌توان به اقامتگاه بومگردی اسحاق و اقامتگاه بومگردی شیرمحمدی در گمیش تپه اشاره کرد که با فضایی سنتی و محلی، از مسافران میزبانی می‌کنند. همچنین به‌دلیل نزدیکی می‌توانید در بندر ترکمن اقامت کنید و با طی مسافتی کوتاه، به تالاب بروید.

منبع عکس: سایت میراث فرهنگی استان گلستان؛ عکاس: نامشخص

پوشش گیاهی تالاب گمیشان را بیشتر گیاهان تالابی و شورپسند تشکیل می‌دهند. گیاهان بن‌آبزی مانند نی، گیاهان آبزی غوطه‌ور مثل چنگال آبی و بارهنگ آبی‌شانه‌ای و گیاهان حواشی تالاب مانند علف شور، جارو ترکمنی و چمن وحشی از جمله گیاهان این تالاب به شمار می‌روند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: احمد بیات

ماهیان، سخت‌پوستان، نرم‌تنان و دوزیستان نیز از دیگر جاندارانی هستند که در اکوسیستم کم‌نظیر گمیشان زندگی می‌کنند. کپورماهی، کفال، کلمه، ماهی سفید، ماهی نه‌خاره و سه‌خاره، نی‌ماهی، شگ‌ماهی، گاو ماهی، شیشه ماهی، گامبوزیا و سوف ماهیانی هستند که در این تالاب تغذیه، تخم‌ریزی و زمستان‌گذرانی می‌کنند. قورباغه مردابی و وزغ سبز هم از دوزیستان گمیشان به شمار می‌روند.

گراز، روباه، شغال و فک دریای خزر از پستاندارانی هستند که در حاشیه تالاب گمیشان زندگی می‌کنند. لاک‌‌پشت برکه‌ای، لاک‌‌پشت برکه‌ای خزری، جکوی خزری، آگامای سفید، مارآبی، مار آتشی، کورمار، لوس‌مار، مار خالدار، مار درفشی، افعی، تیرمار، مار شتری، گوندمار و کفچه مار از جمله گونه‌های شناخته‌شده خزندگان این منطقه هستند.

منبع عکس: اینستاگرام؛ عکاس‌ها: @reza.karimi9308 و mgh3228@

در منطقه گمیشان و اطراف آن جاهای دیدنی جذابی وجود دارند که بهتر است پس از بازدید از تالاب گمیشان به‌ آن‌ها نیز سری بزنید. در ادامه تعدادی را معرفی کنیم.

• آدرس: ۱۵ کلیومتری گمیش تپه (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا تالاب گمیشان: حدود ۲۲ کیلومتر (۳۵ دقیقه رانندگی)

در کنار بازدید از تالاب گمیشان از گلفشان نفتلیجه یا تالاب صورتی گمیشان نیز دیدن کنید. این گلفشان پدیده‌ای طبیعی و زمین‌شناسی محسوب می‌شود که از دهانه‌های آتش‌فشانی ساخته شده است. به‌دلیل وجود فشار بخار آب زیر گلفشان، از دهانه‌ها گل و لجن به‌همراه گاز بیرون می‌زند.

گلفشان گمیشان به‌دلیل مواد معدنی موجود گاهی به رنگ بنفش و صورتی در می‌آید و بسیار دیدنی و تماشایی می‌شود. این گلفشان خاصیت درمانی نیز دارد و در درمان بیماری‌های مفاصل و ستون فقرات مفید است.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: حارث قرنجیک

• آدرس: غرب بندر ترکمن (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا تالاب گمیشان: حدود ۳۰ کیلومتر (۴۵ دقیقه رانندگی)

اسکله بندر ترکمن در غرب این شهر قرار دارد. در این اسکله می‌توانید قایق‌های پدالی یا موتوری سوار شوید و به تماشایی غروب خورشید در بندر بنشینید. علاوه بر آن، سری به بازارچه ساحلی بندر ترکمن بزنید و در کنار گشت‌وگذار به خرید شال‌های معروف و سوغات و خوراکی‌های محلی بپردازید.

دوشنبه بازار بندر ترکمن نیز برای علاقه‌مندان صنایع دستی مکان مناسبی است. از این بازار می‌توانید انواع صنایع دستی ترکمنی مانند پشتی، قالی، محصولات نمدی و سوزن‌دوزی را به‌عنوان سوغات خریداری کنید.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: بیژن مسعودی

• آدرس: شهرستان ترکمن، بخش مرکزی، ۱۰ کیلومتری بندر ترکمن (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا تالاب گمیشان: حدود ۴۰ کیلومتر (۵۰ دقیقه رانندگی)

اگر به سوارکاری و دیدن اسب‌های اصیل و زیبا علاقه‌مند هستید، حتما سری به روستای قره قاشلی بزنید. این روستا از مراکز پرورش اسب اصیل ترکمن است. در دشت‌های سرسبز و تماشایی این روستا هم می‌توانید چرای اسب‌های وحشی را تماشا کنید.

منبع عکس: سایت میراث فرهنگی استان گلستان؛ عکاس: نامشخص

• آدرس: شهرستان ترکمن، بخش مرکزی، ۱۰ کیلومتری بندر ترکمن، شبه‌جزیره میانکاله (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا تالاب گمیشان: حدود ۳۰ کیلومتر تا اسکله بندر ترکمن (۴۵ دقیقه رانندگی) و حدود ۱۰ دقیقه قایق‌سواری

در سفر به تالاب گمیشان، بازدید از جزیره آشوراده را فراموش نکنید. این جزیره در مرکز شبه‌جزیره میانکاله قرار دارد و بزرگ‌ترین جزیره ایرانی دریای خزر است. از اسکله بندر ترکمن به‌راحتی و با قایق موتوری در مدت زمان ۱۰ دقیقه‌ای به جزیره آشوراده می‌رسید. در این جزیره می‌توانید از قلعه مثلثی روس‌ها، دژهای صفوی، پل چوبی، موزه ماهیان خاویاری و بافت روستایی دیدن کنید و از تماشای مناظر بی‌نظیر غروب خورشید، سواحل ماسه‌ای، اسب‌های وحشی و پرندگان مهاجر لذت ببرید.

منبع عکس: گوگل مپ؛ عکاس: گودرز طالبی

چنانچه تجربه بازدید از تالاب گمیشان را دارید، نظرات خود را با ما و همراهان کجارو به اشتراک بگذارید.

منبع عکس کاور: میراث فرهنگی استان گلستان؛ عکاس: نامشخص

نویسنده: اکرم نوری زمانی