جزیره آشوراده

شمال کشور ایران، برخلاف خلیج فارس و آب‌های آزاد جنوب، جزایر کوچک و بزرگ مشهور ندارد و اگر قصد بازدید از یک جزیره را در مناطق شمالی داشته باشید، آشوراده تنها گزینه شما است؛ جزیره‌ای که تصویر آن با پل چوبی زیبایی گره خورده است و از دیدنیهای استان گلستان محسوب می‌شود.

آشوراده، تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین، منطقه‌ای خالی از سکنه و متروک در استان گلستان است. هر سال، هزاران گردشگران برای بازدید از این جزیره منحصربه‌فرد و گشت‌وگذار در این منطقه تاریخی به بندر ترکمن سفر می‌کنند و با قایق، خود را به جزیره می‌رسانند. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با جزیره آشوراده بیشتر آشنا کنیم.

منبع عکس: nipna.ir

آشوراده بزرگ‌ترین جزیره‌ ایرانی دریای کاسپین است که در مرکز شبه‌جزیره میانکاله‌ بندر ترکمن قرار دارد. بندر ترکمن، یکی از بنادر شمالی ایران و یکی از مشهورترین بنادر سواحل شرقی دریای کاسپین است که در استان گلستان واقع شده است. ساحل بندر ترکمن، نزدیک‌ترین ساحل دریا به شهر گرگان است.

جزیره آشوراده در ۱۰ کیلومتری بندر ترکمن واقع شده است و تنها ۴۰ کیلومتر با گرگان فاصله دارد. این جزیره از شمال به دریاچه کاسپین، از شرق به تنگه‌ای باریک به نام «تنگه چپق‌اوغلی»، از غرب به کانال طبیعی خزینی و ادامه شبه‌جزیره میانکاله و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود. طول جغرافیایی آشوراده، ۵۳۸,۵۰۰ و عرض جغرافیایی آن ۳۶۸,۳۳۳ است. این جزیره، یکی از محبوب‌ترین جاهای دیدنی بندر ترکمن به حساب می‌آید که هر سال گردشگران زیادی از آن دیدن می‌کنند.

منبع عکس: alef.ir

آشوراده، نام یک جزیره در مرکز شبه‌جزیره میان کاله بود. این جزیره در طول سده‌های گذشته با بالا آمدن سطح آب دریای کاسپین، توسط کانال طبیعی «خزینی» از توده اصلی خشکی خود، یعنی شبه‌جزیره میانکاله جدا شد. ارتفاع آشوراده از سطح دریاهای آزاد، ۲۶ متر است. در بیشتر منابع تاریخی آمده است که آشوراده در ابتدا یک مجتمع‌الجزایر متشکل از سه جزیره بوده است؛ دو جزیره‌ شرقی کوچک و یک جزیره‌ غربی بزرگ؛ اما با بالا آمدن سطح آب، دو جزیره کوچک انتهای آن در آب فرو رفت و در حال حاضر، تنها یک جزیره باقی مانده است. جزیره اصلی آشوراده تا چند سال پیش ۱۲۰۰ هکتار وسعت داشت؛ اما سیل و بالا آمدن سطح آب دریا سبب شد تا تنها ۴۰۰ هکتار آن باقی بماند.

جزیره آشوراده از چند جهت دارای اهمیت است. این جزیره در سال ۱۳۵۴، به‌عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در جهان (مناطق حفاظت‌شده‌ زیستی بین‌المللی) معرفی شد و به ثبت جهانی رسید. جزیره آشوراده، یکی از مهم‌ترین تالاب‌های جهان در لیست کنوانسیون جهانی رامسر است و به‌عنوان یکی از ۵۹ منطقه‌ بین‌المللی ذخایر طبیعی ثبت شده (در سال ۱۳۵۹) و مهم‌ترین پناهگاه‌های حیات وحش ایران شناخته می‌شود.

منبع عکس: blog.rahbal.com

برخی مورخان بر این باور هستند که آشوراده در واقع همان جزیره «آبسکون» بوده است که سلطان محمد خوارزمشاه در زمان حمله مغول به ایران، به آن گریخت و در سال ۱۲۲۰ میلادی بر اثر بیماری در همین جزیره درگذشت.

آشوراده در دوره حکومت صفویان به‌عنوان یک شکارگاه مورد توجه قرار می‌گیرد و دربار، دژها و قلعه‌هایی برای اقامت در این جزیره می‌سازد. البته باید بدانید که به نام آشوراده برای این جزیره تا قبل از دوره حکومت قاجار در هیچ کتاب تاریخی یا سفرنامه‌‌ای اشاره نشده است. در دوره قاجار، حوادث مهمی در آشوراده اتفاق می‌افتد و نام این جزیره از آن زمان به بعد در بسیاری از منابع تاریخی با نام آشوراده دیده می‌شود.

منبع عکس: blog.rahbal.com

ساخت آشوراده طبق برخی منابع تاریخی به خواست و کوشش پطر کبیر برمی‌گردد که قصد داشت مرزهای روسیه را گسترش دهد، بر شمال ایران چیره شود و به هندوستان دست‌اندازی کند؛ اما این اهداف با مرگ پطر کبیر و آغاز حکومت نادرشاه افشار در ایران به سرانجام نرسید و روس‌ها مجبور به عقب‌نشینی شدند. در این دوره، تجارت بین شمال ایران و روس‌ها دچار وقفه شد و شورش ترکمن‌ها نیز اوضاع تجارت را بدتر کرد.

ووانویچ در سال ۱۷۸۱ میلادی قصد داشت تا یک تقطه تجاری جدید و یک پایگاه نظامی برای حمایت از آن در منطقه انزان و به‌دور از مناطق ترکمن‌نشین بسازد؛ اما با مخالفت آقا محمد خان قاجار به نتیجه نرسید. در ادامه جنگ‌های بین روسیه و ایران که در نهایت منجر به امضای عهدنامه گلستان و ترکمانچای در زمان حکومت فتحعلی شاه شد، فرصتی مناسب در اختیار روس‌ها قرار گرفت.

آشوراده در آن دوران، مبدا و مقصد کشتی‌های تجاری فراوانی بود و اهمیت تجاری فوق‌العاده‌ای داشت؛ به همین دلیل، این منطقه از مناطق مورد مناقشه سیاسی میان ایران و روسیه بود؛ مناقشاتی که گاهی به‌شکل درگیری میان ترکمن‌های حامی ایران و ترکمن‌های حامی روسیه بروز می‌کرد.

منبع عکس: blog.rahbal.com

در دوره محمد شاه قاجار، راهزنان و دزدان دریایی ترکمن در آشوراده و برخی از مناطق شبه‌جزیره‌ میانکاله زندگی می‌کردند. قیات خان، یکی از رهبران ترکمن‌های جعفربای (ترکمن‌های حامی روسیه و مخالف ایران) به استرآباد (گرگان کنونی) حمله کرد و پس از غارت و گروگانگیری، دستور داد که سربازان اسیر شده دولت را در دریا غرق کنند. پس از این اتفاق، محمد شاه قاجار تصمیم گرفت که ترکمن‌ها را سرکوب کند؛ اما آن‌ها در جزیره آشوراده استقرار داشتند و وی برای رسیدن به آن‌ها نیاز به کشتی جنگی داشت.

محمد شاه قاجار برای غلبه بر ترکمن‌های جزیره آشوراده دست به دامان روس‌ها شد؛ زیرا طبق عهدنامه‌های میان دو کشور، تنها روس‌ها حق کشتیرانی جنگی در دریای کاسپین را داشتند و می‌توانستند شورشیان را سرکوب کنند. روس‌ها که از ۱۰ سال قبل، متوجه اهمیت ویژه منطقه شمال ایران، به‌خصوص جنوب شرقی دریای کاسپین شده بودند، به‌سرعت پنج کشتی جنگی خود را در ساحل آشوراده مستقر کردند و وارد منطقه شدند.

روس‌ها در اولین اقدام خود، شبه‌جزیره میانکاله را تصرف کردند و پایگاه نظامی خود را در بخش شرقی جزیره ساختند. جالب است بدانید که پیش از ورود کشتی‌های روس به منطقه، اردشیر میرزا والی مازندران توانسته بود که ترکمن‌های شورشی را سرکوب کند و روس‌ها نه‌تنها کمکی به سرکوب شورشیان نکردند، بلکه پس از رسیدن به خلیج حسینقلی، داد و ستد با ترکمانان را پایه‌ریزی کردند. پس از این اتفاق‌ها، روس‌ها برای سالیان متمادی از جنگ جهانی اول تا پایان جنگ جهانی دوم، جزیره آشوراده را اشغال کردند.

منبع عکس: وب‌سایت تریپ یار

«ایبوت»، سفیر انگلیس در رشت، چند سال پس از تصرف آشوراده از این جزیره بازدید کرد و چگونگی استقرار روس‌ها و بناهای موجود در آنجا را شرح داد. وی، چهار سال بعد دوباره به این جزیره سفر کرد و شرح کامل‌تری را ارائه داد. گفتن این نکته ضروری است که آشوراده در آن زمان، محلی برای رقابت‌های استعماری روسیه تزاری و بریتانیا بود. کشمکش‌های سیاسی و نظامی ایران و روسیه بر سر جزیره‌ آشوراده در دوران حکومت ناصرالدین شاه و دوره صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر به اوج خود رسید.

در نهایت پس از سقوط تزارها، انقلاب کمونیستی روسیه و تشکیل دولت شوروی، در ۲۶ فوریه سال ۱۹۲۱، عهدنامه‌ مودت ایران و روسیه در مسکو به امضای دو طرف رسید و روسیه در این عهدنامه تعهد داد که به اشغال آشوراده پایان دهد. در این عهدنامه، فیروزآباد و اراضی اطراف آن نیز که در ۲۸ مه ۱۸۹۲ از طرف ایران به روسیه انتقال داده شده بود، به ایران پس داده شد.

عکاس: نگین توکلی

از زمان اشغال جزیره آشوراده توسط روس‌ها هیچ اثری باقی نمانده است. کلیسای چوبی ساخته شده توسط روس‌ها به‌طور کامل از بین رفته است و قلعه‌ روس‌ها نیز که در زمان پهلوی اول مرمت شده بود و با تغییر کاربری به‌عنوان پاسگاه ژاندارمری از آن استفاده می‌شد، تخریب شده است. خانه‌ وزیرمختار روس نیز در حال تخریب است.

آشوراده پس از آزادسازی و خروج روس‌ها تا سال‌های نخست دهه ۱۳۳۰ خالی از سکنه بود. در این زمان با پایان قرارداد شركت شیلات ایران و روس و ساخت تاسیسات بندری از سوی شیلات شمال ایران و استقرار آن در جزیره آشوراده، مردم در این منطقه ساکن شدند.

آشوراده دارای امکاناتی چون پاسگاه ژاندارمری، شرکت تعاونی روستایی، مدرسه راهنمایی، مغازه، سینما، دکان‌های پارچه‌فروشی، بقالی و قهوه‌خانه، مسجد و حسینیه بود و بیش از ۱۰۰۰ نفر سکنه تا سال‌ها پیش در این جزیره زندگی می‌کردند؛ اما بالا آمدن سطح آب و وقوع سیل در سال ۱۳۷۲، مردم را مجبور به ترک این منطقه کرد. اهالی آشوراده به مشاغلی چون دامداری، کارگری، پیشه‌وری و ماهی‌گیری مشغول بوده‌اند. در حال حاضر تنها صیادان و ساکنان شیلات در آشوراده ساکن هستند و سایر مردم این جزیره در شهرهای اطراف زندگی می‌کنند.

منبع عکس: blog.safarme.com

آشوراده، آشور آده یا آشیر آداسی در زبان ترکمنی، دارای دو بخش آشیر (آشور) و آدا (جزیره) و به‌معنای «جزیره آشور» است. این جزیره در میان ترکمن‌ها با نام «مال آشیر» نیز مشهور است؛ زیرا در گذشته‌های دور، آشوراده در نظر دامداران ترکمنی اهمیت ویژه‌ای داشت. آن‌ها در گذشته دام‌های خود را از ساحل با قایق برای چرا به جزیره می‌بردند. در زبان ترکمنی، «مال» به‌معنای «دام» و «آشیر» به‌معنای مصدری «رساندن» است

پوشش گیاهی جزیره آشوراده شامل بوته‌های تمشک، نوعی خار خودرو و درختان انار ترش می‌شود؛ البته در برخی اسناد تاریخی به کشت خرما، پنبه و نیشکر نیز در این جزیره اشاره شده است؛ اما امروزه به‌غیر از برخی درختان میوه‌ موجود در منازل قدیمی، این منطقه پوشش زراعی دیگری ندارد.

شغال، روباه، خرگوش، ماهی، قرقاول، کبک و پرندگان دریایی (مهاجر و غیرمهاجر) مانند انواع کاکائی، گیدانشاه، چوب پا، پرستوی دریایی و گلایول، انواع قو، اردک، فلامینگو، پلیکان و غاز نیز از جمله حیواناتی هستند که در این جزیره زندگی می‌کنند. از دیگر حیوانات جزیره آشوراده می‌توان به گراز و نوعی اسب وحشی اشاره کرد که قادر به خوردن آب شور دریا هستند و عمر کوتاهی دارند. آشوراده در اوایل قرن گذشته، محل زندگی ببر مازندران نیز بوده است؛ اما متاسفانه این ببرها به‌دلیل شکار بی‌رویه و مشکلات محیط زیستی از بین رفتند.

منبع عکس: alef.ir

یک نکته قابل‌توجه دیگر درباره آشوراده این است که حدود ۴۰ درصد خاویار ایران در نزدیکی این جزیره به دست می‌آید. خاویار آشوراده شهرت بسیاری در جهان دارد و یکی از مرغوب‌ترین خاویارهای دنیا به شمار می‌آید. علاوه بر خاویار، انواع دیگری از ماهی‌ها مانند سفید، کپور، کلمه، ماش، فیل‌ماهی، تاس‌ماهی و اوزون برون نیز در این منطقه قابل صید هستند.

برای دسترسی به جزیره آشوراده باید به بندر ترکمن بروید و از آنجا از طریق قایق، خودتان را به جزیره برسانید. از اسکله بندر ترکمن با قایق، تنها ۱۰ دقیقه تا جزیره راه دارید. بلیط قایق‌های جزیره آشوراده به‌صورت رفت و برگشت به فروش می‌رسد و شما می‌توانید ساعت بازگشت خود را با آن‌ها تنظیم کنید. به این ترتیب، مدت زمان گشت‌وگذار در جزیره به انتخاب خود شما است و می‌توانید هر ساعتی که دوست داشته باشید، به اسکله برگردید. بلیط قایق‌های جزیره آشوراده، طبق قیمت‌های تابستان ۱۳۹۹ از ۷۰ هزار تومان به بالا است.

اگر با ماشین شخصی از تهران به‌سمت آشوراده حرکت می‌کنید، حدود ۳۸۷ کیلومتر راه دارید. این مسیر از جاده‌ فیروزکوه آغاز می‌شود و در ادامه به قائم‌ شهر، ساری و سپس بهشهر، گلوگاه و کردکوی و در نهایت بندر ترکمن می‌رسد.

شما همچنین می‌توانید از تهران با قطار به گرگان بروید و سپس از آنجا راهی بندر ترکمن و جزیره آشوراده شوید. اتوبوس یا هواپیما، گزینه‌های دیگر برای رسیدن به گرگان و سپس جزیره آشوراده هستند.

منبع عکس: blog.rahbal.com

پل چوبی جزیره در ورودی آن قرار دارد و یکی از محبوب‌ترین مکان‌های این منطقه برای عکاسی به شمار می‌آید.

در شمال جزیره آشوراده، قلعه‌ای نظامی وجود دارد که توسط روس‌ها در دوران اشغال جزیره ساخته شده است. این قلعه در دوره حکومت رضاخان بازسازی شد و در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۸۳ با شماره ثبت ۱۱۳۰۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید؛ اما متاسفانه در سایه بی‌توجهی مسئولان در حال حاضر در آستانه تخریب کامل قرار دارد.

منبع عکس: وب‌سایت تریپ یار

ورودی قلعه یک سردر هلالی شکل دارد که شکوه گذشته آن را به مخاطبان نشان می‌دهد. اندازه دو ضلع غربی و شرقی این قلعه آجری، چهار متر و طول قاعده آن که ورودی قلعه نیز در آن قرار دارد، ۵۴ متر است. مساحت این قلعه تاریخی ۶۲,۴۲۴ متر بوده است. آجر، ملاط، ساروج و آهنگ از جمله مصالحی هستند که روس‌ها برای ساخت این قلعه به کار گرفتند؛ البته در دوره رضاخان از ملاط ماسه سیمان برای مرمت نمای دیوار خارجی قلعه نیز استفاده شد. این قلعه با توجه به کاربری نظامی، دارای تزیینات خاصی نیست و تنها بخش تزیینی آن، قاب تزیینی بدون کتیبه و نقش و نگاره بر بالای درگاه ورودی قلعه بوده است.

ویرانه‌های دژهای صفوی در جزیره آشوراده، به ما نشان می‌دهند که این جزیره زمانی، شکارگاه موردعلاقه پادشاهان صفوی بوده است.

عکاس: امین رحمانی

تماشای پرندگان مهاجر یکی از محبوب‌ترین تفریحات در جزیره آشوراده است. این جزیره یکی از بزرگ‌ترین پناهگاه‌های حیات وحش و از مقاصد پرنده‌ نگری ایران است که هر سال در اواخر فصل پاییز، پرندگان بسیاری به این منطقه مهاجرت می‌کنند. تماشای چشم‌اندازهای بی‌نظیر از پرواز دسته‌‌جمعی پرندگان مختلف از جمله فلامینگوها، کاکایی، قرقاول خزری، اگرت، باکالان و غیره از آن دسته تصاویری است که برای همیشه در ذهن نقش می‌بندد.

آشوراده، جزیره‌ای بکر و خلوت است. پیاده روی در سکوت جزیره و گوش سپردن به صدای امواج دریا یکی از لذت‌بخش‌ترین فعالیت‌هایی است که می‌توانید در این منطقه به آن بپردازید. تماشای تپه‌های ماسه‌ای جزیره و صحنه صید ماهیان خاویار، ماهیگیری، عکاسی از مناظر طبیعی و غروب خورشید، شنا و آبتنی، چیدن تمشک و انار ترش و قایق‌سواری دور جزیره از دیگر تفریحات جزیره آشوراده هستند.

منبع عکس: anahitatours

اسب‌سواری با اسب‌های چابک ترکمن نیز یکی دیگر از تجربیاتی است که پیشنهاد می‌کنیم آن را از دست ندهید؛ تجربه‌ای مهیج که خاطره آن را هیچ‌گاه از یاد نخواهید برد. در سفر به آشوراده در اسکله بندر ترکمن، همچنین می‌توانید با زنان و مردان ترکمنی آشنا شوید که با لباس‌های سنتی خود، فرهنگ غنی این مردمان را به بازدیدکنندگان نشان می‌دهند.

جزیره آشوراده، امکانات چندانی ندارد؛ پس هنگام سفر آب، غذا، لوازم شخصی و دوربین عکاسی به‌همراه داشته باشید. در این جزیره، به غیر از سرویس بهداشتی و یک رستوران به نام «شیلات»، تنها یک سوپرمارکت وجود دارد که به گردشگران چای و تنقلات می‌فروشد. شما در رستوران شیلات می‌توانید انواع ماهی‌های تازه را سفارش دهید. قیمت‌ها در این رستوران بسیار مناسب و کیفیت غذا بالا است.

منبع عکس: blog.safarme.com

در جزیره آشوراده خبری از هتل‌های لوکس، اقامتگاه‌ها و مهمانسراها نیست؛ اما اصلا نگران نباشید. شما می‌توانید با حدود یک ساعت رانندگی، خود را به شهر گرگان برسانید و در هتل‌های آن اقامت کنید. البته شما می‌توانید در بندر ترکمن نیز به سراغ اجاره خانه‌های محلی و ویلایی بروید. به خاطر داشته باشید که اقامت در جزیره آشوراده مرسوم نیست؛ اما برخی گردشگران در این جزیره کمپ می‌کنند.

منبع عکس: blog.shab.ir

آشوراده، آب و هوایی معتدل و مرطوب دارد. این جزیره در نیمه دوم سال، به‌خصوص از اواخر پاییز تا اواخر زمستان با بارش‌های سنگین باران و هوایی سرد روبه‌رو می‌شود. بنابراین به شما پیشنهاد می‌کنیم که در این زمان از سال به آشوراده سفر نکنید. البته اگر قصد دارید از پرندگان مهاجر در آشوراده دیدن کنید، باید در فصل زمستان به این جزیره بروید. در این صورت، قبل از سفر، آب‌و‌هوا را بررسی کنید و لباس و تجهیزات مناسب به‌همراه داشته باشید.

منبع عکس: همشهری آنلاین

قایق‌هایی که شما را به آشوراده می‌برند، به شما پیشنهاد می‌کنند که با پرداخت هزینه اضافی، قایق را به تالاب میانکاله نیز ببرند. تالاب میانکاله یکی از جاهای دیدنی بهشهر است که با چشم‌اندازی بکر و زیبا و پوشش گیاهی بی‌نظیر، طبیعت‌ گردان بسیاری را به خود جلب می‌کند. البته برجسته‌ترین خصوصیت این تالاب، جذابیت پدیده پرنده‌ نگری در پاییز و زمستان در این منطقه است.

تماشای طلوع و غروب تالاب میانکاله در کنار گوش سپردن به نغمه پرندگان، شکوه طبیعت را به رخ می‌کشد. این تالاب که با نام «میان قلعه» نیز شناخته می‌شود، آخرین بازمانده از منطقه نیمه مشجر دریای کاسپین است و حدود ۷۰ هزار هکتار وسعت دارد. در فصل پاییز هزاران گونه از انواع پرندگان از مناطق مختلف جهان مانند شمال روسیه و سیبری، صدها کیلومتر راه طی می‌کنند و در میانکاله پناه می‌گیرند. فلامینگو، عقاب دریایی دم سفید، پلیکان و انواع مرغابی و قو از جمله پرندگان مهاجر هستند. این تالاب محل پرورش و زادآوری گونه‌های مختلف ماهی نیز است. ماهی‌هایی مانند کپور، کفال، سفید، سوف و ماهی‌های خاویاری، امرار معاش مردم منطقه را تامین می‌کنند.

منبع عکس: ویکی مدیا کامنز. عکاس: هادی کریمی

بندر ترکمن در گذشته سه اسکله مهم داشت و در حال حاضر، تنها یکی از این اسکله‌ها باقی مانده است. این اسکله در غرب این شهر و در ساحل شرقی دریای کاسپین قرار دارد. اسکله بندر ترکمن، یکی از تفرجگاه‌های مهم بندر ترکمن به شمار می‌آید و از محبوب‌ترین فعالیت‌های گردشگری در این منطقه می‌توان به تماشای طلوع یا غروب آفتاب، تماشای دورنمای جزیره آشوراده و گشت زدن در دربا با قایق‌های موتوری یا پدالی چرخی اشاره کرد.

عکاس: نامشخص

بازارچه ساحلی بندر ترکمن در اسکله بندر ترکمن، یکی دیگر از مکان‌هایی است که در زمان سفر به آشوراده، باید حتما از آن بازدید کنید. این بازارچه، مهم‌ترین مرکز تجاری این شهر است و شما می‌توانید در آن انواع لباس‌ها و شال‌های معروف ترکمنی، نمدها و قالیچه‌های ترکمن، زیور آلات، کلوچه‌ها و شیرینی‌های محلی مانند قاطلمه، پیشمه و دونات را خریداری کنید. در این بازارچه ساحلی، رستوران‌هایی نیز وجود دارد که غذاهای محلی ترکمنی مانند بورک را سرو می‌کنند.

برای خرید صنایع دستی بندر ترکمن به دوشنبه بازارهای مشهور این شهر بروید. در این بازار می‌توانید انواع کلاها از ماهی، لبنیات، برنج و خاویار گرفته تا صنایع دستی، گلیم، فرش، قالیچه، نمد دو رو به معروف به قاشما گئجه، ابریشم‌بافی، لباس‌ های محلی و زیورآلات را پیدا کنید.

منبع عکس: خبر آنلاین

منطقه تاريخی گميشان با جاذبه‌های گردشگری فراوانی چون تالاب گمیشان، گل فشان گمیشان (نفتلیجه)، دیوار دفاعی گرگان و خانه‌هایی با معماری متفاوت و قدمت ۱۵۰ ساله در ۱۵ کیلومتری بندر ترکمن، یکی از دیدنیهای نزدیک جزیره آشوراده است که حتما باید به آن سر بزنید.

بندرگز یک شهرستان ساحلی واقع در غرب استان گلستان است و تنها ۱۲ کیلومتر با بندر ترکمن فاصله دارد. این شهرستان با وسعتی در حدود ۲۴۰ كیلومتر مربع، یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری در استان گلستان است. از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بندر گز می‌توان به چشمه‌‌ها، رود‌ها، آبشارها، دریا و جنگل‌های انبوه و همچنین مار‌ قلعه، عروس ‌قلعه، قدیم ‌قلعه و تپه ‌اشاره کرد.

منبع عکس: iranhotelonline.com

بحث واگذاری جزیره آشوراده به بخش خصوصی، اولین بار در سال ۱۳۸۳ در دولت سید محمد خاتمی و ریاست معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست مطرح شد. در آن زمان، بنیاد علوی وابسته به بنیاد مستضعفان، مدعی مالکیت جزیره شد و مدتی بعد این بنیاد، بخش‌هایی از جزیره را به یک شرکت خصوصی واگذاری کرد؛ اما در نهایت، پس از پیگیری کارشناسان و فعالان محیط زیست، این واگذاری غیرقانونی اعلام شد.

منبع عکس: blog.safarme.com

در دوره دولت محمود احمدی نژاد و ریاست فاطمه واعظ جوادی بر سازمان محیط زیست، واگذاری جزیره آشوراده به بخش خصوصی با پیگیری سازمان بازرسی کل کشور باطل شد؛ اما در پایان دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد، امتیاز سرمایه‌گذاری در آشوراده به یک شرکت لبنی به نام «شرکت لبنی صباح ابراهیمی» واگذار شد که انتقادات فراوانی را به‌همراه داشت.

پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی و ریاست مجدد معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست، این پرونده دوباره در سال ۹۳ مورد بررسی قرار گرفت و قرار شد تا بخشی از این منطقه به بخش خصوصی واگذار شود و در آشوراده هتل، مرکز تجاری، میدان تیراندازی، بازارهای متعدد، زمین گلف و تنیس، باغ پرندگان، موزه، پارک بازی، رستوران، سفره‌خانه، پلاژ بانوان و آقایان، قایقرانی، جاده و دیگر زیرساخت‌های لازم برای گردشگران احداث شود. معصومه ابتکار با رد موضوع واگذاری جزیره آشوراده اظهار کرد:

تنها ۱۰ درصد آشوراده مربوط به گردشگری طبیعی است و واگذاری این منطقه به‌هیچ‌وجه ممکن نیست؛ چراکه جزو اراضی ملی است. همچنین چهارچوبی در خصوص گردشگری طبیعی در منطقه آشوراده مشخص شده و فعالیت‌های سنگین نظیر دخل‌وتصرف و تخریب به‌هیچ‌وجه صورت نمی‌گیرد و سازمان محیط زیست اجازه چنین اقدامی را نخواهد داد.

منبع عکس: blog.rahbal.com

پس از مراسم افتتاحیه پروژه ملی گردشگری و طبیعت گردی جزیره آشوراده و با زدن کلنگ عملیات اجرایی این طرح در سال ۹۷، کشمکش حامیان محیط زیست و مدیران اجرایی گلستان آغاز شد و کارشناسان محیط زیست موفق شدند تا مساحت طرح گردشگری در آشوراده را از ۳۸۰ هکتار به ۳۸ هکتار کاهش دهند. در طرح جدید که قرار است در ۳۸ هکتار اجرا شود، فقط ۲۲ هکتار به‌صورت زون متمرکز گردشگری در مجاورت بافت مسکونی و متروک فعلی آشوراده قرار دارد. مشاور مدیریت زیست بوم‌های تالابی اعلام کرد:

طرح گردشگری آشوراده به‌دلیل ملاحظاتی به طرح طبیعت‌گردی آشوراده تغییر کرده است؛ اما به هرحال این نگرانی وجود دارد که دستگاه‌های مجری مطابق با معیارهای طبیعت‌گردی و ملاحظات آن در مناطق محیط زیستی و زون‌های حساس عمل نکنند.

عکاس: نگین توکلی

پس از آغاز عملیات اجرایی طرح گردشگری آشوراده، حامیان محیط زیست، بار دیگر با طرح شکایت، خواستار توقف اجرای این طرح شدند. در همین بازه زمانی، مدیران گلستان با هدف تسریع روند انتقال مصالح به جزیره آشوراده، جاده‌ای به طول ۷۰۰ متر و عرض ۱۰ متر را در اراضی ساحلی بندرترکمن به سوی خلیج گرگان احداث کردند تا با پهلوگیری شناور در خلیج گرگان، انتقال مصالح به آشوراده را آسان‌تر کنند؛ اما با دستور مراجع قضایی ادامه ساخت این جاده متوقف شد. پس از صدور دستور توقف احداث جاده دسترسی، شکایت حامیان محیط زیست همچنان ادامه پیدا کرد تا در خرداد ۱۳۹۹، معاونت قضایی دادستان کل کشور دستور توقف کامل طرح گردشگری آشوراده را صادر کرد.

در تازه‌ترین اخبار، استانداری گلستان در فروردین ۱۴۰۰ از صدور مجوز طبیعت گردی جزیره آشوراده در شورای عالی معماری و شهرسازی کشور خبر داد و در چهارمین جلسه ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور به اجرای طرح گردشگری در جزیره آشوراده رای مثبت داده شد. متاسفانه به نظر می‌رسد که به‌رغم پیگیری‌های حامیان محیط زیست و ممنوع بودن ایجاد مناطق گردشگری در محدوده مناطق چهارگانه محیط زیستی، قرار است آشوراده تبدیل به قطب گردشگری استان گلستان شود؛ طرحی که به‌هیچ‌وجه با موازین طبیعت گردی اصولی همسو نیست.

مرکز حفاظت فوک خزری ایران در فروردین ۱۴۰۰ اظهار کرد که جزیره آشوراده شاهد حضور بیشترین جمعیت فوک خزری در سواحل شمال کشور ایران است و برهم خوردن امنیت این منطقه به‌معنای آسیب جدی به قلمرو زیستی این‌گونه و برخلاف معاهدات بین‌المللی است. ارواحی، مشاور مدیریت زیست بوم‌های تالابی نیز اظهار کرد:

هرکسی که با اصول طبیعت گردی آشنایی داشته باشد به‌خوبی می‌داند که طرح‌های گردشگری و طبیعت‌گردی در زون‌های حساسی مثل آشوراده چه مشکلاتی برای آن منطقه و گونه‌های در معرض خطر انقراض از جمله فوک خزری ایجاد می‌کند. هرچند بهره‌برداری اصولی منجر به درآمدزایی برای جوامع محلی می‌شود، درخصوص طرح طبیعت‌گردی آشوراده از سرمایه‌گذاری‌های دولتی و بخش خصوصی استفاده خواهد شد و به‌نظر می‌رسد که نفعی برای جوامع محلی نخواهد داشت.

نویسنده: نگین توکلی