جنگل ارسباران

ارسباران از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است که با چشم‌اندازهای طبیعی و خارق‌العاده و نیز آثار تاریخی ارزشمند، یکی از مناطق محبوب گردشگری در شمال غربی ایران محسوب می‌شود؛ البته نباید از این نکته غافل شد که این منطقه‌ زیبای کوهستانی و جنگلی نسبت به سایر مناطق جنگلی در شمال کشور، ناشناخته‌ مانده و بسیار کمتر به آن پرداخته شده است. همچنین نباید شباهت ساختاری جنگل ارسباران را با جنگل های شمالی کشور نادیده گرفت که از نوع ساختار، جزو جنگل‌ های هیرکانی به شمار می‌روند. با تمام این اوصاف، این منطقه جنگلی، سالانه میزبان جمع بسیاری از گردشگران و مسافران از سراسر ایران و جهان است که برای تماشای دیدنی‌های شگفت‌انگیز طبیعی آن و نیز بازدید از آثار تاریخی این منطقه‌ زیبا، به آذربایجان شرقی سفر می‌کنند.

درباره جنگل های ارسباران بیشتر بدانید:

جنگل های ارسباران با ۱۳۰,۰۰۰ هکتار وسعت در کناره جنوبی رود ارس و در شمال استان‌ آذربایجان شرقی واقع شده است و یکی از زیباترین مناطق شمال غرب کشور به‌حساب می‌آید. در گذشته ارسباران به‌ محدوده وسیعی از رود ارس، حدفاصل جلفا تا مغان و کوه‌های سبلان، بزقوش و سهند گفته می‌شد؛ اما در حال حاضر ‌بنابر دلایل مختلف مثل تخریب جنگل و موارد این‌چنینی، جنگل ارسباران در مرز‌های شهرستان کلبیر، ورزقان و اهر محدود شده است.

عکس‌ از وب‌سایت خبرکزاری ایرنا | عکاس: نامشخص

«ارسباران»، «قره داغ»، «آرازبار» و «قراچه داغ»، نام‌های منطقه‌ای کوهستانی و جنگلی در بخش شمالی استان آذربایجان شرقی است که می‌توان آن را در گروه برترین مقاصد گردشگری طبیعی در کشور قرار داد. این سرزمین بسیار زیبا، بهره‌مند از چشم‌اندازهایی خارق‌العاده، بهترین مسیرهای طبیعت گردی ایران و دیدنی‌هایی مجذوب‌کننده است که مسافران و گردشگران را هنگام حضور در این منطقه با حیرت و شگفتی روبه‌رو می‌سازد.

بیش از ۷۰,۰۰۰ هکتار از اراضی ارسباران به‌عنوان «ذخیره‌گاه زیست‌کره»، در یونسکو به ثبت رسیده است. یونسکو کوهستان‌های قفقازی ایران در نزدیکی مرز با کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان را ذخیره‌‌گاه زیست‌کره عنوان کرده است. در واقع این محدوده بین مناطق خزری، مدیترانه‌ای، قفقازی، کوه‌های مرتفع با بلندایی بالغ بر ۲,۲۰۰ متر، دشت‌های نیمه‌خشک، مراتع، جنگل‌ها، علفزارهای آلپی، چشمه‌ها و رودها قرار دارد.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، ۴۶ کیلومتری کلیبر (نمایش روی نقشه)

ارسباران در شمال استان‌ آذربایجان شرقی واقع شده است و یکی از زیباترین مناطق شمال غرب کشور و جاهای دیدنی کلیبر به حساب می‌آید.

برای سفر به ارسباران، چهار گزینه پیش روی شما خواهد بود.

• با هواپیما: بلیط هواپیما به مقصد تبریز بگیرید و بعد از این شهر، با کرایه‌ ماشین به منطقه‌ ارسباران بروید.
• با قطار: با قطار سفری هیجان‌انگیز تا جلفا یا تبریز خواهید داشت و از آنجا، با کرایه ماشین می‌توانید به ارسباران بروید.
• با اتوبوس: با یک بلیط اتوبوس به مقصد اهر می‌توانید به ارسباران برسید. اگر این راه را انتخاب کنید، مسیر کمتری را برای رسیدن به ارسباران طی خواهید کرد.
• با خودروی شخصی: در صورتی‌‌که قصد سفر با ماشین خود را دارید، ابتدا باید به‌سمت تبریز حرکت کنید و سپس از تبریز به‌سمت کلیبر بروید.

عکس‌ از وب‌سایت خبرگزاری مهر | عکاس: نامشخص

سازمان یونسکو ارسباران را به‌عنوان زیست‌کره معرفی کرده است. این زیست‌کره علاوه بر اینکه تحت‌تاثیر اقلیم مدیترانه‌ای قرار دارد، در شعاع اقلیم‌های خزری و قفقازی نیز واقع شده است و چون ارتفاع زیادی دارد، آب و هوای متفاوتی در آن حاکم است. بر اساس میانگینی ۲۰ ساله از میزان بارش شهرستان کلیبر، در این منطقه سالانه ۴۶۱ میلی‌متر بارش وجود دارد که اغلب آن نیز به‌صورت برف است؛ همین موضوع باعث می‌شود جویبار‌های مختلفی در منطقه ایجاد شود که به‌ رودخانه ارس، از رودخانه های مرزی ایران، می‌ریزند. بخشی از تغذیه آبی این منطقه نیز مربوط به مه‌-‌بارش است که بر اساس آن توده‌ای مرطوب روی بخشی از منطقه حاکم می‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت خبرگزاری مهر | عکاس: نامشخص

جنگل ارسباران تا پیش از این نام‌های مختلفی را به‌خود دیده است که در این بین می‌توان به ارسبار، آرازبار، قره داغ یا قراچه داغ اشاره کرد. همان طور که از این نام‌ها می‌توان دریافت، اساس نام‌گذاری این منطقه روی رودخانه ارس (آراز) و کوه قره‌داغ بوده است. علاوه بر مناظر زیبا، طبیعت بکر و حیوانات مختلف، در ارسباران شاهد تاریخی نسبتا طولانی هستیم و آثار به‌جا مانده نیز حکایت از این موضوع دارند؛ البته فعلا اطلاعات تاریخی دقیقی در خصوص این منطقه ارائه نشده است و برای پی بردن به‌تاریخ آن باید از طریق شهر‌های اطراف، مانند اهر و کلیبر وارد عمل شد.

یاقوت حموی حدود ۸۰۰ سال پیش منطقه مذکور را جایی بین آذربایجان و اران معرفی می‌کند که بابک خرمدین در آن علیه معتصم شورش کرد. به‌ گفته وی در این منطقه انار‌هایی با زیبایی بی‌نظیر، انجیر و انگور به‌عمل می‌آمد که مردم محل آن‌ها را در تنور خشک می‌کردند؛ زیرا به‌دلیل لایه ضخیمی از ابر که اغلب اوقات در منطقه وجود داشت، امکان خشک کردن این میوه‌ها زیر نور خورشید وجود نداشت.

قره‌داغ مکتبی در زمینه موسیقی سنتی دارد و عاشیق‌های آن (نوازندگان این منطقه) در هماهنگی با طبیعت ویژه قره‌داغ هستند. تا پیش از این به‌دلیل کوهستانی بودن منطقه، فرهنگ بومی آن به‌خوبی حفظ شده بود. شعر زیر که توسط «محمد آراز» سروده شده، یکی از مهم‌ترین نمونه آوازخوانی عاشیق‌های این منطق است:

بلکه بو یرلره بیرده گلم مه دیم دیدی گذرم باز به این خطه نیفتاد دومان سلامت گال داغ سلامت گال ای قلهٔ مه گرفته بدرود آرکامچا سو سَپیر گای‌دا بولوت‌لار ای آبفشان فلک و آب روانش لیسان سلامت گال یاغ سلامت گال وی گرمی تیر ماه بدرود...

در این محل افراد مشهور زیادی حضور یافته‌اند که در این بین می‌توان به‌ بابک خرمدین، ستارخان و شیخ شهاب‌الدین اهری اشاره کرد. همچنین آثار تاریخی زیادی در این محل وجود دارند که قلعه بابک، قلعه پشتو، قلعه جوشین، دژ قهقهه، بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری و قصر آینه لو از این جمله هستند. کلیساهای منطقه نیز اغلب قدمتی در حدود ۱۰۰ سال دارند و اثری تاریخی به‌حساب می‌آیند که معروف‌ترین آن‌ها کلیسای آینالو، کلیسای وینق و کلیسای ناپشته هستند.

عکس‌ از وب‌سایت روزنامه جوان | عکاس: نامشخص

ارسباران در حال حاضر به‌عنوان پارک ملی شناخته می‌شود و تنوع جانوری زیادی نیز در آن وجود دارد؛ اما باید توجه داشت که این منطقه به‌دلیل شکنندگی و چشم‌انداز‌های بکر در سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۲ به‌عنوان ‌منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت‌شده، تحت حفاظت و نظارت اعلام شد. ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، پنج گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۲۲ گونه ماهی در این منطقه زندگی می‌کنند که از پستانداران جنگل ارسباران می‌توان به کل، بز، گراز، خرس قهوه‌ای، وشق (سیاه‌گوش) و پلنگ اشاره کرد.

مرغ قفقازی سیاه یا همان قره خروس قفقازی، کبک، دراج، قرقاول، پرندگان شکاری مختلف و تعداد بی‌شماری پرنده آبزی و خشکی‌زی از جمله پرندگان این منطقه هستند. یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های پارک ملی ارسباران حفاظت و احیای نسل مارال (نوعی آهو) است.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: نامشخص

در کنار تنوع جانوری منطقه ارسباران، این منطقه از تنوع گیاهی زیادی نیز بهره می‌برد. از درختان این منطقه می‌توان به بلوط، کیکم، سماق، زرشک، انار وحشی، سیب وحشی، گلابی وحشی و بوته‌های تمشک و زغال‌اخته اشاره کرد. میوه بومی این جنگل نیز قره‌قات نام دارد که میوه‌ای ترش‌مزه است و هر بوته آن در سال سه تا چهار کیلو میوه می‌دهد و میوه‌های آن نیز در اواسط تابستان می‌رسند. در کنار درختان مختلف، ارسباران دارای تنوع گیاهی و قارچی بالایی است؛ به‌گونه‌ای که از ۲,۴۰۰ گونه‌ گیاهی که در آذربایجان یافت شده است، حدود ۱,۴۰۰ گونه آن مربوط به جنگل های ارسباران هستند.

تنوع قارچ‌های شناسایی‌شده در این منطقه نیز ۲۵۰ گونه است. قارچ دنبلان که نوع سیاه و سفید آن قیمت بالایی دارند، به‌ وفور در بیشه‌های ارسباران و به‌خصوص در نزدیکی روستای دریلو یافت می‌شود. «قارچ دنبلان» نوعی قارچ زیرزمینی است و واژه دنبلان نیز در ترکی به‌معنای «متورم» یا «بالا‌ آمده» است و از آن‌جایی که این قارچ در زمان رشد، خاک روی خود را بالا می‌برد، افراد از این نشانه آن را پیدا می‌کنند.

عکس‌ از وب‌سایت خبرگزاری ایسنا | عکاس: نامشخص

در این منطقه ۱۵ درصد از گونه‌های گیاهی کشور وجود دارد و ۴۶ درصد از آن‌ها کاربرد دارویی دارند و ۲۰ درصد آن‌ها زینتی و ۱۷ درصد تغذیه‌ای هستند. در این بین ۲۸ درصد از گیاهان این منطقه را علوفه تشکیل می‌دهند، ۱۰ درصد از این میزان گیاهان حفاظت‌شده را شامل می‌شوند و پنج درصد نیز گیاهان صنعتی هستند.

درختان این جنگل پهن برگ است و طیفی بین نم‌پسند جنگل‌های شمال و نیمه‌خشکی‌پسند استپ‌ها و جنگل های زاگرس دارد. نمونه درختان آن کرب، داغداغان، زبان گنجشک، اوری، سماق، بلوط، گیلاس وحشی، افراه و غیره است. سماق یکی دیگر از درختان ارسباران به‌حساب می‌آید که بیشتر در بخش هوراند اهر می‌روید؛ روستاییان در طی مراسمی با نام جشن برداشت سماق، میوه‌های رسیده سماق را می‌چینند و پس از خشک کردن، آن‌ها را آسیاب و برای مصارف خوراکی و رنگرزی استفاده می‌کنند.

عکس‌ از وب‌سایت خبرگزاری ایرنا | عکاس: نامشخص

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهرستان کلیبر، قلعه بابک (نمایش روی نقشه)

قلعه بابک در نزدیکی شهر کلیبر در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. بر اساس کاوش‌های باستانی، قدمت این قلعه به دوران اشکانی و ساسانی می‌رسد. آنچه باعث شهرت و اعتبار این قلعه شده، حضور سرداری ایرانی به نام بابک خرمدین بوده است که برای بیش از دو دهه در ارتفاعات کوهستانی منطقه ارسباران با خلفای عباسی در مبارزه بود. برای بازدید از قلعه بابک کلیبر بهتر است از اواخر فروردین تا اوایل خرداد و ماه‌های شهریور و مهر به این منطقه سفر کنید.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهرستان کلیبر، بخش آبش احمد، روستای متعلق (نمایش روی نقشه)

مجموعه آب‌درمانی متاللی که از آن با نام مجموعه آب‌درمانی متعلق نیز یاد می‌کنند، با ۱۲۸۷۰ متر مربع وسعت یکی از بزرگ‌ترین مجتمع‌های آب‌درمانی کشور به‌ شمار می‌رود. استفاده از آب‌گرم این مجموعه برای درمان‌ بیماری‌های پوستی، مفصلی، رماتیسمی و عضلانی، سنگ کلیه و ناراحتی‌های معده توصیه می‌شود.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، محدوده ارسباران (نمایش روی نقشه)

در منطقه‌ کوهستانی ارسباران، ییلاق‌های فراوانی وجود دارد که از ویژگی‌ها و خصوصیات ارزنده در این ناحیه به شمار می‌رود. حضور این ییلاق‌ها نه‌تنها این منطقه را برخوردار از مناظری زیبا، چشم‌نواز و تماشایی ساخته، بلکه بستری مناسب و ایدئال برای آشنایی با فرهنگ مردم عشایر در این سرزمین ایجاد کرده است. «ییلاق ایل بسطاملو» یکی از این ییلاقات به حساب می‌آید که در حد فاصل مراتع روستاهای شجاع‌آباد و قلعه‌ بابک قرار دارد. همچنین از دیگر ییلاقات می‌توان به کوه‌های روستای علی‌آباد یا کلیبر، چپرلی و آقداش اشاره کرد که بسیار تماشایی و زیبا است. در این منطقه حدود ۲۳,۵۰۰ کوچ‌نشین زندگی می‌کنند. به‌دلیل ارتفاع زیاد، در روز‌های گرم تابستانی نیز هوای منطقه تاحدودی خنک است و شب‌ها باید از لباس گرم و پتو در جنگل های ارسباران استفاده کرد.

عکس‌ از وب‌سایت هتل باشی | عکاس: نامشخص

کمپینگ یکی از بهترین راه‌های اقامت در منطقه ارسباران است؛ گرچه توصیه می‌شود که برای کمپینگ، عضویت در گروه‌های حرفه‌ای طبیعت‌گردی را مدنظر قرار دهید. علاوه بر این، در شهر‌ها و روستاهای مختلف منطقه ارسباران هتل‌های گوناگونی وجود دارد که گردشگران برای اقامت می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. هتل پارادایس، هتل آپارتمان آنزا و اقامتگاه بوم‌گردی گلوسنگ از جمله برترین اقامتگاه‌های شهر کلیبر در نزدیکی ارسباران هستند. اقامتگاه بوم‌گردی حاج‌بابا در نزدیکی شهر ورزقان نیز از دیگر گزینه‌های اقامت است.

عکس‌ از وب‌سایت قدس آنلاین | عکاس: نامشخص

آیا تاکنون به جنگل ارسباران سفر کرده‌اید و از طبیعت بکر و زیبای آن بهره برده‌اید؟ نظر و تجربه‌های خود را درباره سفر به این مطقه با ما و سایر کاربران کجاروبه اشتراک بگذارید.

نویسندگان: محبوبه حسنی و زهرا آذرنیوش

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: مرتضی برجسته، مهرداد رئیسی)