پارک ملی گلستان

پارک ملی گلستان، بزرگ‌ترین پارک طبیعی ایران و از جاهای دیدنی استان گلستان و خراسان شمالی است. این پارک ملی به‌لحاظ تنوع زیست‌محیطی با بسیاری از کشورهای اروپایی رقابت می‌کند و به‌عنوان قدیمی‌ترین پارک ملی ایران، نیمی از پستانداران کشور را در خود جای داده است. ضمن اینکه پارک ملی گلستان از سوی یونسکو به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌ است. امکان بر پایی اردو، محل‌های اقامت، شانس تماشای حیات وحش، زیبایی‌های طبیعی، آبشارها و دریاچه‌ها از جمله جذابیت‌ها و تسهیلات پارک ملی هستند.

پارک ملی گلستان نخستین پارک ملی ثبت شده در ایران است که در منتهی‌الیه شرق البرز و جنگل‌های شمالی کشور قرار دارد. حد غربی پارک ملی از روستای تنگراه در استان گلستان شروع می‌شود و حد شرقی آن در روستای رباط قره‌بیل در استان خراسان شمالی پایان می‌یابد. بخش اعظم پارک در استان گلستان، حدود ۳۴ درصد آن در استان خراسان شمالی و بخش ناچیزی نیز در استان سمنان قرار دارد. این پارک که به‌عنوان گلوگاه استان گلستان شناخته می‌شود، ۱۱۵ کیلومتر با بجنورد و ۱۵ کیلومتر با شهر گالیکش از توابع مینوشهر فاصله دارد.

• آدرس: استان گلستان، ۱۵ کیلومتری شهر گالیکش (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: احمد شیرآبادی)

به‌خاطر وسعت پارک ملی گلستان، راه‌های زیادی برای دسترسی به آن وجود دارد. جاده گرگان-مشهد، رایج‌ترین مسیری است که از طریق آن می‌توانید به بخش اصلی پارک بروید. از گرگان حدود دو ساعت با پارک فاصله است که با حرکت از این شهر باید به‌سمت شرق استان و شهرستان گالیکش بروید. پس از خروج از گالیکش، با طی مسیری ۱۵ کیلومتری به پارک خواهید رسید.

اگر بخواهید از سمت خراسان خود را به این پارک برسانید، باید به‌سمت شهرستان بجنورد بروید. از بجنورد تا پارک ملی، ۱۵۹ کیلومتر فاصله است که با حدود دو ساعت رانندگی می‌توانید به آن دسترسی پیدا کنید. بخش کوچکی از پارک نیز در استان سمنان است. بنابراین چنانچه تمایل دارید که از سمت این استان به جنگل گلستان برسید، باید به شهرستان شاهرود بروید تا با طی چند کیلومتر وارد این پارک جنگلی شوید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: احمد شیرآبادی)

پارک ملی گلستان قدیمی‌ترین پارک ملی ایران و از جاهای دیدنی گالیکش محسوب می‌شود که بیش از ۹۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و به همین دلیل از تنوع بسیار وسیع جانوری و گیاهی برخوردار است. در این پارک نزدیک به ۱,۳۵۰ گونه مختلف گیاهی رشد می‌کند و به‌لطف چنین تنوعی، پارگ گلستان به‌عنوان مقصد شماره یک طرفداران گل و گیاه به شمار می‌رود. همچنین وجود گونه‌های گیاهی متنوع، شرایط را برای زندگی ۳۰۲ گونه حیوانی مختلف فراهم کرده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سعید سعادتی)

جاده گلستان که اصلی‌ترین مسیر ارتباطی شمال کشور و استان خراسان (و یکی از محورهای ارتباطی تهران-مشهد) است، از این جنگل می‌گذرد. این جاده دقیقا در طولانی‌ترین و عمیق‌ترین دره این منطقه کوهستانی احداث شده ‌است که از روستای تنگراه در غرب پارک ملی آغاز می‌شود و تا روستای دشت مماس به‌سمت بجنورد امتداد می‌یابد.

یکی از مهم‌ترین خطرات زیست‌محیطی جنگل گلستان را می‌توان وجود جاده و حجم بالای تردد در آن دانست. آمار مرگ‌ومیر پستانداران پارک ملی در این جاده بسیار بالا است. از سال ۱۳۵۰ هجری شمسی قرار بود، مسير تردد جاده‌ای از دل جنگل گلستان به محل ديگری انتقال یابد که هنوز میسر نشده است. مشکل بعدی خطر سيل است که به‌عنوان نمونه تنها در سال ۱۳۸۴ هجری شمسی بیش از ۱۳۰ گونه حیوان و حدود ۶۰ جغد در برخورد با خودروها قربانی شدند. در سیل مهیب مرداد ۱۳۸۰ هجری شمسی در منطقه بسیاری از کشته‌شدگان از مسافران این جاده بودند. خطر سوم، حریق ناشی از حضور شکارچیان است كه برای رد گم کردن محیط‌بانان، آتش می‌افروزند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علی حقیقی)

پارک ملی گلستان در ۱۹ مرداد ۱۳۳۶ هجری شمسی با نام «منطقه حفاظت‌شده آلمه وایشکی» تحت حفاظت کانون شکار قرار گرفت. در شهریور ۱۳۴۲ هجری شمسی به «پارک محمدرضا شاه» تغییر نام یافت و در ۲۲ فروردین ۱۳۴۳ هجری شمسی «پارک وحش» نامیده شد. در شهریور ۱۳۵۰ محدوده‌ای در شرق پارک به نام «قرخود» با وسعت ۳۴ هزار هکتار به آن الحاق و نهایتا در سال ۱۳۵۳ عنوان پارک وحش به «پارک ملی» تغییر پیدا کرد.

پارک ملی جنگل در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی به اولین پارک ملی ایران بدل شد که در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌عنوان یکی از ۵۰ ذخیره‌گاه زیست‌محیطی کره زمین به ثبت رسید. بعد از پیروزی انقلاب در بهمن ۱۳۵۷ هجری شمسی دو منطقه قرخود و آلمه مجددا از یکدیگر جدا شدند و پارک فعلی با نام «پارک ملی گلستان» نامیده شد که تحت حفاظت سازمان محیط زیست است.

پارک ملی گلستان همچنین پانزدهمین اثر ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در سوم دی ۱۳۸۷ هجری شمسی در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

یک هشتم گونه‌های گیاهی، یک‌سوم گونه‌های پرنده و بیش از ۵۰ درصد از گونه‌های پستاندار کشور در پارک ملی گلستان زندگی می‌کنند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد محمدی)

۶۹ گونه پستاندار در پارک ملی گلستان وجود دارد. پلنگ و خرس قهوه‌ای از گوشت‌خواران بزرگ پارک ملی هستند. سمور جنگلی از گوشتخوارانی است که احتمالا فقط در پارک ملی گلستان زندگی می‌کند و بر ارزش ژنتیکی پارک افزوده‌ است. دیگر پستانداران مهم ساکن این جنگل شامل مرال، شوکا، گراز، آهوی ایرانی، گوسفند وحشی (قوچ و میش)، بز کوهی (کل و بز)، گربه جنگلی، تشی، گرگ، وشق، روباه سرخ و روباه ترکمنی می‌شود. از راسته خفاش‌ها تاکنون ۱۸ گونه در این پارک شناسایی شده‌ است.

این منطقه از بهترین زیستگاه‌های گوسفند وحشی اوریال، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین زیرگونه گوسفند وحشی ایران محسوب می‌شود و یکی از خالص‌ترین جمعیت‌های قوچ و میش اوریال را در خود جای داده‌ است. جمعیت این حیوان در جنگل گلستان در دهه ۱۳۵۰ هجری شمسی حدود ۱۵۰ هزار راس برآورد شده‌ بود که تقریبا معادل سه‌چهارم کل جمعیت گوسفندان وحشی اوریال دنیا می‌شد. با وجودی که امروزه جمعیت آن‌ها کاهش زیادی داشته؛ هنوز نیز مشاهده این حیوان، به‌خصوص در ارتفاعات جنوبی پارک آسان است و به‌نوعی به نماد پارک ملی تبدیل شده‌ است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حمید طالبی)

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد پارک ملی گلستان برای گردشگران، حضور پر تعداد گرازها است در کنار جاده‌ای ‌است که از مرکز پارک می‌گذرد. برخی گرازهای پارک به‌قدری با انسان راحت هستند که حتی از دست مسافران غذا می‌خورند. البته این وضعیت فقط در مورد گراز وجود دارد و بقیه حیوانات پارک مثل تمام حیوانات ایران به‌شدت از انسان هراسان و گریزانند.

۱۴۹ گونه پرنده نیز در پارک ملی گلستان شناسایی شده‌ است که از این تعداد ۴۸ نوع در فصل بهار و تابستان در منطقه مشاهده می‌شود و ۶۲ گونه بومی پارک ملی هستند. مهم‌ترین این پرندگان شامل قرقاول، کبک، تیهو، زنگوله‌بال، کوکر سینه‌سیاه، ابیا، بلدرچین معمولی، دارکوب سیاه، بلبل، توکای باغی، انواع مختلف سهره‌ها، زردپره‌ها، مگس‌گیرها، زنبورک‌ها، دم‌سرخ‌ها و پرندگان شکاری همچون قرقی، جغد خال‌دار، دلیجه، سارگپه پابلند، سارگپه، عقاب دوبرار، دال سیاه، دال، عقاب دریایی دم‌سفید، بالابان و هما می‌شوند.

از مجموع جانوران موجود در این جنگل ۱۹ گونه در خطر انقراض هستند که از آن جمله می‌توان به هما، بالابان، گیلان‌شاه خال‌دار و روباه ترکمنی اشاره کرد. همچنین مرال، شوکا، کل و بز، و قوچ و میش از گونه‌هایی محسوب می‌شوند که بیشتر مورد شکار غیرمجاز قرار می‌گیرند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سهند عزیزی)

پارک ملى گلستان بين دو حوزه نيمه نم‌پسند و نيمه خشکى‌پسند قرار دارد و به تدريج در حرکت به طرف شرق، سيماى طبيعى آن به حالت استپيک تغيير مى‌‌کند؛ به همين جهت عناصر گياهى نواحى سه‌گانه فوق را مى‌توان در پارک مشاهده کرد. تنوع و رنگارنگى اين پارک چنان مناظر زيبایى به وجود آورده است که نظير آن را در کمتر جایى از اين سرزمين مى‌‌توان ديد. توسکاى قشلاقى، کلهو، انجير، توت، ملج، داغداغان، ازگيل، وليک، زالزالک، سيامتو، ‌گوجه وحشى، شيرخشت، دغدغک، گردو، تمشک، انار وحشى، ‌ گلابى وحشى و... از گونه‌هاى مختلف گياهى پارک به حساب می‌آیند. در کف جنگل گونه‌هاى بى‌شمارى نظير سرخس‌ها، متامتى و... پراکنده‌اند. در نواحى خشک‌تر درختچه‌هاى زرشک، تغ، گز، کاروان‌کش‌، بوته‌هاى کلاه مير حسن، گون، گدار، چوبک، درمنه، خارشتر و ساير گونه‌هاى استپى يافت مى‌شود. در نواحى مرتفع گونه ارس نيز به‌طور پراکنده وجود دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Saeed K)

جذابیت‌های پارک گلستان تنها به گونه‌‌های جانوری و گیاهی آن ختم نمی‌شود و از آنجایی که آب منشا زندگی است؛ چشمه‌های زلال، آبشارهای زیبا و رودخانه‌های خروشانی در این پارک جریان دارند. یکی از طویل‌ترین آبشارهای ایران، آبشار آق سو در جنگل گلستان است که حدود ۷۰ متر ارتفاع دارد. آبشار اوچر از دیگر دیدنی‌های این پارک به حساب می‌آید که آبشاری مرتفع به ارتفاع ۱۱۰ متر است. رودخانه‌های قرتو، زاو و مادرسو را می‌توان از بزرگ‌ترین رودخانه‌های این پارک نام برد.

جنگل گلستان به‌لحاظ چشمه نیز حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و چشمه دوشان، سردارخانه، جانو، گلستان و گلشن در کنار چشمه کرکولی، از مهم‌ترین چشمه‌های این جنگل به شمار می‌آیند. بیش از ۲۱ دهنه چشمه در این پارک وجود دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد مهدی کریمی)

برای اینکه جذابیت‌های پارک گلستان تکمیل شود و گردشگران علاقه‌مند به کوه‌پیمایی از این جنگل دست‌ خالی برنگردند، در پارک گلستان کوه‌های مرتفعی خودنمایی می‌کنند که عظمت و زیبایی این جنگل را دوچندان کرده‌اند. در نتیجه اگر اهل کوه‌پیمایی هستید، هر زمان که گذارتان به جنگل گلستان افتاد، حتما سری به رشته‌ کوه‌‌های شاخا، تنگه گل، یکه‌قدم، المه و قره‌قاشلی بزنید. از آنجا که هر کجا کوه باشد، دره نیز وجود دارد، دره‌های عمیق و زیبایی در قسمت‌های مختلف جنگل گلستان دیده می‌شوند که مهم‌ترین این دره‌ها را می‌توان دره قزقلعه، جمشیدآباد، آدنس، آلی‌دالی، قرغون، آق‌سو و خشک نام برد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Ali)

پارک ملی گلستان آب‌‌و‌هوای ثابتی ندارد، در نتیجه زمانی که بار سفر برای بازدید از جنگل گلستان می‌بندید، چندین دست لباس گرم و معمولی همراه داشته باشید. دمای این پارک در روزهای گرم از ۲۵ تا نهایتا ۳۵ درجه سانتی‌گراد متغیر است و از آنجا که در جنگل ممکن است هر لحظه بارندگی شود، استفاده از لباس‌های ضدآب ضرورت دارد.

پارک ملی گلستان بافت زیست‌بومی متغیری دارد و بسته به نوع تفریحاتی که در بازدید از این جنگل در نظر دارید، تجهیزات لازم را انتخاب کنید. برای نمونه اگر اهل کوه‌پیمایی هستید، حتما کفش و لباس مخصوص کوه‌پیمایی را به کوله‌پشتی‌ خود اضافه کنید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: جواد بختیاری)

پارک ملی گلستان برخلاف دیگر پارک‌ها چندان دستخوش دخالت انسانی نشده است. اگر قصد سفر و اتراق در این پارک را دارید، ترجیحا مجهز سفر کنید تا امنیت بیشتری داشته باشید و حسابی خوش بگذرانید. البته پارکینگ‌ها و کمپینگ‌هایی جهت استراحت و اقامت شبانه در پارک ملی گلستان وجود دارد که امکان دسترسی به آن‌ها آسان است. این پارکینگ‌ها حداقل وسایل و تجهیزات تفرجگاهی از قبیل میز و نیمکت، اجاق، سطل زباله و سرویس‌های بهداشتی را دارند. ساختمانی نیز به‌منظور ارائه اطلاعات، نمایش فیلم‌ها و اسلایدهای مربوط به منطقه و نیز بیان مسائل زیست‌محیطی در نظر گرفته شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: امیرحسین محمدی)

بهترین زمان برای مسافرت به جنگل گلستان، بهار و تابستان است؛ اما این جنگل در پاییز زیبایی‌های خاص خود را دارد و اگر از آن دسته طبیعت‌گردان عاشق‌پیشه‌‌ای هستید که در فصل برگ‌ریزان هوای مسافرت به سرتان می‌زند، برای مسافرت به جنگل گلستان، لباس گرم و تجهیزات لازم به‌همراه داشته باشید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Mojtaba Ok)

• از جذاب‌‌ترین فعالیت‌‌های پارک، تماشای گل‌ها و پرندگان در فصل بهار، پروانه‌ها در تابستان، گاو‌بانگی (مرال) و تماشای قارچ‌ها در فصل پاییز و تماشای گرازها در برف زمستان است. در واقع، پارک ملی گلستان بهترین مکان برای طبیعت‌گردان و عکاسان حیات وحش محسوب می‌شود.
• در مواجهه با هرگونه حیوان در حیات وحش، جوانب احتیاط را در نظر بگیرید. از طرف دیگر به خاطر داشته باشید که گرازها خطر جدی برای بچه‌های کوچک شناخته می‌شوند.
• پس از بازدید از پارک ملی گلستان هیچ اثری از خود بر جا نگذارید و در حفاظت از آن بکوشید.

نویسنده: زهرا صالح‌نژاد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی