قلعه مانداگارانا (تپه یالدور)

قلعه مانداگارانا یکی از بزرگ‌ترین نشانه‌های قدمت تاریخی شهر مرند است که در محدود شرقی شهر قرار دارد و از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود. این قلعه باستانی ۶ هزار ساله خاک بی‌توجهی مسئولان شهرستان مرند را می‌خورد؛ در شرایطی که گردشگران جهانی به‌دنبال کشف چنین فرصت‌های باستانی هستند، این جاذبه گردشگری در شهر مرند زیر تلی از خاک به فراموشی سپرده شده و رفته رفته به خرابه‌ای تبدیل شده است.

قلعه مانداگارانا یا تپه مرند که با نام تپه یالدور نیز شناخته می‌شود، مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد تا دوران‌های تاریخی پس از اسلام است. این اثر در تاریخ یک فروردین ۱۳۴۷ هجری شمسی با شماره ۷۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: A SV)

قلعه مانداگارانا در شهر مرند، کنار یالدور چای و در محدوده‌ای به‌ نام کول تپه واقع شده است. این قلعه در چایکنار شرقی در کوچه سیدلر قرار دارد.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، مرند،‌ چایکنار شرقی، کوی شهید میراسلام سید باقری، کوچه سیدلر (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علی گوزلی)

قلعه مانداگارنا یکی از جاهای دیدنی مرند است که به‌عنوان قلعه نیز شناخته می‌شود و قدمت آن به حدود ۶۰۰۰ سال قبل یعنی هزاره‌ چهارم پیش از میلاد می‌رسد. در واقع، از بزرگ‌ترین نشانه‌های قدمت شهر مرند، وجود بقایای این تپه باستانی است که برخی احتمال می‌دهند، از بقایای یکی از ۲۲ قلعه خاکی اورارتویی باشد که در حملات پادشاه آشور (سارگون دوم) تخریب شده است. لادیمیرمینورسکی نیز آتشکده مانداگارانا را از نوع قلعه‌های خشتی اورارتویی می‌داند و معتقد است که در زمان حمله سارگون دوم، پادشاه آشور به مرند تا حدی ویران شد.

جالب اینکه تاریخ‌شناسان بزرگی همچون هرودوت، گرنفون و بطلمیوس در ۲,۲۰۰ سال پیش، از مرند با نام مانداگارانا یاد کرده‌اند. بنابراین، به‌نظر می‌رسد مرند نام خود را از آتشکده‌ مانداگارنا یا مانداگارانا گرفته باشد.حدود ۱۰۰ سال پیش ویلیامز جکسون، باستان‌شناس و جهانگرد آمریکایی از تپه‌ آتشکده‌ای یاد کرد و گفت که مرند در دوره‌ ساسانیان رونق فراوانی داشته و پایتخت واسپورگان بوده است. وجود بقایای آتشکده در تپه‌ خاکستری تاییدی بر این نظر محسوب می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: magic boy)

آقای مهندس فرخ زمانی آشتیانی، دانش‌آموخته آلمان و یکی از طراحان شهرسازی، نتایج تحقیقات خود را راجع به این قلعه گفته است:

این مکان شاید تنها جایی باشد که به‌صورت یک موزه طبیعی آثار سه تمدن را در دل خود دارد؛ اما متاسفانه اکنون به‌صورتی متروک و بی‌ارزش و بدون استفاده توریستی و علمی مانده است. در جوار شهر مرند که به شهر نوح نیز موسوم است، تپه‌ای قرار دارد که قدمت تمدن این منطقه را ثابت می‌کند. در این محل آثار تمدن‌های یخبندان «عصر حجر پیر»، تمدن پس از آخرین دوره یخ تمدن قبل از تاریخ «عصر حجر جوان» و تمدن برنز وجود دارد و به نظر اینجانب بسیار به جا است که از سوی زمین‌شناسان ایرانی مورد بررسی و کاوش قرار گیرد.

منبع عکس گالری: گوگل مپ (عکاس: علی گوزلی، امیر رحیم‌پور، A SV)

تا سال‌های ۱۳۵۴-۱۳۵۵ هجری شمسی در قسمت غربی قلعه، برکه کم‌آبی وجود داشت که سطح آن پر از نی‌های خودرو بود. همیشه روی آب برکه، لایه‌ای روغنی قرار داشت که مردم بومی عقیده داشتند، قلعه مانداگارانا روی میدان نفت قرار دارد و این لایه‌های روغنی علائم آن هستند.

طی چند سال گذشته سخن از تبدیل محوطه‌ قلعه‌ مانداگارنا به منطقه‌ ویژه‌ گردشگری به میان آمده است. قدمت ۶ هزار ساله‌ این قلعه یا آتشکده می‌تواند گردشگران زیادی را به سوی خود جذب کند و موجب رونق بیشتر منطقه شود. این اثر در تاریخ یک فروردین ۱۳۴۷ هجری شمسی با شماره ثبت ۷۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: ابوالفضل محمدی)

از نام‌های قلعه مانداگارانا می‌توان به قلعه یالدور و تپه مرند نیز یاد می‌کنند. همچنین برخی این قلعه را تپه خاکستری نامیده‌اند؛ به این معنی که تشکیل تپه را باقی‌مانده خاکسترهای جایگاه و آتشکده زرتشتی دانسته‌ و آن را آتشکده مانداگارانا نامیده‌اند. گرچه در بررسی کارشناسان فقط دو لایه خاکستری به ضخامت ۱۰ یا ۲۰ سانتی‌متر در یک سطح افقی در تمام تپه دیده می‌شود که می‌تواند از بقایای آتش‌سوزی اشیا و سقف اتاق‌های قلعه در موقع تخریب باشد. به‌غیر از لایه‌های خاکستری، بقیه قلعه از خاک است و این تپه پس از لایه خاکستری دوباره مورد سکونت و ساختمان‌سازی قرار گرفته و ظاهرا این سکونت و تخریب چندین بار تکرار شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علی گوزلی)

• متاسفانه قلعه مانداگارانا به حال خود رها شده است و هیچ راهنما و نگهبانی ندارد.
• بازدید از این قلعه رایگان است و در هر ساعت از شبانه‌روز می‌توانید از آن دیدن کنید.
• هنگام بازدید از آن از ریختن زباله، تخریب و نوشتن یادگاری بپرهیزید.

نویسنده: مهتاب خسروشاهی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی