گنبد غفاریه

گنبد غفاریه یکی از گنبدهای شهر زیبای مراغه است که در کنار رودخانه صوفی چای قرار دارد. این اثر که جزو جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود، بنایی آجری بر بالای سکویی سنگی است که در دوره ایلخانیان ساخته شد. این بنا در هفت مرداد سال ۱۳۱۲ هجری شمسی به شماره ۱۳۷ در آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: رحیم موسوی)

گنبد غفاریه از جاهای دیدنی مراغه است که در قسمت شمال غربی شهر در کنار رودخانه صافی چای قرار دارد.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، مراغه، خیابان شهید صدوقی، جنب رودخانه صوفی چای، پارک گنبد غفاریه (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: ایوب فارابی)

گنبد غفاریه در فاصله سال‌های ۷۲۵ و ۷۲۸ هجری قمری در زمان حکومت ایلخانیان توسط سلطان ابوسعید بهادر خان ساخته شد. علت نام‌گذاری گنبد غفاریه با توجه به متون تاریخی این است که عارفی به‌ نام نظام‌ الدین احمد بن حسین‌ الغفاری در زمان فرمانروایی سلطان یعقوب بن حسن‌ بیگ آق‌ قویونلو هنگام مراجعت از حج، عمارتی در نزدیکی این بنا احداث و املاک و باغی جهت مصارف آن وقف کرد. به‌ همین دلیل این عمارت و بناهای وابسته و همچنین برج مزبور به‌ غفاریه شهرت یافتند.

این بنای تاریخی در هفت مرداد سال ۱۳۱۲ هجری شمسی به شماره ۱۳۷ در آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: بهراد موعودی)

گنبد غفاریه با الهام از گنبد سرخ مراغه به‌ شکل مربعی ساخته شده است که روی سکویی سنگی و بر فراز سردابه دخمه‌ای قرار دارد. این سازه آجری دارای دو طبقه فوقانی و زیری است. چهار گوشه بنا به‌وسیله ستون‌های آجری با نقوش لوزی جذابیتی دوچندان پیدا کرده‌اند. درگاه ورودی بنا به‌سمت شمال واقع شده و دارای یک طاق‌نمای بزرگ و دو طاق‌نمای باریک و بلند است.

ازاره بنا به ارتفاع دو متر از سنگ مرمر سفید ساخته شده است که بعضی از قطعات آن به ابعاد ۱۵۰ در ۷۰ سانتی‌متر هستند. این بنا در اصل دارای گنبدی دو پوش بوده که از بین رفته و در دوره اخیر به همت سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شده است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: مهدی سرخابی)

وجود کاشی‌های آبی فیروزه‌ای در گوشه‌های بنا، کاشی‌کاری معرق در میان تزیینات آجری و کتیبه‌های کاشی‌کاری به رنگ آبی فیروزه‌ای و مشکی، به این برج مقبره ویژگی خاصی بخشیده‌اند.

طاق نمای مرکزی شامل تزیینات زیبای معلقی مرکب از آجر و کاشی‌های الوان سیاه و سفید و فیروزه‌ای و دو کتیبه به خط ریحان می‌شود. کتیبه‌ای در دو سطر بالای در و کتیبه دیگری بالای طاق به چشم می‌خورد. متن کتیبه سه سطری بالای طاق به‌رغم تحمل آسیب‌های زیاد قابل خواندن است:

امر بانشاء هذه القبه المبارکه فی ایام مولانا السلطان الاعظم ظل الله فی الارض سلطان سلاطین العرب و العجم ابوسعید بهادر خان خلد الله ملکه.

از دو کتیبه دو سطری بالای در، بخش‌های زیادی بر جای نمانده است؛ ولی از همین مختصر می‌توان دریافت که این کتیبه حاوی القاب و احتمالا نام شخصیتی بوده که آرامگاه برای او ساخته شده است. با توجه به سه نشان خانوادگی بالای پنجره‌ها که به‌صورت دو عصای پشت به پشت است، گفته می‌شود که آن‌ها نشان خانوادگی چوگانداران هستند. این نشان همچنین در مدرسه ملکیه در بیت‌المقدس و نیز بر چلچراغی مینایی متعلق به موزه قسطنطنیه به‌همراه نام ایل ملک چوگاندار دیده می‌شود. قراسنقر در ابتدا یک غلام مملوک بود که قلاون، او را خریداری کرد و منصب چوگانداری به او داد. بنابراین، با توجه به فقدان مدارک می‌توان پذیرفت که گنبد غفاریه مدفن امیر مملوک شمس الدین قراسنقر الچرکسی المنصوری است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: محمد دروگر، Drmuratkaya)، ویکی مدیا (عکاس: ایوب فارابی)

حروف کتیبه‌ها به رنگ سیاه بر زمینه‌ای سفید قرار گرفته و با اسلیمی‌هایی به رنگ آبی فیروزه‌ای تزیین شده‌اند. نماهای جانبی و نماهای پشتی، هریک به دو پنجره در داخل طاقنما مجهز هستند. بالای هر پنجره که در چارچوبی مستطیلی قرار گرفته، با نقوش بسیار زیبایی از آجر و کاشی مینایی تزیین شده است. داخل گنبد غفاریه، یک سرداب و شبستان دارد. شبستان که احتمالا محل عبادت یا پخش نذورات بوده، با طاق‌نماهای ساده آراسته شده و گچ‌کاری شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Ronaz)

• گنبد غفاریه در پارکی به نام پارک غفاریه قرار دارد.
• امکان بازدید از داخل گنبد وجود ندارد.
• بازدید از گنبد غفاریه در هر ساعت از شبانه‌روز امکان دارد.

منبع عکس کاور: ویکی پدیا. عکاس: auoob farabi

نویسنده: آزاده یوسف‌نژاد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی