گنبد سرخ مراغه

گنبد سرخ از ارزشمندترین بناهای دوره سلجوقی و از نامدارترین بناهای مراغه محسوب می‌شود که مبین شیوه معماری آن دوره است. تلفیق آجر با کاشی لعابدار برای اولین بار در معماری این بنا باعث شده است که آن را آغازگر شیوه آذری در معماری اسلامی ایران بدانند. این اثر تاریخی که از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی به حساب می‌آید، در ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی باشماره ۱۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهیلا حسینی)

گنبد سرخ در استان آذربایجان شرقی و در جنوب غربی شهر مراغه قرار دارد. برای رسیدن به گنبد سرخ باید به کمربندی جنوبی بروید و سپس از طریق خیابانی که در کنار پمپ بنزین قرار دارد، راهی گنبد مذکور شوید. از آنجا که تابلو‌یی برای هدایت به‌سمت گنبد سرخ وجود ندارد، بهتر است که از مردم محلی پرس‌و‌جو کنید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: اشکان زهرایی)

گنبد سرخ یکی از جاهای دیدن مراغه است که جزو قدیمی‌ترین بناهای دوره اسلامی در استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود که نام بانی بنا و تاریخ احداث آن را می‌توان از کتیبه جبهه شمالی و نام سازنده آن را از کتیبه غربی ملاحظه کرد.

در محوطه گنبد سرخ، ساعتی خورشیدی وجود دارد که با وجود قدمت زیادش، یک نمونه نو از آن ساخته شده است و این ساعت بیشتر جنبه نمایشی دارد. این اثر تاریخی در ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی باشماره ۱۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. جالب اینکه تزیینات سردر آن روی اسکناس‌های ۱۰ هزار تومانی استفاده شده و آرم شرکت سایپا نیز با الهام از تزیینات کاشی‌کاری آن بوده است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: داوود مجتهدی)

گنبد سرخ قدیمی‌ترین مزار از پنج مزار بزرگ موجود در مراغه است که در آذربایجان بیشتر به گنبد قرمز شهرت دارد. در حال حاضر به‌رغم وجود کتیبه‌های خوانا، شخص مدفون در گنبد سرخ هنوز شناسایی نشده است.

بر اساس اطلاعات مختلف و کتیبه‌هایی موجود می‌توان دریافت که سال احداث این بنا به سال ۵۲۶ هجری شمسی در دوره سلجوقی مربوط می‌شود. دستور ساخت آن را عبدالعزیز بی محمود بین سعدیدیم، رئیس آذربایجان داد و فرآيند ساخت گنبد زیر نظر بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار انجام شد. این بنا به گنبد علویان در همدان شباهت دارد که در اواخر دوره سلجوقی ساخته شد.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: داوود مجتهدی)

در تقسیم‌بندی معماری ایران به سبک‌های مختلف از نظر پیرنیا با شروع ساخت گنبد کبود، دوران معماری رازی در ایران به‌ پایان رسید و گنبد سرخ مراغه نقطه عطف و شروعی برای معماری آذری به‌ حساب می‌آید. ساختار این بنا از آجر با تزیینات کاشی‌کاری است.

در نگاه کلی، گنبد سرخ ساختاری مربعی شکل دارد که از سردابه و اتاق اصلی تشکیل شده و بخش زیری این اتاق نیز یک سکوی سنگی است. برای ورود به‌ بخش داخلی گنبد، باید از هفت ردیف پله بالا بروید که با عبور از آن‌ها وارد مکانی با سقف بسیار زیبایی خواهید شد. پنج پله در جلوی سکو واقع شده‌اند و پله ششم و هفتم جزو آستانه درگاه محسوب می‌شوند. طاق‌نماهای سردر ورودی از آجرهای تراشيده و کتيبه‌های کوفی و تعداد کمی کاشی فيروزه‌ای در بين آجرهای قرمز هستند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: پیمان یزدانی)

قسمت داخلی بنا به‌صورت فضایی مربع شكل است كه سه ضلع آن دو طاق‌نما دارند. درون گنبد مذکور دو کتیبه وجود دارد که کتیبه ضلع شمالی اطلاعاتی در خصوص بانی و القاب وی دارد و در کتیبه ضلع غربی آن نام سازنده بنا به چشم می‌خورد. در گذشته در طول گنبد كتیبه‌ای گچ‌بری مزین به آیات قرآنی وجود داشت كه به مرور زمان از بین رفته است.

شیوه آجر چینی و تزیینات به کار رفته در بنا بسیار دیدنی و زیبا به نظر می‌رسد؛ چراکه از تلفیق کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ با آجرهایی با ته‌رنگ سرخ هستند. جالب اینکه تزیینات به بدنه بنا الحاق نشده‌اند و بخشی از ساختار آن به شمار می‌آیند.

منبع عکس گالری: گوگل مپ (عکاس: اشکان زهرایی، وحید نوروزی، qwer asdf)، ویکی پدیا (عکاس: داوود مجتهدی)

گنبد سرخ پیش از رصدخانه مشهور ایران، رصدخانه مراغه، ساخته شده است و به همین دلیل از سوراخ‌های موجود در اضلاع این بنا برای تعیین روز‌ها و ماه‌ها استفاده می‌شد.

گنبد بنا دارای دو پوشش است. پوشش داخلی به‌صورت عرقچین و پوشش خارجی به‌شکل هرمی بوده که پوشش خارجی به‌طور كامل ریخته است. كف اتاق را از قطعات سنگ تراشیده مفروش كرده و دیوارهای آن ا با گچ اندود کرده بودند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: لیلا ناصر)

• با وجودی که فضاسازی اطراف گنبد سرخ به‌خوبی انجام شده است؛ امکانات خاصی به‌جز سرویس بهداشتی در آن وجود ندارد.
• این گنبد در نزدیکی مقبره آقالار قرار دارد که موزه سنگ‌نگاره‌ها نیز نامیده می‌شود و بازدید از آن خالی از لطف نیست.
• هنگام بازدید از این محل، از ریختن زباله و نوشتن یادگاری بپرهیزید.
• برای بازدید از گنبد سرخ مراغه نیازی به خرید بلیط نیست.

نویسنده: سعید میرزاپور/ بازنویسی: صدیقه شجاعی