دریاچه بایکال

اگرچه تمام جمعیت بشر روی خشکی زندگی می‌کنند، ۷۱ درصد از سطح سیاره زمین با آب پوشیده شده است. از این میزان آبی که اطراف ما را احاطه کرده است، بخش زیادی در اقیانوس‌ها قرار دارد و تنها ۲٫۵ درصد آن شامل آب‌های شیرین است. بخش بزرگ‌تری از این آب‌های شیرین در دریاچه‌ها ذخیره شده‌اند. بیشتر دریاچه‌ها جوان هستند و عمری کمتر از ۱۸ هزار سال دارند و در پایان آخرین عصر یخبندان شکل گرفته‌اند. تنها ۲۰ دریاچه در سراسر جهان با قدمتی بیش از یک میلیون سال، باستانی محسوب می‌شوند. دریاچه بایکال قدیمی‌ترین دریاچه زمین است که عمری بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون سال دارد و به‌عنوان یکی از بزرگترین دریاچه‌های جهان نیز شناخته می‌شود. با کجارو همراه باشید تا با قدیمی‌ترین دریاچه جهان بیشتر آشنا شوید.

• آدرس: روسیه، بخش جنوبی سیبری شرقی در جمهوری بوریاتیا، استان ایرکوتسک (مشاهده روی نقشه)

منبع: livescience

دریاچه «بایکال» که به نام «روسی اوزرو بایکال» (Russian Ozero Baykal) نیز شهرت دارد، در بخش جنوبی سیبری شرقی در جمهوری بوریاتیا (Buryatia) و استان ایرکوتسک (Irkutsk oblast) روسیه واقع شده است. این دریاچه که به‌عنوان قدیمی‌ترین دریاچه آب شیرین جهان شناخته می‌شود، مساحتی برابر با ۳۱.۵۰۰ کیلومتر مربع، ۶۳۶ کیلومتر طول و ۴۸ کیلومتر عرض دارد. دریاچه بایکال در جنوب مرکزی روسیه و در نزدیکی مرز مغولستان است و بزرگ‌ترین شهر نزدیک به آن ایرکوتسک محسوب می‌شود. یک‌پنجم حجم آب شیرین سطح زمین در این دریاچه قرار دارد.

دریاچه بایکال توسط کوه‌های بلندی احاطه شده است که برخی از آن‌ها بیش از ۲,۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریاچه قرار می‌گیرند. زمین‌های اطراف دریاچه بایکال بستر زمین‌لرزه‌های شدیدی هستند و شکستگی در پوسته زمین این منطقه، منجر به‌شکل‌گیری چشمه‌های معدنی گرم شده است. بسیاری از گردشگران هرساله برای بازدید از این چشمه‌های معدنی به منطقه بایکال می‌آیند. این دریاچه سالانه شاهد بیش از ۲,۰۰۰ زمین‌لرزه است که منجر به عمیق شدن و افزایش وسعت آن می‌شوند. در سال ۱۸۶۲ زمین‌لرزه‌ای در اطراف بستر رودخانه سلنگا منجر به‌شکل‌گیری خلیجی به نام پروال در شمال این رودخانه شد.

حفره دریاچه بایکال متقارن نیست و در سواحل غربی شیب تند و در سمت شرق این دریاچه شیب ملایم‌تری دارد. خط ساحلی این دریاچه با حدود ۲,۱۰۰ کیلومتر در خلیج‌های پروال (Proval)، بارگوزین (Barguzin)، چیویرکویسکی (Chivyrkuysky) و ورودی‌های آیایا (Ayaya) و فرولیخا (Frolikha) ادامه پیدا می‌کند. دریاچه بایکال در سال ۱۹۹۶ به‌عنوان میراث جهانی یونسکو معرفی شد. این دریاچه هر ساله بیش از ۵۰۰,۰۰۰ گردشگر را به خود جذب می‌کند.

منبع: whc.unesco

اگر تمام آب‌های شیرین جهان را در یک‌جا جمع کنید، می‌توانید مکعبی به ضلع ۳۵ کیلومتر را پر کنید. دریاچه بایکال ۲۲ درصد این مقدار آب را در درون خود جای داده است. این دریاچه پنج برابر دریاچه میشیگان است و بیش از مجموع تمام دریاچه‌های بزرگ آمریکای شمالی ظرفیت دارد. به‌لحاظ وسعت، دریاچه بایکال را با حوزه آمازون قیاس می‌کنند. ژرف‌ترین بخش دریاچه بایکال ۱,۷۰۰ متر عمق دارد. آب دریاچه بایکال بسیار شفاف است و از سطح آب می‌توان تا عمق ۴۰ متری آن را به‌راحتی دید.

به جهت زمین‌شناسی، شکاف قاره‌ای دریاچه بایکال جوان و فعال است و هر سال دو سانتی‌متر به عمق آن اضافه می‌شود. بیش از ۳۰۰ رودخانه از جمله رودخانه‌های سلنگا، بارگوزین، آنگارا (ورخنیایا)، چیکوی و اودا به این دریاچه می‌ریزند؛ اما تنها رودخانه انگارا، یکی از شاخه‌های ینی‌سی از دریاچه بایکال جاری می‌شود و به اقیانوس منجمد شمالی می‌رسد. بیشترین ورود آب به این دریاچه از طریق رودخانه سلنگا رخ می‌دهد. بایکال آن‌قدر بزرگ است که یک مولکول آب از هنگام ورود به دریاچه برای خروج به ۳۳۰ سال زمان نیاز دارد. دریاچه بایکال دارای ۴۵ جزیره کوچک و بزرگ است که یکی از این جزایر با نام اولخون (Olkhon) ۷۲ کیلومتر طول و ۷۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. در روستاهای این جزیره ۱,۵۰۰ نفر زندگی می‌کنند.

منبع: livescience

دریاچه بایکال نه‌تنها بزرگ‌ترین، قدیمی‌ترین و عمیق ترین دریاچه آب شیرین جهان است، بلکه زیستگاه حدود ۲,۰۰۰ گونه منحصربه‌فرد شناخته شده از حیوانات محسوب می‌شود که ۸۰ درصد آن‌ها در هیچ جای دیگر روی زمین زندگی نمی‌کنند. اگرچه این دریاچه به‌عنوان میراث جهانی یونسکو محافظت می‌شود، میانگین دمای سطح دریاچه بایکال در طول ۵۰ سال گذشته ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. با توجه به آلودگی‌های شیمیایی در دریاچه بایکال، این اکوسیستم منحصربه‌فرد که میلیون‌ها سال بکر مانده بود، امروزه سریع‌تر از همیشه در حال تغییر است.

یکی از مشهورترین حیوانات دریاچه بایکال نرپا (Nerpa)، تنها فوک آب‌های شیرین روی سیاره زمین است. تعداد نرپاها در حدود ۱۰۰,۰۰۰ عدد تخمین زده شده است. این حیوانات به‌خوبی با شرایط روسیه سازگار شده‌اند و همین موضوع بسیاری از زیست‌شناسان تکاملی را حیرت‌زده کرده است؛ چراکه آن‌ها مطمئن نیستند که چه زمانی و چگونه این حیوانات از دریاهای آزاد فاصله گرفته‌اند. یکی از فرضیه‌ها حاکی از آن است که شاید این فوک‌ها در دوران ما قبل از تاریخ، از طریق رودخانه‌ای از قطب شمال و با شنا کردن خود را به آنجا رسانده باشند.

زندگی گیاهی و جانوری دریاچه بایکال بسیار غنی است و اکثر گونه‌ها بومی منطقه بایکال هستند. صدها گونه گیاهی روی سطح یا نزدیکی این دریاچه زندگی می‌کنند. حدود ۵۰ گونه ماهی از هفت خانواده مختلف در این دریاچه وجود دارد که پرتعدادترین آن‌ها گونه گوبی است؛ هرچند که ماهی‌های خاکستری، ماهی‌های سفید دریاچه‌ای و خاویاری نیز جزو دسته‌های مهم هستند. ماهی قرل‌آلا آمول (omul salmon) دریاچه بایکال بسیار صید می‌شود. منحصر‌به‌فردترین ماهی این دریاچه، روغنی‌ماهی بایکال (golomyanka) از خانواده عقرب‌ماهی‌سانان (Comephoridae) است که غذای اصلی فک بایکال محسوب می‌شود. بی‌مهرگان آبزی ساکن این دریاچه به تصفیه آب کمک می‌کنند و شامل بیش از ۱۰۰ گونه کرم و ۷۰۰ گونه بندپایان (حشرات، عنکبوتیان، سخت‌پوستان) و بیش از ۱۷۰ گونه نرم‌تن هستند.

منبع: whc.unesco

در دریاچه بایکال بیش از ۳۲۰ گونه مختلف از پرندگان شناسایی شده است. که بسیاری از آن‌ها در اطراف دریاچه قابل‌مشاهده هستند. خرس‌های قهوه‌ای و گرگ‌ها نیز در نزدیکی دریاچه بایکال زندگی می‌کنند که طبقات بالای زنجیره غذایی سیبری را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این‌ها، سایر گونه‌ها از جمله گراز وحشی، انواع گوزن (از جمله گوزن سیبری)، سمور، جوندگان و شکارچیان کوچک‌تر نیز در این محدوده پیدا می‌شوند.

در اطراف دریاچه بایکال تنوع بالایی از درختان از جمله سرو و صنوبر وجود دارد. برخی از این درختان تا ۸۰۰ سال سن دارند. از میان آن‌ها درخت کاج آنگارا بومی این منطقه محسوب می‌شود.

منبع: whc.unesco

جوامع بومی حداقل از قرن ششم قبل از میلاد در اطراف دریاچه بایکال زندگی کرده‌اند. این محل مکان نبرد در جنگ‌های شیونگو (Sino–Xiongnu) از سال‌ ۱۳۳ قبل از میلاد تا ۸۹ پس از میلاد بوده است. در سال ۱۶۴۳ کوربات ایوانف روسی (Russian Kurbat Ivanov)، اولین اروپایی بود که از این دریاچه دیدن کرد. بر طبق بسیاری از افسانه‌های محلی، عیسی (ع) از دریاچه بایکال بازدید کرده است. روسیه در طی فتح سیبری در قرن هفدهم، قلمرو خود را گسترش داد که شامل دریاچه بایکال نیز شد.

اکثر دریاچه‌های بزرگ و عمیق جهان در تاریخ زمین‌شناسی خود با صفحات یخی مربوط به دوره‌های یخبندان پیش از خود گسترش یافته‌اند. در پایان هر دوره یخبندان این صفحات یخی قاره‌ای روی هم سوار می‌شدند و دریاچه‌ها را شکل می‌دادند؛ اما منشا دریاچه بایکال متفاوت است. رسوبات به‌دست آمده از حفاری‌های عمیق این دریاچه در دهه ۱۹۹۰ نشان می‌دهد که شرایط آب و هوایی در طی هفت میلیون سال اخیر تغییر کرده و جامدات کریستالی غیرمعمولی معروف به هیدرات‌های گازی در دریاچه بایکال یافت شده که بسیار نادر است. بایکال تنها دریاچه آب شیرین جهان است که این جامدات کریستالی را در اختیار دارد.

بر اساس مشاهدات زمین‌شناسی، دریاچه بایکال باید عمری در حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون سال داشته باشد. این موضوع بسیار نادر است که دریاچه‌ای روی زمین با عمری بیش از ۱۰ میلیون سال وجود داشته باشد. دریاچه‌های دیگری همچون Issyk-Kul و Maracaibo نیز به‌عنوان دریاچه‌هایی قدیمی شناخته می‌شوند؛ اما هر دو دریاچه آب شور هستند و سن آن‌ها نامشخص است. تنها دریاچه‌ای که احتمال می‌رود کمی قدیمی‌تر باشد، دریاچه زایسان (Zaysan) قزاقستان است که شواهدی از اواخر دوره کرتاسه بیش از ۶۵ میلیون سال پیش را در درون خود جای داده است. با وجود تمامی این اطلاعات، دریاچه بایکال بدون هیچ ابهامی یکی از قدیمی‌ترین دریاچه‌های زنده جهان در سن خود است.

هرچندکه توسعه در امتداد ساحل دریاچه بایکال با شکل‌گیری چندین پروژه شهری و تفریحی رخ داده، یکی از بدترین وقایع محیط زیستی در اطراف این دریاچه کارخانه کاغذسازی است که سال‌ها قبل از بسته شدن در سال ۲۰۰۸ (به‌دلیل حفاظت از محیط زیست)، آلاینده‌های خود را در بایکال تخلیه می‌کرد. این کارخانه فعالیت خود را با استفاده از روش ایمن‌تری در سال ۲۰۱۰ از سر گرفت. نگرانی از بابت توسعه گردشگری در اطراف این دریاچه، به نسبت نگرانی‌ها از بابت احداث و فعالیت چنین کارخانجاتی کمتر است. با توجه به تغییرات آب‌و‌هوایی، محافظت از اکوسیستمی چنین ارزشمند و استثنایی بسیار دشوار به نظر می‌رسد.

منبع: roughguides

علاوه بر امکان بازدید از دریاچه بایکال، می‌توانید در آب این دریاچه، یکی از خالص‌ترین آب‌های جهان نیز شنا کنید. شاید تنها نقطه ضعف آن، حتی در ماه‌های گرم‌تر سال، دمای پایین آب باشد.

در طول ماه‌های تابستان تورهای گردشگری بسیاری برای سفر به دریاچه بایکال وجود دارد. تابستان زمانی است که کشتی‌ها به‌طور منظم به شهرک‌های کنار دریاچه سفر می‌کنند. اسب‌سواری، پیاده‌روی و ماهی‌گیری از جمله فعالیت‌هایی هستند که گردشگران می‌توانند در طول بازدید از دریاچه بایکال از آن لذت ببرند.

در فصل زمستان، زمانی که دریاچه یخ می‌زند، توجه گردشگران به‌سمت تفریحاتی همچون سورتمه‌سواری، اسکی و اسکیت معطوف می‌شود. برای افرادی که اهل ماجراجویی باشند، سفر به کوه‌های جنوب دریاچه بایکال، کوه‌های «خمار دابان» (Khamar-Daban Mountains) می‌تواند هیجان‌انگیزترین فرصت در میان هر تجربه‌ای در این سفر باشد. این تجربه می‌تواند برای کوهنوردان و اسکی‌بازانی جذاب باشد که بتوانند طبیعت رام‌نشده و خط‌الراس دندانه‌دار و پر از آرواره این کوه‌ها را تحمل کنند.

علاوه بر تمام ویژگی‌های منطقه بایکال، جزیزه اولخون، سومین جزیره دریاچه‌ای بزرگ در جهان، فرصتی برای درک فرهنگ شمني مردم بومی منطقه فراهم می‌کند. شمن‌‌ها اعتقاد دارند که می‌توان با تماس با ارواح، بیماری و رنج افراد را تشخیص داد و آن را درمان یا کاهش داد. معنویت این جزیره بر تشکیل صخره شمن مقدس متمرکز شده است و در سراسر جزیره می‌توانید نشانه‌هایی از مراسم‌های دعا را ببینید. در گوشه و کنار جزیره نوارها و پرچم‌های رنگی به چشم می‌خورند که دور درختان و میله‌ها پیچیده شده‌اند.

منبع: roughguides

چشم‌انداز جزیره اولخون ترکیبی خارق‌العاده از پوشش‌های گیاهی تایگا (جنگل شمالی یا برفی)، علفزار و حتی بیابانی کوچک است. جزیره اولخون فرصت مناسبی برای کاوش با پای پیاده، دوچرخه یا اسب فراهم می‌کند و فضایی دوست‌‌داشتنی برای افراد جویای آرامش و فعالیت در فضای باز است. این جزیره بناهای باستانی متعددی برای کاوش در طول مسیر پیاده‌روی دارد؛ فقط باید مراقب گله اسب‌های وحشی باشید.

قطعا لیستویانکا یکی از توریستی‌ترین شهرهای نزدیک به دریاچه بایکال است. این شهر زیبا بازار بسیار خوب با غذاهایی تازه و خوشمزه و موزه‌هایی پراکنده دارد که می‌تواند شما را برای مدتی طولانی سرگرم کند. از میان این موزه‌ها، می‌توان به موزه معماری و قوم‌نگاری تالتسی ( در ۲۰ کیلومتری لیستویانکا) و نمایشگاه‌هایی شامل خانه‌های سنتی بازسازی شده بوریات و ساختمان‌های قرن هفدهمی دوره قزاق‌ها اشاره کرد.

منبع: whc.unesco

آب و هوای دریاچه بایکال بسیار معتدل‌تر از آب و هوای مناطق اطراف آن است. میانگین دمای هوا در این منطقه در فصل زمستان منفی ۲۱ درجه سانتی‌گراد گزارش می‌شود و این در حالی است که دمای باقی نقاط سیبری در همین فصل تا منفی ۹۰ درجه می‌رسد. دمای هوای دریاچه بایکال در مرداد و میانه تابستان رو به گرمی می‌رود و ممکن است تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد برسد. سطح دریاچه از نیمه دی‌ماه یخ می‌زند و با عبور از زمستان کم‌کم آب می‌شود. دمای آب نیز در نیمه مرداد ماه در حدود ۱۰ تا ۱۲ درجه و کمی دورتر از ساحل ۲۰ درجه سانتی‌گراد است.

بهترین زمان بازدید از دریاچه بایکال به هدف شما از سفر بستگی دارد. برای مثال، از بهمن تا اسفند دریاچه یخ‌ زده است و فرصتی خوبی برای افراد علاقه‌مند به ورزش‌های زمستانی فراهم می‌آید. در حالی که ماه‌های تابستان بهترین زمان سفر برای کوهنوردان و دوست‌داران ورزش‌های آبی است.

درمجموع، تابستان با بارندگی کم و گرم‌ترین آب با دمای متوسط ۱۸ درجه سانتی‌گراد، شلوغ‌ترین فصل در اطراف دریاچه بایکال به‌ویژه در جزیره اولخون است. در پاییز با بارندگی زیاد و آبی نسبتا سرد برای شنا در دریاچه روبه‌رو خواهید شد و آب‌وهوا همواره در حال تغییر است.

با کاهش دما در زمستان تا میانگین منفی ۱۸ درجه، تعداد بازدیدکنندگان کاهش پیدا می‌کند. در ماه‌ اسفند می‌توانید شکوه و عظمت زمستان دریاچه بایکال را در خلوتی نسبی تجربه کنید. از دی تا نیمه‌های بهمن ماه دریاچه تا عمق دو متری یخ‌ می‌زند و احساس می‌کنید روی شیشه راه می‌روید. نیمه دوم بهمن و اسفند با بارش برف بهترین زمان برای لذت بردن از ورزش‌های زمستانی است.

فصل بهار، از آغاز اردیبهشت تا اواسط تیر ماه با وجود آب‌وهوایی نسبتا پایدار در منطقه دریاچه بایکال برای گردشگرانی ایدئال است که به‌دنبال ظبیعتی خلوت و خیره‌کننده هستند.

منبع: roughguides

دریاچه بایکال نشان‌دهنده زیبایی‌های بکر کشور روسیه است و به‌لحاظ تاریخی و فرهنگی نقش بزرگی در تخیل روسی دارد؛ گاهی اوقات از این دریاچه با عنوان دریای مقدس یاد می‌شود.

دریاچه بایکال با آب‌های کریستالی خود، در فولکلور روسیه نقش مهمی دارد و جرقه افسانه‌های بسیاری بوده است. در میان این افسانه‌های محلی مردم بوریات، هیولایی آبی به نام لوسو خان (استاد اژدهای آب، Lusu Khan) وجود دارد. این اژدها شبیه ماهیان غول پیکر خاویاری با پوزه‌ای بیرون‌زده‌‌ و زرهی بر پشت توصیف شده که دیدن آن صدها سال است توسط مردم بومی گزارش می‌شود. بسیاری بر این باورند که این هیولای افسانه‌ای روی سنگ‌نگاره‌های باقی‌مانده از عصر حجر در امتداد صخره‌های بایکال قابل‌‌مشاهده است.

بر اساس مقالات علمی زیست‌شناسی در سال ۲۰۰۹، دریاچه بایکال تنها دریاچه عمیقی است که در پایین‌ترین اعماق خود مانند اقیانوس، آب اکسیژنه دارد. علاوه بر این، زمین زیر دریاچه گرم می‌شود؛ اما علت این گرما مشخص نیست. در زمستان، عمق یخ‌های دریاچه بایکال ممکن است به ۶ متر برسد و این امکان فراهم می‌شود تا ماشین‌ها بدون هیچ خطری به‌سادگی از روی آن عبور کنند. شگفت‌انگیز است که چگونه موجوداتی می‌توانند با چنین شرایط آب و هوایی سازگار شوند و در دریاچه بایکال تکامل یابند و زندگی کنند.

منبع: daily.jstor

افسانه‌های تاریخی زیادی در مورد دریاچه بایکال وجود دارد. گفته می‌شود زمانی که یخ‌های دریاچه ذوب می‌شوند، اگر قایقی روی دریاچه حرکت کند، امواج عظیمی شکل خواهد گرفت که هر کشتی را غرق می‌کند. این افسانه در زمان چنگیزخان شکل گرفته است و همچنان نیز می‌توان آن را از زبان مردم بومی منطقه شنید.

یکی از معماهای حل‌نشده دیگر دریاچه بایکال وجود سازه سنگی قدیمی است که ۳۰۰ متر طول دارد. بسیاری بر این باورند که این مکان توسط پیروان یک فرقه بومی در قرن پنجم ساخته شده است؛ چراکه در پشت این سنگ می‌توان نشانه‌هایی از قبرستان‌ها و سازه‌های آرامگاهی قدیمی را دید. البته فرضیه دیگری نیز وجود دارد که آن را دیواری دفاعی می‌داند. به هر حال این سازه سنگی امروز بخشی از دریاچه است و با قشری از یخ پوشانده شده است. این سازه صخره‌ای با وجود جاده‌های ناهموار منتهی به آن، همانند آهنربایی گردشگران را به خود جذب می‌کند.

در سال ۱۹۸۲ مرد ماهی‌گیری دیدن نورهای درخشانی از اعماق دریاچه را به پلیس گزارش داد. بر طبق گفته مردم محلی، نیروهای پلیس برای پیگیری مسئله به غواصی در اعماق دریاچه رفتند و در عمق ۵۰ متری با موجوداتی انسان‌نما مواجه شدند که این نور را تولید می‌کردند. در این اتفاق، سه نیروی پلیس کشته شدند و باقی به سرعت به ساحل بازگشتند. هیچ مدرکی پیرامون این اتفاق وجود ندارد؛ اما شنیدن این داستان‌ها از زبان مردم محلی می‌تواند جذاب باشد.

منبع: livescience

شما نیز اطلاعات و تجربه‌های خود را از سفر به دریاچه بایکال با کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: شقایق وحیدی