قبرستان دارالسلام

شیراز با گستره متنوعی از جاذبه‌های تاریخی یکی از مقاصد مهم گردشگری است. در میان انواع گوناگونی از دیدنی‌ های شیراز، قبرستان دارالسلام یکی از موارد کمتر شناخته‌شده است. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره این گورستان تاریخی بخوانید.

قبرستان دارالسلام شیراز یکی از کهن‌ترین گورستان‌های تاریخی ایران است و از غنای فرهنگی، هنری، تاریخی و مذهبی برخوردار است. این گورستان مدفن مجموعه‌ای از عرفا، فضلا و اندیشمندان از قرون اولیه اسلام تا عصر حاضر است و سومین قبرستان ۱۲۰۰ ساله دنیای اسلام به شمار می‌رود.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

علاوه بر قدمت تاریخی و وجود قبور فضلا، عرفا، ادبا و دانشمندان قرن‌های پیشین، نقش‌های منقور، خوش‌نویسی ممتاز و تراش مرغوب سنگ‌‌ قبرها این گورستان را از دیگر گورستان‌ها متمایز می‌کند.

قبرستان دارالسلم معروف به دارالسلام شیراز یا وادی‌السلام از مکان های دیدنی استان فارس در شیراز است و در میانه بلوار سیبویه، نرسیده به میدان شاهزاده قاسم قرار دارد.

موقعیت قبرستان دارالسلام روی نقشه

درباره نام قبرستان دارالسلام دو روایت وجود دارد. بنا بر روایت اول در برهه‌ زمانی نامعلومی، شهرهای نجف و کربلا دچار خشک‌سالی و نتیجتا قطحی می‌شوند. حاکم شیراز در آن زمان به‌ازای فرستادن ۸۰۰ شتر با بار غلات، خواستار خاک کربلا می‌شود. فرد واسطه در حمل خاک کربلا به شیراز، شیخ سلم نام داشت که در نهایت در همین قبرستان به خاک سپرده شد. به‌ مرور زمان این قبرستان به نام دارالسلم و سپس دارالسلام شهرت یافت.

در روایت دیگر آمده است که امام جماعت شیراز در دوره کریم خان زند که شیخ عبدالنبی نام داشت، پیش از وفاتش وصیت می‌کند در کربلا دفن شود. پس از مرگ وی، کریم خان دستور می‌دهد ۴۰ شتر با بار گندم راهی کربلا و در مقابل خاک کربلا برای دفن امام شیخ عبدالنبی به شیراز آورده شود. مسئول این کار شیخ سلم بوده است.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

مقبره‌هایی از قرن اول و دوم هجری در این محل دیده می‌شود و حتی بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که این گورستان پیش از اسلام نیز وجود داشته است‌. قبور بزرگان و مشایخ علمی، عرفانی، ادبی و مذهبی مختلفی در این گورستان وجود دارد. مقبره‌ای با رنگ سبز در این گورستان به چشم می‌خورد که معروف به مقبره سرباز امام زمان (ع) است. برخی از علمای شهدای قیام ۱۶ خرداد ۱۳۴۲ مردم شیراز نیز در این آرامستان دفن شده‌اند. آرامگاه شاه داعی تا الله و پسرش (از سادات حسینی که نسبتشان با ۱۹ پشت به زید بن علی بن حسین (ع) می‌رسد)، آرامگاه محمود دهدار (ریاضی‌دان اوایل قرن نهم هجری)، آرامگاه ابوسائب (مشهور به شهره‌النبی) و مقبره مشیر (از وزرای فارس در اوایل قاجاریه) در این محل قرار دارد. بسیاری از ائمه جمعه شیراز از زمان زندیه تا قاجاریه نیز در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند و گفته می‌شود شخصیت‌هایی مانند عبدالغفار خوی شبستری و نیز شیخ ابوصاحب که از یاران حضرت رسول (ص) است در این قبرستان دفن هستند.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

در برخی از روایات عامه نیز آمده است که آرامگاه خدیجه دختر امام حسن(ع) نیز در این مکان است و مشاهیری مانند شیخ مفید، محمد و محمود دهدار از علمای صوفیه قرن هفتم شیراز و همچنین شیخ محمدعلی فرزند شیخ یحیی، حاج شیخ ابوتراب معاصر با ناصرالدین شاه و نیز حاج شیخ عبدالنبی معاصر با کریم خان زند، همگی از ائمه جمعه شیراز، در این مکان دفن شده‌اند. در کتاب هزار مزار، قدیمی‌ترین قبر این قبرستان به شیخ مومل بن محمد جصاص درگذشته در سال ۳۲۲ هجری قمری (اوایل قرن چهارم) نسبت داده شده است.

سنگ‌ قبرها را می‌توان اولین کتاب‌های جهان دانست؛ چراکه تاریخ حیات انسان، شادمانی و ناخوشی و حرفه و پیشه‌اش را بر سنگ مزارش می‌نویسند. سنگ‌های موجود در این گورستان، نوع ادبیاتی که روی این سنگ‌ها به کار رفته، نوع حجاری آن‌ها و در آخر شخصیت‌هایی که در این قبرستان قدیمی دفن هستند، به‌ویژه شخصیت‌هایی که سند و هویت تاریخی ـ اسلامی و حتی علمی شیراز در سده‌های مختلف هستند، هرکدام به‌صورت جداگانه ارزش‌های این مکان را مشخص می‌کنند. نقش سرو، گاهی به‌تنهایی و گاهی همراه با نقش پرنده و میوه روی بسیاری از سنگ مزارهای نفیس دوره‌های تاریخی دیده می‌شود. هیبت شیرسنگی و طرز قرارگیری آن بر سنگ مزار بسیار جالب است. شیر سنگی پهلوانی و جوانمردی فرد درگذشته یا بزرگ طایفه بودن و گاهی اوقات شغل گله‌داری را نشان می‌دهد.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

مقبره‌های قدیمی با خط‌های ممتاز رقاع، کوفی، بنایی، ثلث، نسخ و نستعلیق کنده‌کاری شده‌اند. تصاویری از قیچی، شانه، آینه و ابزار شغل‌های در گور خفتگان را نیز می‌توان روی سنگ قبرها مشاهده کرد.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

متاسفانه بسیاری از مقبره‌های این گورستان طی چند سال گذشته شکسته و تخریب شده‌اند و این تخریب همچنان ادامه دارد. همچنین گورستان دارالسلام به محلی برای جمع شدن معتادان تبدیل و در بعضی مواقع سرقت سنگ‌قبرهای این گورستان دیده شده است.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: امیر صادقیان)

بازدید از قبرستان دارالسلام هزینه‌ای در بر ندارد. بهترین زمان برای بازدید نیز ساعات روشنایی روز است؛ زیرا دیدن جزئیات در شب، مشکل خواهد بود.

نویسنده: زهرا صالح نژاد