آرامگاه عطار نیشابوری

عطار چنانکه از نامش پیدا است، در نیشابور دکان عطاری داشت و در حمله مغول به نیشابور کشته شد. وی یکی از پرکارترین شاعران ایرانی به شمار می‌رود و بنا به نظر عارفان، در زمینه عرفانی از مرتبه‌ای بالا برخوردار بوده‌ است. آرامگاه عطار بنایی زیبا دارد و یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم نیشابور محسوب می‌شود. این مقبره در نزدیکی آرامگاه عمر خیام قرار گرفته است.

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، انتهای غربی خیابان عرفان (مشاهده روی نقشه)

عکس از ویکی‌‌مدیا، عکاس: مرتضی امین الرعایایی

آرامگاه عطار از جاهای دیدنی نیشابور است و در جنوب‌شرقی شهر، در فاصله ۶٫۵ کیلومتری در مسیر جاده نیشابور به مشهد و نزدیک به آرامگاه کمال‌الملک قرار دارد.

برای دسترسی به آرامگاه عطار باید از مسیر آرامگاه خیام گذر کرد. فاصله شهر تا آرامگاه خیام پنج کیلومتر است. از آرامگاه خیام که به طرف غرب نیشابور حرکت می‌کنیم، پس از طی مسافت ۱٫۵ کیلومتر به آرامگاه عطار می‌رسیم؛ بنابراین آرامگاه عطار به شهر نیشابور نزدیک‌تر است و چون باید از راه آرامگاه خیام به آن رسید، اندکی دورتر می‌شود.

عطار از شعرا و نویسندگان قرن ششم هجری قمری است. نام اصلی او «فریدالدین ابوحامد» بوده است و اطلاع دقیقی از سال تولد او در دست نیست؛ اما منابع مختلف تاریخ ولادتش را از سال ۵۱۳ هجری قمری تا ۵۳۷ هجری قمری دانسته‌اند. عطار در روستای «کدکن» که یکی از توابع نیشابور بود، به دنیا آمد و از دوران کودکی او جزئیات خاصی در دست نیست. پدر عطار به شغل عطاری (دارو فروشی) مشغول بوده و فریدالدین نیز پس از مرگ پدرش به همین شغل روی آورد. عطار علاوه بر دارو فروشی، به کار طبابت هم مشغول بود.

عکس از ویکی مدیا، عکاس: صابر آریایی

آنچه مسلم است، عطار در اواسط عمر خود دچار تحولی روحی شد و به عرفان روی آورد. درباره چگونگی این انقلاب روحی داستان‌هایی وجود دارد که درستی آن‌ها از نظر تاریخی معلوم نیست؛ ولی معروف‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

روزی عطار در دکان خود مشغول به معامله بود که درویشی به آنجا رسید و چند بار با گفتن جمله «چیزی برای خدا بدهید» از عطار کمک خواست؛ ولی او به درویش چیزی نداد. درویش به او گفت: «ای خواجه تو چگونه می‌خواهی از دنیا بروی؟» عطار گفت: «همان‌گونه که تو از دنیا می‌روی.» درویش گفت: «تو مانند من می‌توانی بمیری؟» عطار گفت: «بله.» درویش کاسه چوبی خود را زیر سر نهاد و با گفتن کلمه «الله»، از دنیا رفت. عطار چون این را دید، شدیدا منقلب شد و از دکان خارج شد و راه زندگی خود را برای همیشه تغییر داد. او بعد از مشاهده حال درویش دست از کسب و کار کشید و به خدمت عارف «رکن‌الدین» رفت که در آن زمان عارف معروفی بود و به دست او توبه کرد و به ریاضت و مجاهدت با نفس مشغول شد و چند سال در خدمت این عارف بود. عطار سپس قسمتی از عمر خود را به رسم سالکان طریقت در سفر گذراند و از مکه تا ماوراءالنهر سفر کرد و در این سفرها بسیاری از مشایخ و بزرگان زمان خود را زیارت کرد.

عکس از ویکی‌مدیا، عکاس: razavi.farsnews.com

درباره نحوه مرگ عطار نیز روایت‌های مختلفی وجود دارد. بعضی می‌گویند که او در حمله مغولان به شهر نیشابور به دست یک سرباز مغول کشته شد و زمان مرگ او احتمالا بین سال‌های ۶۲۷ یا ۶۳۲ هجری قمری بوده است. آنچه که مسلم است، در زمان حمله مغولان به ایران عرفا برخلاف بسیاری از مردم که از شرایط موجود می‌گریختند، گاهی یک‌تنه در برابر مغولان می‌ایستادند و بر این اعتقاد بودند که ما از نعمت این خاک بهره‌مند شدیم در محنتش نیز ایستادگی خواهیم کرد. ازاین‌رو عطار نیز همچون بسیاری از عرفا جان خود را این‌گونه از دست داد.

کتاب «منطق‌الطیر»، مشهورترین اثر عطار است که این شاعر در آن هفت منزل یا وادی‌ای را که در راه رسیدن به عرفان یا شناخت رازهای هستی باید طی شود، به زبانی منظوم بیان می‌کند.

آرامگاه عطار نیشابوری بنایی است تاریخی که در دوره تیموری توسط «امیر علی‌شیر نوایی» روی قبر عطار ساخته شد. این بنا در دوره پهلوی دوم به‌طور کامل مرمت شد و در دهه ۷۰ نیز مرمتی مختصر روی بنا صورت گرفت. این آرامگاه اکنون از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی محسوب می‌شود.

عکس از ویکی‌‌مدیا، عکاس: مرتضی امین الرعایایی

آرامگاه عطار ابتدا بنايی مختصر و محقر بود و در اواخر دوران تيموريان، رو به ويرانی گذاشته بود تا اينكه امير علی‌شير نوايی، وزير نيكوكار «سلطان حسين بايقرا» در سده نهم هجری قمری عمارتی دلگشا بر آرامگاه عطار بنا كرد. در اواخر دوران محمدعلی شاه قاجار، «نيرالدوله»، والی خراسان كه عازم مشهد بود، دستور داد بقعه‌ای بر مزار عطار بنا كنند؛ ولی اين دستور به دليل نابسامانی اوضاع و بازگشت نيرالدوله به تهران ناتمام ماند و ظاهرا همان بنای قبلی بر آرامگاه عطار باقی ماند.

بقعه آرامگاه عطار آجری و ساده و فرسوده بود تا اينكه در سال ۱۳۱۴ انجمن آثار ملی در روند بازسازی اقدام به کاشی‌کاری و مرمت تزیینات آرامگاه کرد و محوطه‌ای زیبا در کنار بقعه سامان داد تا این فضای سبز بتواند حال‌وهوایی در شأن او و کمال‌المک، نقاش مشهور ایرانی بیافریند. آرامگاه کمال‌المک که توسط استاد هوشنگ سیحون طراحی شده است، در فاصله کمی از این بنا در همین محوطه قرار دارد. طراحی این بنا در هماهنگی با آرامگاه عطار نیشابوری، نقش مهمی در تاکید بر ارزش‌های فرهنگ ایرانی در این مکان دارد.

عکس از ویکی مدیا، عکاس: razavi.farsnews.com

بنای کنونی آرامگاه دارای هشت ضلع، گنبدی کاشی‌کاری‌شده و چهار در ورودی است. در نمای بیرونی آن چهار غرفه کاشی‌کاری‌شده تعبیه شده است و در وسط بقعه، قبر عطار و یک ستون هشت ترکی به ارتفاع سه متر وجود دارد. کاشی‌کاری‌های گنبد عطار مزین به گل‌وبوته و نقوش هندسی و کتیبه کوفی و معلقی به رنگ‌های سبز، زرد، لاجوردی و سفيد است.

بر بدنه خارجی بنای آرامگاه چهار ایوان ورودی ایجاد شده است. سنگ مزار عطار از نوع افراشته سیاه‌رنگ محسوب می‌شود که روی آن اشعاری به خط ثلث نوشته شده است. رويه ديوارها در داخل گچ‌اندود است و چند بيت شعر، قسمت زیرین و گچی گنبد را زينت داده‌اند.

• ساعت بازدید از آرامگاه عطار: در نیمه اول سال از ۸:۰۰ تا ۲۱:۳۰ و در نیمه دوم سال از ۸:۰۰ تا ۲۰:۰۰
• روزهای تعطیل: عاشورا و رحلت پیامبر
• هزینه بازدید از آرامگاه عطار (در سال ۱۴۰۱):‌ ۴,۰۰۰ تومان
• تلفن: ۰۵۱۴۲۲۲۴۵۱۵

عکس از ویکی‌مدیا، عکاس: رضا شاکری بروجنی

• ۲۵ فروردین روز بزرگداشت عطار نیشابوری است. در این روز برنامه‌های ویژه‌ای در محل آرامگاه برگزار می‌شود.
• بهترین زمان برای بازدید از آرامگاه عطار، فصل‌های بهار و تابستان است. اگر دوست دارید اندکی خلوت کنید، زمستان زمان مناسبی است؛ چراکه به‌دلیل سردی هوا، معدود افرادی از آرامگاه عطار بازدید می‌کنند.
• در بازدید از آرامگاه عطار، می‌توانید در غرفه عکاسی، با لباس‌های سنتی عکس‌های یادگاری بگیرید.
• چند کافه سنتی در محوطه آرامگاه فعال هستند که می‌توانید ساعتی را در آن‌ها سپری کنید.

• ادرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، محله شادیاخ، انتهای غربی خیابان عرفان (مشاهده روی نقشه)

آرامگاه محمد غفاری معروف به کمال‌الملک، نقاش بزرگ و یکی از مشهورترین شخصیت‌های تاریخ هنر معاصر ایران، در محوطه باغ عطار قرار دارد. بنای آرامگاه کمال‌الملک توسط هوشنگ سیحون طراحی شده و دارای کاشی‌کاری‌ها و معرق‌‌کاری‌های زیبایی است. چهره کمال‌الملک روی سنگ قبر گرانیتی بقعه توسط مرحوم استاد ابوالحسن صدیقی حکاکی شده است که از شاگردان کمال‌الملک محسوب می‌شد.

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور،‌ میدان فضل، بلوار شهدا، باغ خیام (مشاهده روی نقشه)

خیام نیشابوری شاعر، ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و فیلسوف بزرگ ایرانی است و امروزه آرامگاه او از جمله آثار برجسته معماران ایرانی به شمار می‌رود. معمار آرامگاه خیام، هوشنگ سیحون، این اثر را با الگوگیری از نام خیام، شخصیت، علم و تفکرات وی طراحی کرده است. محوطه آرامگاه خیام شامل باغ و موزه می‌شود و از جاذبه‌های اصلی شهر نیشابور به‌حساب می‌آید.

نویسنده: آزاده یوسف نژاد / پوریا محمدی پیوند/ شبنم هیهات