قبرستان ارامنه مشهد

آرامستان‌‌ها‌ که روزگاری تنها محلی برای دفن اموات و درگذشتگان بودند، امروزه به جاذبه‌‌ای توریستی تبدیل شده‌اند. در کجارو قصد داریم یکی از معروف‌ترین آرامستان‌های کشور و جاهای دیدنی مشهد را که هم‌زمان جنبه تاریخی و گردشگری دارد، به شما معرفی کنیم. همراه کجارو باشید.

قبرستان ارامنه مشهد یکی از گورستان‌های قدیمی این شهر به شمار می‌رود. این قبرستان، با قدمتی بیش از صد سال، محل دفن مسیحیانی بوده که در شهر طوس و مشهد قدیم ساکن بوده‌اند. اين گورستان در حال حاضر به‌نوعی در وسط شهر و در یکی از محلات پرجمعیت شهر قرار گرفته است؛ اما در گذشته دور این منطقه دور از شهر بود و به‌تدریج و با گسترش جغرافیایی شهر نه‌تنها در محدوده شهر، بلکه در نزدیکی هسته مرکز شهر واقع شده است.

عکس از ایمنا (عکاس: محمدرضا نجف زاده تربتی)

وسعت این گورستان در گذشته بسیار بیشتر از اندازه فعلی آن بوده است. در سال‌های اخیر و در راستای انجام برخی اقدامات عمرانی از سوی شهرداری بخش اعظم این گورستان تخریب شده است. زمین محل احداث ساختمان شهرداری منطقه ۲ مشهد در ضلع شمالی گورستان و ساختمان مرکز مخابرات مطهری مشهد و قسمتی از ابتدای بلوار شهید کریمی در ضلع شرقی این محل ساخته شده است. به‌طور کلی تقریبا وسعتی معادل۲۵۸۴ مترمربع از کل ملک قبرستان جهت ساخت‌وساز تخریب شده و سنگ قبور آن به قسمت دیگری منتقل شده است.

در این محل كليسای مسيحيان هم قرار دارد که قدمت آن به هفتاد سال می‌رسد. محدوده زمین قبرستان ارامنه مشهد وسعتی معادل۴۵۴۲مترمربع و مساحت کلیسا یا مادور (نمازخانه) آن ۱۰۲ مترمربع است. طبق کتیبه سردر، مادور راهبه کا‌ترین را آرپنیک و ملکوم هارتونیاس به یاد مادر و مادرزن خود که در همین مکان دفن شده‌اند در سال ۱۹۴۷ میلادی بنا کرده‌اند.

عکس از ایمنا (عکاس: محمدرضا نجف زاده تربتی)

این اثر، تنها گورستان مربوط به ارامنه در شهر مشهد به شمار می‌رود که از لحاظ تاریخی سیاسی از جایگاه و ارزش خاصی برخوردار است و با شماره ۳۱۴۴۴ در ردیف آثار ملی قرار گرفت.

قبرستان ارامنه مشهد از دیدنی های استان خراسان رضوی است و در خيابان حر عاملی، ابتدای تقاطع شهید کریمی قرار دارد. برای دسترسی به این گورستان می‌توانید از میدان احمدآباد با استفاده از تاکسی به میدان ابوطالب بروید. در میدان به‌سمت راست و داخل خیابان حر عاملی بپیچید. پس از در مسافتی، به چهارراهی خواهید رسید که قبرستان ارامنه در نبش آن و در کنار ساختمان شهرداری منطقه ۲ واقع شده است.

موقعیت قبرستان ارامنه مشهد روی نقشه

$('.map-container') .click(function(){ $(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){ $(this).find('iframe').removeClass('clicked')});

برای نخستین بار نادرشاه افشار تعدادی از خانوارهای ارامنه و یهودی را به مشهد کوچ داد و آن‌ها را در محله عیدگاه و بیرون از آن ساکن کرد و از آنجایی که خراسان با کشورهای آسیای میانه مرز مشترک داشت و پلی ارتباطی بین این کشور‌ها محسوب می‌شد، تجار و صنعتگران مسیحی بسیاری از ایروان، قراباغ، نخجوان، ترکمنستان و روسیه به این منطقه مهاجرت کردند. رفته رفته مهاجران ارمنی از اواخر قرن نوزدهم میلادی و در زمان حکومت قاجار از مرز باجگیران و درگز وارد این استان شدند و سپس در شهرهای مشهد، قوچان، نیشابور، شیروان، سبزوار، بجنورد و درگز اقامت گزیدند. بعدها تجار ارمنی از مناطق دیگر ایران مانند آذربایجان و اصفهان نیز به این استان نقل مکان کردند و به کارهای تجاری و صنعتی مشغول شدند. اکثر کارخانجات ارمنیان کارخانه‌های تصفیۀ پنبه، تولید الکل صنعتی و پزشکی، قیرسازی و نخ‌ریسی بود.

عکس از خبرگزاری صدا و سیما (عکاس: محسن رحیمی عنبران)

مدفونین گورستان ارامنه شهر مشهد از کشورهای آمریکا، روسیه، گرجستان، کانادا، فرانسه، لهستان و... بوده‌اند و خطوط نوشته شده روی الواح قبور شامل رسم‌الخط فارسی، آرامی، ارمنی، انگلیسی، لهستانی، فرانسوی، روسی و… است. قدیمی‌ترین تاریخ روی سنگ قبرها متعلق به اواخر دوره قاجار و جدید‌ترین آن اوایل پهلوی دوم است و مهم‌ترین قبر این گورستان به مبلغ آمریکایی لوئیس اف. اسلستین تعلق دارد که در سال۱۳۱۲قمری (۱۸۹۵ میلادی) در مشهد متوطن شد.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: نیما نجف‌‌زاده)

در این گورستان افرادی با فرق گوناگون دفن شده‌اند که می‌توان به ارتودکس‌ها، کاتولیک‌ها، ارامنه گریگور و آشوری‌ها اشاره کرد. همچنین بخشی از قبور این گورستان متعلق به مهاجران لهستانی و گویای حقیقتی تلخ از برگ‌های تاریخ جنگ جهانی دوم است، زنان و کودکانی که در سال ۱۹۴۲ میلادی پس از رهایی از اردوگاه‌های کار اجباری در سیبری به ایران پناه آوردند و متاسفانه تعدادی از این افراد به‌دلیل بیماری‌ها و ناتوانی و سختی‌های راه درگذشتند؛ در این آرامستان ۳۰ لهستانی مهاجر در بخشی ویژه مدفون هستند.

عکس از ایمنا (عکاس: محمدرضا نجف زاده تربتی)

شکل سنگ‌های تراشیده روی قبور بسیار متنوع بوده و تعدادی از آن‌ها محل مخصوص عودسوز دارد. صلیب‌ها نیز در این مکان متنوع است، اما معروف‌ترین آن‌ها صلیبی است که مورد استفاده در کلیسای ارتودوکس روسیه بوده و علاوه بر یک خط افقی، یک خط کوتاه‌تر افقی بالای خط افقی اصلی و یک خط کج هم در زیر خط افقی اصلی دارد.

بازدید از قبرستان ارامنه مشهد تنها با هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی و نماینده شورای‌خلیفه‌گری ارامنه ممکن است. در صورت موافقت، روزی خاص برای بازدید تعیین می‌شود که شما تنها در آن روز می‌توانید از قبرستان ارامنه مشهد بازدید کنید.

عکس‌های گالری از خبرگزاری تسنیم (عکاس: نیما نجف‌زاده)

نویسنده: زهرا صالح نژاد