آرامگاه بوذرجمهر قاینی

بزرگان و مشاهیر استان خراسان جنوبی بخش زیادی از تاریخ منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. مردم استان برای ادای احترام به این بزرگان آرامگاه‌هایی برای آن‌ها ایجاد کرده‌اند که در گذر از پیچ‌وخم‌های زمان، امروزه تبدیل به بناهای تاریخی ارزشمندی شده‌اند. بوذرجمهر یکی از بزرگان منطقه قاینات بود که گاهی از اوقات او را با بزرگمهر حکیم، وزیر دانای انوشیروان، یکی می‌دانند. برای دانستن این ماجرا با کجارو همراه باشید.

• آدرس: استان خراسان جنوبی، شهرستان قاینات، بخش مرکزی، پنج کیلومتری جنوب شرقی قاین، دامنه کوه ابوذر (مشاهده روی نقشه)

آرامگاه بوذرجمهر قاینی در فاصله پنج کیلومتری جنوب شرقی شهر قاین و در دامنه کوه ابوذر قرار دارد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: وحید عابدین زاده

برای دسترسی به آرامگاه بوذرجمهر قاینی از مبدا قاین، باید از میدان ابوالمفاخر وارد بلوار ابوالمفاخر شوید و بلوار را تا انتها، یعنی تا میدان مشاهیر در نزدیکی آرامگاه بوذرجمهر قاینی طی کنید. آرامگاه را در نزدیکی میدان خواهید دید.

اگر از مبدا بیرجند حرکت کنید و قصد بازدید از آرامگاه بوذرجمهر قاینی را داشته باشید، باید از طریق بزرگراه شهید سلیمانی و تقاطع غیر هم‌سطح بعثت وارد جاده بیرجند- قاین شوید. حوالی قاین به دوراهی خواهید رسید که مسیر سمت راست کمربندی قاین است. از طریق کمربندی شهر می‌توانید خود را به بلوار ابوالمفاخر و در نهایت آرامگاه بوذرجمهر قاینی برسانید.

شهر قاین در گذشته دارای برج و بارو، کهندژ، خندق و ارگ بود و همراه با شهر تون (فردوس امروزی) از شهرهای مهم ایالت قهستان محسوب می‌شد. تاکنون در این شهر ۱۷۰ اثر ارزشمند از جمله تپه‌ها و محوطه‌های باستانی، قلعه‌ها، مساجد، مقابر و آرامگاه‌ها، خانه‌های تاریخی، درختان کهنسال، غارها، پناهگاه‌های سنگی و دژهای زیرزمینی شناسایی شده‌اند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: باشگاه بزرگمهر قاینی

در حاشیه‌ جنوب شرقی قاین، منطقه گردشگری بوذرجمهر قرار دارد که با حدود ۵۰۹ هکتار وسعت، از سمت شرق و جنوب شرق، به ارتفاعات کوه ابوذر و قلعه کوه و از جنوب، تا انتهای پارک جنگلی قهستان در ضلع شرقی جاده قاین- بیرجند کشیده شده است. در این منطقه گردشگری، مقبره‌ای قرار دارد که به یکی از عارفان نامدار و شاعران قرن چهارم و پنجم هجری قمری به نام بوذرجمهر قاینی تعلق دارد. این بنا به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی قاين با شماره ۲۷۵۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.

بازدید از آرامگاه بوذرجمهر قاینی در حال حاضر (سال ۱۴۰۲) رایگان است. معمولا بازدید در تاریکی شب به‌دلیل نورپردازی زیبا و جذاب، حس و حال دیگری دارد. برای تماشای این بنا و آرامگاه تاریخی، به کمتر از یک ساعت زمان احتیاج خواهید داشت.

بنای آرامگاه بوذرجمهر قاینی که امروزه از جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی به شمار می‌‌رود، در قرن ششم و هفتم هجری قمری، به‌صورت چلیپایی ساخته شد. ظاهرا این مقبره از دور شبیه مسجدالاقصی به نظر می‌رسید؛ به همین دلیل کاشی‌های فیروزه‌ای گنبد آن را برداشتند. همچنین آثاری از بازسازی‌های دوره قاجار را می‌توان در نمای بیرونی و فضای داخلی مشاهده کرد که به نظر می‌رسد در اوایل قرن ۱۳ هجری قمری صورت گرفته باشند.

آرامگاه بوذرجمهر قاینی در سال ۱۳۹۲ هجری خورشیدی توسط سازمان میراث فرهنگی، مورد بازسازی مجدد واقع شد و به‌دنباله آن، مجموعه گردشگری بوذرجمهر شکل گرفت.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: محمدرضا شاه پسند

معماری آرامگاه بوذرجمهر قاینی از نوع چهار ایوانی است و گنبدی بر فراز ایوان‌ها قرار دارد. طاق ایوان‌ها به‌صورت کلیل اجرا شده است؛ اما جرز اصلی طاق‌ها را به‌صورت نیمه بیضی باز کار کرده‌اند و سپس با استفاده از پوشش کاذب به‌شکل کلیل درآورده‌اند. معماران بنا برای تزیین قسمت‌های داخلی از گچ استفاده کرده‌اند. نوع کاربندی پیشانی ایوان‌ها نیز به‌شکل طاق‌نماهای جناقی است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: حمیدرضا رضاپور

تزیینات گچ‌کاری زیر گنبد یکی از زیباترین بخش‌های آرامگاه بوذرجمهر قاینی محسوب می‌شود. همچنین اتاق‌های بسیار جالبی در بقعه به چشم می‌خورد که گنبد یکی از آن‌ها با سنگ کار شده است.

سنگ، گچ و آجر مصالح اصلی به کار گرفته در ساخت مقبره بوذرجمهر قاینی هستند. در پشت بقعه صفحه‌ای ایجاد شده است که بناهای جنبی مقبره روی آن ساخته شده‌اند. همچنین در کنار مقبره یک درخت کهنسال بنه‌ دیده می‌شود که حداقل ۷۰۰ سال از عمر آن می‌گذرد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: aj bours

قسیم بن ابراهیم بن منصور مشهور به بزرگمهر قاینی (معرب: ابوذرجمهر یا بوذرجمهر) عارف، ادیب، سیاستمدار، حکیم و شاعر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است. منابع تاریخی او را شاعر دربار سلطان محمود و سلطان مسعود، دو پادشاه غزنوی، می‌دانند.

بسیاری بوذرجمهر قاینی را علاوه بر تسلط در شاعری، دارای مقام حکومتی امیر لشکر نیز دانسته‌اند. به نظر می‌رسد به‌دلیل برخورداری وی از درایت و سیاست، او را بزرگمهر (بوذرجمهر) نامیده باشند. در آثار تذکره‌نویسان از او با توصیفاتی همچون «مفلق و مبدع باللسانین» یاد شده است.

بوذرجمهر حکیم علاوه بر اینکه شاعری توانا بود، در فلسفه، ریاضیات، حکمت، سیاست و طب نیز دستی بر آتش داشت. او را یکی از مشاوران پادشاهان بزرگ غزنوی می‌دانند. بوذرجمهر بعد از مرگ سلطان محمود، به پسرش سلطان مسعود خدمت کرد و تا پایان حکومت او در دربار غزنه ماندگار بود. او در اواخر حکومت غزنویان از غزنه به زادگاه خود، قاین، رفت.

بوذرجمهر قاینی اشعار خود را به دو زبان عربی و فارسی می‌سرود؛ اما متاسفانه دیوان شعر مستقلی از او وجود ندارد. برخی از اشعار این شاعر قاینی در تذکره‌های شاعران فارسی زبان آورده شده است که ما در ادامه چند بیت از مهم‌ترین قصیده بوذرجمهر درباره فصل بهار را می‌آوریم:

بهار آمد گلی از وی به بار است / کنار اندر کنار اندر کنار است جهان از طلعت سلطان اعظم / نگار اندر نگار اندر نگار است زلاله کوه را وزگل چمن را / عذار اندر عذار اندر عذار است ز بس آهوی دشتی و سرابی / شمار اندر شمار اندر شمار است ز دست ساقی او از لب و چشم / خمار اندر خمار اندر خمار است ز دست شاه با دو شاخ و گلبن / نثار اندر نثار اندر نثار است ز بوی بزمش امشب تا بخارا / بخار اندر بخار اندر بخار است ...

ممکن است وجود عبارت‌های تکراری در این شعر به نظر برخی از خوانندگان جذابیت آن را کم کند و باعث بی‌حوصلگی خواننده شود؛ در حالی که این تکرار از ویژگی‌های سبک نویسندگی در قرن چهارم به شمار می‌رفت و در آثار نثر و نظم دوره سامانی و غزنوی به فراوانی دیده می‌شود. با این اوصاف نباید این موضوع را به پای ناتوانی بوذرجمهر در سرودن شعر بگذاریم.

• آدرس: استان خراسان جنوبی، قاین، خیابان امام خمینی، امام خمینی پنج (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید(سال ۱۴۰۲): رایگان
• فاصله از آرامگاه بوذرجمهر قاینی: حدود چهار کیلومتر (هفت دقیقه با ماشین)

مسجد جامع قاین از جاهای دیدنی قاین محسوب می‌شود و مربوط به سده هفتم هجری قمری است. با استناد به کتیبه موجود در مسجد می‌توان گفت که بنا در سال ۷۹۶ هجری قمری، به دستور امیر جمشید قارنی بازسازی و تغییر کاربری داده شد. احتمالا اصل بنا در فاصله بین سال‌های ۶۶۰ تا ۶۷۰ هجری قمری، یعنی دوره ایلخانی ساخته شده باشد. با این اوصاف بسیاری این مسجد را قدیمی‌ترین مسجد جنوب شرق کشور می‌دانند. مسجد جامع قاین به‌دلیل شکوه و عظمتی که در دل خود جای داده است، به‌عنوان نخستین اثر از استان خراسان جنوبی در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: travelwithhamid

• آدرس: استان خراسان جنوبی، قاین، خیابان شهید رجایی، شهید رجایی سه (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): چهار هزار تومان
• فاصله از آرامگاه بوذرجمهر قاینی: حدود ۴٫۷ کیلومتر (۱۰ دقیقه با ماشین)

موزه مردم‌ شناسی قاین از اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۴ هجری شمسی در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی افتتاح شد. بنای موزه متعلق به خانواده سلطانی، از بزرگان و ثروتمندان قاین بوده است. اصل بنا در دوره زندیه ساخته شد؛ اما در دوره قاجار و پهلوی تغییراتی در آن صورت گرفت. موزه مردم‌ شناسی بیرجند شامل بخش‌هایی از جمله مراسم شب یلدا (کف‌زنی)، دستاسی، کشت و برداشت زعفران، جاجیم‌بافی، حلاجی، ریسندگی، مراسم سنتی کشاورزی، تلم زنی (تهیه مواد لبنی) و مراسم عروسی سنتی همراه با ساز و دهل و رقص محلی می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: علی صرافیان

نویسنده: زهرا صالح نژاد / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی