نارین قلعه جاجرم

سرزمین ایران مملو از قلعه‌های تاریخی باشکوه است که هرکدام راوی گوشه‌ای از تاریخ پر فراز و نشیب این مرز و بوم به شمار می‌روند. نارین قلعه جاجرم یکی از این قلعه‌های تماشایی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

• آدرس: استان خراسان شمالی، جاجرم، خیابان ۱۵ خرداد (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی

نارین قلعه جاجرم از جاهای دیدنی استان خراسان شمالی است و در کنار دروازه قدیم جاجرم و جوین و جنب حمام قدیمی شهر در شمال غربی مسجد جامع و در ابتدای خیابان زیارتگاه خواجه مهزیار قرار دارد.

برای دسترسی به نارین قلعه جاجرم از میدان امام خمینی (ره)‌ در مرکز شهر جاجرم، وارد خیابان رجایی شوید. در میانه‌های این خیابان، به‌سمت راست و خیابان پانزده‌ خرداد وارد شوید. ورودی محوطه نارین قلعه در این خیابان نمایان است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی

نارین قلعه یکی از آثار کمتر‌شناخته‌شده شهر جاجرم محسوب می‌شود که به‌واسطه مدیریت ناکارآمد، روی به‌ویرانی نهاده است. این قلعه یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های شمال‌شرق فلات ایران به شمار می‌آید و با قدمتی چندهزارساله، اهمیت زیادی در مطالعه تاریخ طولانی منطقه داشته است. این اثر از جاهای دیدنی جاجرم است و در تاریخ سوم بهمن ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی

بنا بر برخی منابع، قدمت نارین قلعه جاجرم به پنج‌هزار سال می‌رسد و متعلق به حاکمان محلی این خطه بوده است. سیاحانی که در قرون اخیر از جاجرم عبور کرده‌اند، هر یک از این قلعه توصیف‌هایی ابراز داشته‌اند. این امر از ثباتی همیشگی در این قلعه حکایت دارد. بی‌شک ساکنان جاجرم در این دوره‌ها به‌دنبال آرامش و امنیتی بوده‌اند که جز در پناه دیوارهای بلند این قلعه فراهم نمی‌آمد. خاور بی‌بی شادلو (خواهر یارمحمدخان سهام‌الدوله، حکمران بجنورد معاصر با ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار) در سفرنامه خویش شرحی از این قلعه آورده‌ است.

این قلعه در اواخر حکومت محمد شاه و اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار هنوز سالم بود و مورد استفاده قرار می‌گرفت. در فاصله زمانی حکومت محمد شاه تا سفر «کلنل ییت» به جاجرم، تغییرات زیادی به وجود آمد و نارین قلعه خراب و به تلی از خاک تبدیل شد. اخیرا شهرداری جاجرم اقدام به ایجاد پارک روی تپه کرده است. با حفاری‌های غیرمجاز اطراف تپه موفق به کشف ظروف و اشیا فراوان عتیقه از دوران قبل از اسلام و بعد از اسلام شده‌اند.

چارلز ادوار ييت در کتاب «سفرنامه خراسان و سيستان» در مورد این قلعه می‌نويسد:

در وسط جاجرم یک تل خاک عظیم به ارتفاع ۲۱ تا ۲۴ متر هست که بقایای ارک شهر قدیمی محسوب می‌شود و به آن نارین قلعه می‌گویند. روی این خاک بقایای دیوارها و برج‌های قدیمی به چشم می‌خورد؛ اما از آن‌ها نمی‌شود به‌شکل و چگونگی آرایش این شهر و استحکامات آن پی برد؛ زيرا بلافاصله در پایین دست آن‌ها و در دل خاک باقی‌مانده‌های دیگری از این دیوارها و برج‌ها قرار گرفته است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی

این تل که ارتفاعش در حدود ۲۵ متر است، بقایای ارگ یا قلعه‌ای قدیمی است که امروزه در بعضی نقاط آن آثاری از بقایای برج و بارو را می­‌توان دید. پلان قلعه که روی تپه‌­ای مصنوعی بنا شده بود، بیضی شکل است و در گذشته، دور آن را خندقی فرا گرفته بود. محیط نارین قلعه در حدود ۳۶۰ متر و طول اقطار آن ۱۲۵ و ۱۰۰ متر است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: محمد جهان‌بخشی

• هنگام بازدید از نارین قلعه، از هل دادن دیواره‌ها و تکیه به آن‌ها خودداری کنید و وارد فضاهای مسقف نشوید.
• به‌دلیل نبود نورپردازی در نارین قلعه، بازدید خود را به روشنایی روز محدود کنید.
• در برخی ایام، اطراف محوطه نارین قلعه غرفه‌های صنایع دستی و سوغات دایر است.
• بازدید از نارین قلعه جاجرم رایگان است.

• آدرس: خراسان شمالی، حدفاصل گرمه و جاجرم (مشاهده در نقشه)

قلعه جلال‌الدین یکی از دژ‌های مرتفع و نفوذ‌ناپذیر شمال خراسان محسوب می‌شد که قدمت آن به دوره خوارزمشاهیان بازمی‌گردد. این قلعه هم‌اکنون کاربری موزه‌‌ای دارد و در تاریخ سوم بهمن ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۵۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

• آدرس: استان خراسان شمالی، ‌ ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی جاجرم (مشاهده در نقشه)

پناهگاه حیات‌وحش میاندشت از جاذبه‌های گردشگری جاجرم به شمار می‌رود که در مناطق استپی این شهرستان واقع شده است. این منطقه که در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی این شهرستان قرار دارد، دارای وسعتی معادل ۸۴,۴۳۵ هکتار است. جانورانی مانند روباه معمولی، خرگوش، آنقوت، هوبره، گوسفند وحشی، گرگ، گراز، طرلان، سارگپه پابلند، عقاب شاهی، دلیجه، انواع موش دوپا، سیاه‌گوش، گربه دشتی، گربه پالاس، پلنگ، کفتار راه‌راه، شغال، تشی، زرده ‌بر و خارپشت برانت در این منطقه حفاظت‌شده زندگی می‌کنند.

نویسنده: زهرا صالح نژاد/ بازنویسی: پوریا محمدی پیوند