مسجد ایاصوفیه

مسجد ایاصوفیه یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استانبول و حتی ترکیه به شمار می‌رود که بازدید از آن را در سفر به استانبول نباید از قلم انداخت. این بنای باشکوه در حقیقت یکی از شاهکارهای معماری بیزانس است. با کجارو همراه باشید.

بسیاری از کسانی که برای سفر توریستی به ترکیه و به‌ویژه استانبول برنامه‌ریزی می‌کنند، نمای مسجد ایاصوفیه استانبول را به‌عنوان تصویری معروف از این شهر در ذهن دارند و بسیاری ایاصوفیه را نماد ترکیه می‌دانند. مسجد ایاصوفیه که در منطقه سلطان احمد استانبول قرار دارد، با قبه‌ها و مناره‌های بلندش، یکی از مهم‌ترین دیدنی‌ های استانبول است و در تمام روزهای سال گردشگران و توریست‌ها را به خود جذب می‌کند.

عکس از سایت istanbul.com (عکاس: نامشخص)

مسجد ایاصوفیه در بخش اروپایی استانبول، در میدان ایاصوفیه قرار دارد و در محله‌ای پر رفت‌و‌آمد و توریستی، در جوار هتل‌ها، مراکز خرید و دیدنی‌های توریستی شهر واقع شده است (مشاهده روی نقشه). مسجد سلطان احمد از معروف‌ترین همسایه‌های ایاصوفیه است. همچنین کاخ توپکاپی، نخستین کاخ پادشاهان عثمانی در ترکیه، فاصله اندکی با ایاصوفیه دارد. برای دسترسی به مسجد ایاصوفیه می‌توانید از راه‌های زیر اقدام کنید:

• نزدیک‌ترین ایستگاه تراموا به ایاصوفیه، ایستگاه سلطان احمد است که با استفاده از خط T1 (باگجیلار-کاباتاش) می‌توانید به آن بروید.
• از تکسیم با استفاده از قطار کابلی به‌سمت کاباتاش و از آنجا با تراموا به ایستگاه سلطان احمد بروید.
• اگر در سلطان احمد اقامت دارید، می‌توانید با پیاده‌روی به‌راحتی به ایاصوفیه دسترسی داشته باشید.

دیوکلسین، قلمرو وسیع امپراتوری روم را به دو بخش شرقی و غربی بین خود و فرماندهان هم‌طرازش تقسیم و عملا اضمحلال امپراتوری قدرتمند روم را نادانسته پی‌ریزی کرد. پس از آن کنستانتین، شهر باستانی بیزانس را دوباره ساخت و کنستانتسنوپل (قسطنطنیه) نام گرفت. این شهر به‌طور شگفت‌انگیزی در سرنوشت شهر روم، مرکز امپراتوری، موثر واقع و با تضعیف قدرت امپراتوری روم، کشور روم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. بدین طریق امپراتوری روم شرقی (بیزانس) شکل گرفت. فرمانروایی بیزانس به دست امپراتور آرکادیوس افتاد که شهر بیزانس (استانبول امروزی) را با همان نام قدیمی‌اش پایتخت خود قرار داد.

عکس‌ از ویکی‌پدیا (اثر Gaspare Fossati)

بیزانس، شهر بندری مهمی بود. این شهر به‌دلیل قرارگیری در منطقه‌ای که کوتاه‌ترین مسیر غرب به مشرق زمین بود، اهمیت تجاری خاصی داشت و از تمدن چشم‌گیری برخوردار بود. ساکنان آن دارای سنت‌های پابرجایی بوده‌اند؛ به‌طوری که سلطه دیگران را به دشواری پذیرا می‌شدند. مثلا یکی از حکم‌رانان هوادار اسپارت که در سال ۴۰۵ قبل از میلاد بر این شهر تحمیل شد، پس از ۱۶ سال مقاومت از شهر بیرون رانده شد.

عکس‌ از ویکی‌پدیا (اثر Gaspare Fossati)

بیزانس شهری بود با ویژگی‌های اقتصادی سیاسی و فرهنگی خاص که ابزارهای لازم را فراهم می‌آورد تا با فرهنگ و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی سرزمین‌های مجاور آشنا شود. از این راه بیزانس آثار هنری را به جهان عرضه کرد که علاوه بر برخورداری از اهمیت جهانی، از سنت‌ها و فرهنگ‌های بومی و منطقه‌ای مایه می‌گرفتند. این شهر به‌عنوان مرکز حکومتی به بزرگی امپراتوری روم، به تمدن‌های روم و یونان در غرب، بابل، ایلام، اورارتو، هیتی و ایران از شرق دسترسی داشت و به همین دلیل بسیاری از پژوهشگران معتقدند که هنر و معماری بیزانس بی‌تاثیر از هنر و معماری مشرق زمین نیست. هنر بیزانس، هنری است که تجلی‌گاه جهان مسیحیت است. در هنر این دوران همچون سایر نحله‌های هنری، تاثیرات شیوه‌های بیان اعصار گذشته استمرار دارد.

ایاصوفیه که با نام‌های حاجیا سوفیا یا هاگیا صوفیا (ترکی: Ayasofya/یونانی:Ἁγία Σοφία) نیز شناخته می‌شود، از کلیساهای مسیحیت شرق محسوب می‌شد. این کلیسا در دوره امپراتوری بیزانس در سال ۵۳۲ میلادی، بنا به دستور امپراتور کنستانتین اول ساخته شد و در قرن ۶ میلادی توسط جاستنیانوس مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. برای بازسازی بنا دو معمار به نام‌های ایسیدوروس (از میلتوس یا سوکلی فعلی) و آنتییوس (از تراللس یا آیدنلی فعلی) ماموریت یافتند. بنا با کار ۱۰ هزار کارگر در طول پنج سال و تحت نظر ۱۰۰ استاد تکمیل شد و به تاریخ ۲۷ آرالیک ۵۳۷ افتتاح شد.

عکس‌های گالری از ویکی‌پدیا (اثر Gaspare Fossati)

این کلیسا در ابتدا کلیسای بزرگ نام گرفت. پس از فتح استانبول، محمد دوم دستور داد کلیسای ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کنند. سلیمان اول دستور داد نقاشی‌ها و نگارگری‌های داخل ایاصوفیه را بپوشانند تا نماز جمعه در آنجا خوانده شود. سلیم دوم به معمار سنان دستور داد ایاصوفیه را مرمت کند. در زمان مراد سوم، مناره و منبر و محراب به ساختمان ایاصوفیه افزوده شد.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: Fortepan)

در زمان مراد چهارم، آیاتی از قرآن به خط مصطفی چلبی روی دیوارها و سقف ایاصوفیه نگاشته شد؛ علاوه بر این لوحه‌هایی دورتادور سقف ایاصوفیه نصب شد که روی آن‌ها نام‌های الله، محمد، ابوبکر، عمر، عثمان، علی، حسن و حسین نوشته شده بود. این لوحه‌ها در زمان سلطنت عبدالمجید با الواح مدوری که به خط ابراهیم افندی نوشته شده بود، جایگزین شد. پس از اعلام حکومت جمهوری در ترکیه و به قدرت رسیدن آتاتورک، ایاصوفیه به موزه تبدیل شد و تا امروز به همین شکل باقی‌مانده‌ است.

هنر معماری در روم شرقی (بیزانس) تا قرن ششم میلادی تحت‌تاثیر مسیحیت آغازین بود. این هنر در قرن ششم میلادی با آغاز حکومت ژوستی نیانوس، به وجود آمد. او در هنرپروری همتای کنستانتین بود و آثار مورد حمایت و تشویق وی، همه شکوه و عظمتی شاهانه داشتند تا جایی که دوران فرمانروایی او را به حق «نخستین عصر طلایی» هنر امپراتوری روم شرقی نام‌گذاری کرده‌اند.

عکس از سایت goturkeytourism.com (عکاس: نامشخص)

برخی از ویژگی‌های برجسته سبکی معماری بیزانس (۳۰۰-۱۰۰۰ میلادی) شامل موارد زیر می‌شود:

• نقشه صلیبی یونانی با دیوارهای آجری طرح‌دار به‌شکل پیچ‌دار، مشبک یا هفت و هشت
• گنبد بزرگ روی نیم‌گنبدهای معلق
• نمای خارجی ساده
• ستون‌های ردیفی
• سرستون‌های حجاری شده سبدی شکل
• راهروهای پوشیده از مرمر رنگی و موزاییک‌های پردانه در طبقه فوقانی

عکس‌های گالری از ویکی‌پدیا (عکاس: Christophe Meneboeuf) و istanbul.com (عکاس: نامشخص)

ایاصوفیه مهم‌ترین بنای بازمانده از زمان ژوستی نین در استانبول به‌ شمار می‌رود و نام آن، از عنوان اصلی یونانی، «هاگیا صوفیا»، به معنی کلیسای حکمت مقدس گرفته شده است. در معماری بنای‌ مسجد ایاصوفیه‌‌ طاق‌ها و ستون‌ها به‌طرز زیبایی با هم هماهنگ هستند. چهار ستون بزرگ و باشکوه، چهار طاق مسجد ایاصوفیه استانبول را‌ بالا نگاه داشته‌اند‌ و گنبد بزرگ ایاصوفیه روی‌ این ستون‌ها قرار داده شده‌اند‌‌. ۴۰ پنجره کنار یک‌دیگر در ساقه گنبد مسجد قرار دارند‌ که‌ نور خورشید از آن ‌ها به‌ درون بنای ایاصوفیه‌ مى‌تابد. عمق‌ گنبد ۱۸ متر، و ارتفاع آن از سطح زمین ۵۶ متر است و قطر آن‌ ۳۳ متر‌ به‌همراه دو نیم گنبد است. مسجد در طولانی‌ترین قسمت طولی برابر با ۸۲ متر و عرضی برابر با ۷۳ متر دارد.

در بازدید از مسجد ایاصوفیه موارد زیر را در نظر بگیرید:

• بازدید از مسجد ایاصوفیه رایگان است.
• همه‌روزه و به‌صورت ۲۴ ساعته می‌توانید از مسجد ایاصوفیه بازدید کنید.
• بهترین زمان بازدید روزهای شنبه تا پنجشنبه، از ۹ تا ۱۲ است.
• هنگام برگزاری نماز‌های روزانه، سکوت را رعایت کنید.
• هنگام برگزاری نماز جمعه، دسترسی به برخی از بخش‌های مسجد برای بازدیدکنندگان ممکن نیست.
• ورود به مسجد بدون کفش امکان دارد و پوشش اسلامی را رعایت کنید.

نویسنده: سمیه اکبری