کوه سهند

کوهستان سهند، عروس کوهستان‌های ایران به شمار می‌آید و شامل مجموعه‌ای از قله‌های بلند، دره‌های پرپیچ‌وخم و مراتع سرسبز است. این کوهستان که از زیباترین جاهای دیدنی آذربایجان شرقی محسوب می‌شود، در نیمه نخست سال، گردشگران، طبیعت‌گردان و کوهنوردان بسیاری را به سوی خود جلب می‌کند. برای بازدید از بخش‌هایی از کوهستان سهند و صعود به برخی قله‌های این رشته کوه باید ابزار حرفه‌ای و آمادگی بدنی بالا داشته باشید؛ اما گشت‌وگذار در برخی دامنه‌های این کوهستان نیز برای عموم گردشگران امکان‌پذیر است. در این مقاله به معرفی کوهستان سهند، مسیرهای دسترسی به قله‌های آن و معرفی دیدنی‌های منطقه و نواحی اطراف کوه سهند خواهیم پرداخت.

هرآنچه می‌خواهید درباره کوه سهند بدانید:

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی تبریز (مشاهده روی نقشه)

کوهستان سهند به‌عنوان بخشی از رشته‌کوه مرکزی ایران، در شمال غربی کشور و در منطقه حفاظت‌شده سهند قرار دارد. فاصله تبریز تا کوه سهند به حدود ۶۰ کیلومتر (۷۵ دقیقه با خودرو) می‌رسد و در شمال غربی این کوهستان واقع شده است. شهرهای بستان آباد و مراغه دیگر شهرهای معروف در اطراف کوهستان سهند هستند که به‌ترتیب در فواصل تقریبی ۵۵ کیلومتری شمال شرقی و ۴۵ کیلومتری جنوب غربی این کوهستان واقع شده‌اند؛ این فواصل بر اساس مسیرهای قابل تردد با وسیله نقلیه در نظر گرفته شده است.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: ایوب فارابی اصل

اطراف کوهستان سهند روستاهای متعددی قرار دارند که از میان آن‌ها می‌توان آبادی‌های «بیرق»، «لیقوان»، «ثمرخیزان»، «نوجه ده کوه»، «متنق» و «هراب» را نام برد. دره‌های این کوهستان از بهترین مقاصد طبیعت گردی ایران هستند.

برای دسترسی به مراتع سرسبز، قله‌های مختلف و جاذبه‌های کوه سهند، مسیرهای مختلفی پیش روی شما قرار دارند که با توجه به شهر مورد نظر برای آغاز مسیر، امکان انتخاب آن‌ها را خواهید داشت.

منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما، عکاس: نامشخص

• از شهر تبریز: برای دسترسی به کوه سهند از تبریز، باید در جاده تبریز-هریس در جنوب شرقی این شهر، به‌سمت روستای «سعید آباد» بروید. پس از این روستا در دوراهی پیش رو به‌سمت راست در فرعی روستای ایرانق ادامه مسیر دهید تا به روستای «متنق» برسید. ادامه این جاده شما را در انتها به پیست اسکی سهند و مسیر کوهنوردی می‌رساند.
• از شهر بستان آباد: شهر بستان آباد نیز به کوهستان سهند دسترسی دارد. برای صعود به کوه سهند از بستان آباد، باید نخست از غرب این شهر به‌سمت تبریز بروید. این جاده از جوار بزرگراه زنجان-تبریز عبور می‌کند و پس از طی مسیر ۳۰ کیلومتری شما را به روستای سعیدآباد می‌رساند. ادامه مسیر از این روستا تفاوتی با مسیر تبریز به کوهستان سهند ندارد.
• از شهر مراغه: به‌منظور دسترسی به کوهستان سهند از مراغه باید مسیر قله‌های جنوبی و جنوب شرقی این رشته کوه را انتخاب کنید. برای این کار، در شمال شرقی مراغه به جاده روستای «بهنق» وارد شوید و مسیر خود را تا این روستا ادامه دهید. در ادامه با گذر از روستاهای «قراتلو» و «کرده ده» وارد جاده کوه سهند شوید تا به دامنه این کوه برسید. روستاهای «قراتلو»، «کرده ده»، «اشان» و «هریس»، از جمله روستاهای اطراف مراغه هستند که به بخش‌های مختلف کوهستان و منطقه حفاظت‌شده سهند دسترسی دارند.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: ایوب فارابی اصل

مسیر صعود به قله‌های کوهستان سهند، از راه‌های کوهنوردی مختلفی می‌گذرد که از روستاهای نواحی اطراف تبریز به‌سمت این کوه‌ها آغاز می‌شود. هشت قله از ۱۷ کوه کوهستان سهند، از تبریز قابل‌رویت هستند. برای صعود به هرکدام از این قله‌ها، باید راهنمای آشنا به مسیر شما را همراهی کند و به‌صورت گروهی از کوهستان بالا بروید. به خاطر داشته باشید مسیرهای کوهنوردی به‌سمت قله‌های سهند، مناسب برای کوهنوردان حرفه‌ای است. اگر تجربه بالایی در کوهنوردی ندارید، صعود به این کوهستان برای شما مناسب نیست.

هر یک از روستاهای «هروی»، «بیرق»، «لیقوان»، «سفیده خوان»، «هراب»، «امین آباد»، «نوجه ده کوه» و «کندوان»، در اطراف کوهستان و منطقه حفاظت‌شده سهند، دسترسی به قله‌های این رشته کوه را میسر می‌کنند. با راهنمایی محلی‌های این روستاها و راهنماهای بومی می‌توانید مسیرهای طبیعت‌گردی به‌سمت چشمه‌ها، آبشارها، دره‌ها و مراتع مختلف را انتخاب کنید.

بازدید از مراتع سرسبز در دامنه‌های کوهستان سهند برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی مناسب‌تر است و برای صعود به قله‌های پرشیب این کوهستان، تجهیزات حرفه‌ای و توان بدنی بالا مورد نیاز است.

کوه‌های سهند و سبلان روی نقشه

کوه سهند از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی آذربایجان شرقی است که به‌دلیل وجود چشمه‌های آب معدنی فراوان، دره‌های سرسبز، رودخانه‌های خروشان و چشم‌اندازهای طبیعی بکر، از آن با نام «عروس کوهستان‌های ایران» یاد می‌کنند.

مراتع سرسبز سهند، محل زندگی عشایر جنوب آذربایجان شرقی هستند که محصولات طبیعی باکیفیتی مانند انواع لبنیات و عسل مرغوب را با استفاده از ظرفیت‌های طبیعی این کوهستان تولید می‌کنند. آب و هوای مناسب و اقلیم این منطقه، دامنه‌های سهند را به یکی از بهترین تفرجگاه‌ها برای کوهنوردان و طبیعت گردان در فصل‌های بهار و تابستان تبدیل کرده‌اند.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: مهرداد سرهنگی

از مهم‌ترین ویژگی‌های کوهستان سهند برای کوهنوردان می‌توان به وجود چشمه‌سارهایی گوارا در طول مسیر کوهنوردی قله‌های این کوهستان اشاره کرد که ورزشکاران را از حمل آب بی‌نیاز می‌کند. رشته کوه سهند در محل برخورد رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس در جلگه تبریز به وجود آمده است و معروف‌ترین قله آن نیز سهند نام دارد.

ارتفاع قله‌های کوهستان سهند بین ۱,۴۰۰ تا ۳,۷۰۰ متر بالاتر از سطح دریا تغییر می‌کند و جهت دامنه‌های بیشتر قله‌های این کوهستان به‌صورت شرقی، غربی و به‌شکل شعاعی است. مناطق حفاظت شده سهند و صوفی چای، از مهم‌ترین عرصه‌های طبیعی در جوار قله‌های سهند هستند. به‌دلیل اشراف این کوهستان به شهر مراغه، از آن با نام کوه سهند مراغه نیز یاد می‌کنند.

منطقه کوه سهند مانند بسیاری از جاذبه‌های طبیعی ایران، از تخریب‌های زیست‌محیطی در امان نمانده است؛ در واقع، چرای بیش از حد دام، صعود بی‌رویه و خارج از مسیر کوهنوردان، ویلاسازی در مسیر رسمی دسترسی به کوه کمال و... از جمله عواملی هستند که به این رشته کوه آسیب وارده کرده‌اند. فقط می‌توان امیدوار بود که با مدیریت صحیح، دیگر شاهد این‌گونه مشکلات نباشیم.

قله سهند میلیون‌ها سال پیش فعالیت آتشفشانی از نوع چینه‌ای داشته است که در زمان فوران، مواد مذاب به‌صورت انفجاری از آن خارج می‌شد. کارشناسان زمین‌شناسی احتمال وجود دریاچه‌ای کم‌عمق در اطراف این قله در گذشته‌های دور را بر اساس شواهد موجود، محتمل می‌دانند؛ اما امروزه اثری از دریاچه گرداگرد این کوهستان آتشفشانی خاموش نیست؛ از همین رو، برخی کارشناسان بر این باور هستند که در گذشته، کوهستان سهند جزیره یا شبه‌جزیره‌ای محصور بوده است.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: alireza248j

کارشناسان، واپسین دوره فعال آتشفشانی کوهستان سهند را بین ۱۴ تا ۱۲ میلیون سال پیش برآورده کرده‌اند؛ گرچه شواهدی از انفجارهای مقطعی این کوه در زمان‌های نزدیک‌تر نیز وجود دارد. رسوب حاصل از فوران گدازه‌های آتشفشانی در دامنه‌های سهند در طول سالیان طولانی، این مناطق را به زیستگاه‌هایی مناسب برای گیاهان مختلف تبدیل کرده است. در حال حاضر کوهستان سهند از ارزشمندترین عرصه‌های طبیعی در شمال غربی ایران محسوب می‌شود که گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری در آن زندگی می‌کنند. این کوهستان چشم‌اندازی زیبا از دریاچه ارومیه نیز دارد.

کوهستان سهند از سردسیرترین مناطق ایران است که در همه فصل‌های سال، بارش باران و برف در ارتفاعات آن رخ می‌دهد. ارتفاع بیش از ۳,۰۰۰ متری برخی قله‌های آن، سبب برودت هوا در مسیر کوهپیمایی این رشته کوه می‌شود و برای پیمایش این مسیرها باید لباس گرم و مناسب کوهنوردی همراه داشت.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: ایوب فارابی اصل

قله‌های کوهستان سهند در بیشتر زمان‌های سال پوشیده از برف هستند. دوره سرما در ارتفاعات آن بیش از سایر نقاط آذربایجان شرقی طول می‌کشد. زمستان‌های طولانی سهند سبب جلوگیری از پیدایش عرصه‌های جنگلی انبوه در دامنه‌های این نواحی شده است؛ اما از طرفی بارندگی‌های مداوم، دره‌های آن را آبرفتی و حاصلخیز کرده‌اند.

دامنه‌های سهند و نقاط نزدیک به کوهپایه‌ها شرایط مناسبی برای زندگی عشایر دارند. کوچ‌نشینان از نخستین روزهای بهار تا پایان تابستان را در این نواحی می‌گذرانند و پیش از شروع سرما کوچ می‌کنند. دوره سرما در نواحی کوهپایه نسبت به ارتفاعات کوتاه‌تر است و روستاها و باغ‌های سرسبزی نیز در آن‌ها به چشم می‌خورد.

در کوهستان سهند، جاذبه‌های طبیعی متنوعی وجود دارند که از بهترین دیدنیهای این کوهستان به شمار می‌روند. علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی برای بازدید از هرکدام از جاذبه‌های طبیعی رشته کوه سهند می‌توانند بارها به این منطقه سفر کنند.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: ایوب فارابی اصل

از معروف‌ترین چشمه‌های کوه سهند می‌توان چشمه‌های «گوران بلاغی»، «پری»، «قرخ بلاغی» و «گوموش بلاغی» را نام برد. این چشمه‌ها تاثیر بسزایی در آب و هوای دامنه‌های سهند و سرسبزی مراتع آن و همچنین آب و هوای شهرها و روستاهای اطراف می‌گذارند. همچنین دریاچه سهند که از شهرت زیادی بین گردشگران برخوردار است، در دامنه‌های کوه کمال قرار دارد و از آن با نام دریاچه «قوچ گلی» یاد می‌کنند.

آبشار «اسکندر» در دامنه‌های شمالی سهند نیز از زیباترین دیدنیهای این کوه است. ارتفاع این آبشار در بهار به ۳۰ متر می‌رسد و در طول زمستان نیز کاملا یخ می‌زند. دره‌های «شاه یوردی» و «بایندور» از خوش‌آب‌وهواترین مناطق در رشته کوه سهند هستند که در بهار و تابستان به اوج زیبایی می‌رسند.

قله‌ها و رودخانه‌های رشته کوه سهند، معروف‌ترین جاذبه‌های این کوهستان را تشکیل می‌دهند که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

کوهستان سهند دارای ۱۷ قله است که ارتفاع مشهورترین آن‌ها به بیش از ۳,۰۰۰ متر از سطح دریا می‌رسد. بلندترین قله در کوهستان سهند «قوچ گلی داغی» نام دارد که با نام قله «کمال» میان کوهنوردان شناخته می‌شود. ارتفاع این قله حدود ۳,۷۰۷ متر از سطح دریا است و صعود به آن برای کوهنوردان حرفه‌ای، چالشی هیجان‌انگیز دربر خواهد داشت.

منبع عکس: وب‌سایت کوه بیست، عکاس: نامشخص

از قله‌های معروف در کوهستان سهند می‌توان قله سهند را نام برد. این قله نیز مانند قله کمال، مسیری پرپیچ‌و‌خم با شیب زیاد دارد که صعود به آن بدون ابزار و تجهیزات حرفه‌ای، ممکن نیست. قله‌های «جام داغی»، «حرم داغی»، «سلطان داغی»، «دمیرلی داغی»، «آغ داغی»، «موتال داغی»، «شیر داغی»، «گیروه داغی»، «درویش داغی»، «بویوک داغی»، «لیقوان داغی»، «کریم داغی» و «زینجناب داغی»، از دیگر قله‌های معروف آن هستند.

جام، سهند و حرم داغی پس از قله کمال، بلندترین قله‌های کوهستان سهند هستند و ارتفاع آن‌ها به بیش از ۳,۵۰۰ متر از سطح دریا می‌رسد. این قله‌ها همراه با کوه آغ داغی در یک امتداد قرار گرفته‌اند و نسبت به سایر قله‌ها قدمت بیشتری دارند.

قله‌های شمالی کوهستان سهند، چشم‌اندازهایی تماشایی از جلگه تبریز دارند و قله‌های جنوبی این کوهستان رو به جلگه مراغه هستند. دره‌های «بار الی دره سی»، «توله سر دره سی»، «گین دره سی»، «کندوان دره سی»، «آستاری دره سی» و «زینجناب دره سی» نیز در جوار بلندترین قله‌های سهند، از معروف‌ترین دره‌های این نواحی به شمار می‌روند.

در کوهستان سهند به‌دلیل بارش‌های جوی فراوان در طول سال و به‌خصوص تجمع برف در شکاف‌های کوهستان و یخچال‌های طبیعی متعدد، رودهای بسیاری جریان دارند. بیشتر رودهای آن در انتهای مسیر خود به دریاچه ارومیه یا دریای کاسپین می‌ریزند. درمجموع، ۱۹ رود دائمی و چهار رودخانه فصلی از این کوهستان سرچشمه می‌گیرند.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: ایوب فارابی اصل

از معروف‌ترین رودهای جاری از کوهستان سهند می‌توان «صوفی چای» را نام برد که در شهر مراغه امتداد دارد. این رود از پرآب‌ترین رودخانه‌های کوه سهند است که آب شهرها و روستاهای اطراف مانند مراغه و بناب را تامین می‌کند. ماهی قزل‌آلای رودخانه‌ صوفی چای، منبع درآمد بسیاری از ساکنان روستاهای اطراف مراغه است.

از دیگر رودهای مشهور کوهستان سهند، «لوان چای» یا «لیوان چای» (رودخانه لیقوان) و «سیداوا چای» (رودخانه سعیدآباد) هستند که از قله‌های شمالی این کوهستان سرچشمه می‌گیرند و تامین آب تبریز و روستاهای اطراف آن را بر عهده دارند.

رودهای «اوجان چای»، «زین‌جناب چای»، «اوسکو چای»، «توفارقان چای»، «قالا چای»، «موردی چای» یا «مردق چای»، «لیلان چای» و «قرانقو چای» نیز با عبور از دامنه‌های سهند، در نواحی مختلف آذربایجان شرقی جاری می‌شوند.

پیست اسکی سهند از بهترین پیست‌های بین‌المللی ایران در شمال غربی کشور است که در طول سال مسابقات بسیاری را میزبانی می‌کند. این پیست با منطقه اسکی به‌طول ۱,۲۰۰ متر، بزرگ‌ترین پیست اسکی در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی است و امکانات متنوعی مانند تله اسکی، مدرسه اسکی و امکان تیوب‌سواری دارد.

منبع عکس: نصر نیوز، عکاس: نامشخص

بسیاری از کوهنوردان برای صعود به قله‌های کوهستان سهند، بخشی از مسیر کوهنوردی را با بالابرهای پیست اسکی سهند طی می‌کنند. ارتفاع برف در دامنه‌های این پیست در برخی روزهای زمستان به بیش از چهار متر می‌رسد که شرایط را برای لذت ورزشکاران از آن در بازه‌ای طولانی، نزدیک به ۶ ماه در سال، فراهم می‌کند.

پیست اسکی سهند در حال حاضر (۱۴۰۳)، دو بالابر تله‌ اسکی با طولی حدود ۱,۲۰۰ متر دارد که سرعت و ظرفیت انتقال اسکی‌بازان را در مسیر اسکی افزایش داده است. دستگاه‌هایی مناسب برای آموزش افراد مبتدی نیز در این پیست وجود دارد. با وجود بارش‌های فراوان در پیست سهند، موقعیت جغرافیایی این پیست بهمن‌گیر نیست و خطر ریزش برف کوهستان در زمان اسکی، ورزشکاران را تهدید نمی‌کند.

پیست اسکی سهند در جنوب شرقی تبریز و در فاصله تقریبی ۶۰ کیلومتری (یک ساعت و ۱۵ دقیقه با خودرو) از مرکز شهر و کمتر از ۳۰ کیلومتری پلیس راه تبریز قرار دارد؛ این پیست پس از روستای «ایرانق» واقع شده است. ارتفاع مسیر اسکی در پیست اسکی سهند از ۳,۰۰۰ متر آغاز می‌شود و به ۳,۳۰۰ متر می‌رسد.

برای صعود به قله‌های رشته‌کوه سهند، مسیرهای مختلفی پیش روی کوهنوردان وجود دارد که با توجه به مبدا حرکت، تجربه و آمادگی بدنی خود، یکی از مسیرها را انتخاب می‌کنند. قله‌های معروف و پرتردد برای صعود در کوهستان سهند شامل قله «کمال» یا «قوچ گلی» (ارتفاع ۳,۷۰۷ متر)، قله «جام» (ارتفاع ۳,۵۴۸ متر) و قله «سهند» (ارتفاع ۳,۵۲۸ متر) می‌شوند. همچنین قله «دمیرلی» و قله «آق داغ» (آغ داغ) در برنامه‌های کوهنوردی قرار دارند.

منبع عکس: کسب و کار نیوز، عکاس: نامشخص

قله کمال یا قوچ گلی داغی (ارتفاع ۳,۷۰۷ متر) در محدوده بستان آباد قرار دارد و مسیر صعود آن از پیست اسکی سهند صورت می‌گیرد. این پیست اسکی در جنوب شرق تبریز و پس از روستای «ایرانق» واقع شده است. در دامنه قله کمال، دریاچه سهند یا قوچ گلی با آب شیرین و زلال، محل آبشخور گله‌های قوچ و میش و بزهای کوهی منطقه است و به همین دلیل قوچ گلی نامیده‌ می‌شود. در کنار دریاچه، جان‌پناهی برای استراحت کوهنوردان وجود دارد. مسیر صعود به قله کمال دارای پاکوب مشخص است و از فراز این قله می‌توان سایر قلل رشته کوه سهند مانند جام و سهند را نظاره کرد.

برای دسترسی به قله‌های جام و سهند دو مسیر ماشین‌رو و یک مسیر سخت با پیمایش طولانی وجود دارد.

منبع عکس: گوگل مپ، عکاس: جفری اصغری

بهترین مسیر صعود به کوه سهند و جام از شهر مراغه، از روستای «قراتلو» یا «قره آتلو» و سپس روستای «کرده ده» می‌گذرد. در انتهای روستای کرده ده به‌سمت کوه سهند، وارد جاده خاکی می‌شوید. پس از طی مسافتی حدود ۱۰ کیلومتر، به کمپ فدراسیون کوهنوردی و منطقه «گوران بولاغی» خواهید رسید. این منطقه مملو از چشمه‌های آب شیرین است.

ادامه مسیر صعود به قله سهند از گوران بولاغی، یالی با شیب تند است که شما را به خط‌الراس قله‌های سهند و جام می‌رساند. این مسیر پاکوب که در بخش جنوبی قله سهند قرار دارد، از بهترین مسیرهای کوهنوردی به‌سمت قله‌های جام و سهند است. پس از رسیدن به خط‌الراس این قله‌ها، امکان انتخاب مسیر صعود به هریک از آن‌ها را خواهید داشت؛ قله سهند در سمت چپ و قله جام در سمت راست واقع است. در خط‌الراس میان سهند و جام، آرامگاه فردی به نام «حاج حسین سروری میاندواب» به چشم می‌خورد.

در صورت آمادگی بدنی مناسب می‌توانید نخست به قله جام و پس از آن، به قله سهند صعود کنید. مسیر قله جام بسیار سنگلاخی است و چاه آبی روی این قله قرار دارد که گفته می‌شود، دهانه آتش‌فشان خاموش سهند است. روی قله سهند نیز سنگ‌چین‌هایی وجود دارد که می‌توانید در آنجا چادر برپا کنید.

برخی کوهنوردان حرفه‌ای در برنامه صعود به قله‌های جام و سهند، با یک شب اقامت در دره سرسبز و پرآب «بایندور»، قله کمال را نیز فتح می‌کنند. دره بایندور بهترین مسیر دسترسی به قله کمال است؛ برخی با شب‌مانی در آن، صعود به قله کمال را در روز دوم سفر انجام می‌دهند.

مهم‌ترین نیازمندی شما در مسیر صعود به قله‌های کوهستان سهند، مهارت کافی کوهنوردی است. برای عبور از دامنه‌های پرپیچ‌وخم این منطقه باید تجهیزات حرفه‌ای کوهنوردی را نیز همراه داشته باشید. تنها امکانات موجود در مسیر صعود، چشمه‌های آب شیرین متعدد در طول راه است که شما را از حمل آب آشامیدنی برای کل مسیر بی‌نیاز می‌کند.

منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما، عکاس: نامشخص

در برخی بخش‌های مسیر کوهستان سهند، استفاده از مسیریاب هوشمند میسر و شبکه تلفن همراه و اینترنت در دسترس است؛ اما برای صعود به ارتفاعات بالا و قله‌ها، باید راهنمای محلی آشنا به مسیر شما را همراهی کند. بهترین گزینه برای کوهنوردی در کوهستان سهند، پیمایش گروهی این منطقه است. پیش از آغاز مسیر کوهنوردی به‌سمت قله‌ها نیز حتما هیئت کوهنوردی و صعودهای ورزشی منطقه را از برنامه صعود خود مطلع کنید.

پیش از صعود به هرکدام از قله‌های کوهستان سهند، با چالش‌های پیش رو آشنا شوید. تهیه نقشه مسیر مورد نظر شما نیز، برای آگاهی از مشکلات احتمالی در مسیر مفید خواهد بود. در زمان برنامه‌ریزی صعود به قله سهند، از وضعیت آب و هوایی منطقه برای روزهای آتی استعلام بگیرید و در شرایط نامساعد جوی راهی منطقه نشوید.

پس از بررسی‌های کامل و توجه به نکات بالا، می‌توانید وسایل مورد نیاز خود برای صعود به کوهستان سهند را آماده کنید.

مهم‌ترین ابزار و تجهیزات برای کوهنوردی در کوه سهند به شرح زیر است:

• کفش کوهنوردی
• کوله‌پشتی سبک
• چراغ قوه
• چراغ پیشانی (هد لامپ)
• کلاه
• دستکش
• غذای مقوی و کم حجم
• قمقمه آب
• وسایل شخصی صرف غذا
• تغذیه مناسب
• نقشه
• قطب‌نما
• جوراب ضخیم اضافه
• بادگیر
• چکش برف
• بست کوهنوردی
• طناب
• عینک کوهنوردی
• دستمال سر کوهنوردی (اسکارف)
• کپسول و سرشعله با باتری یا کپسول گاز اضافی
• باتوم و عصای کوهنوری
• یخ شکن
• چادر و زیرانداز سبک
• کیسه خواب
• جعبه کمک‌های اولیه

اگر قصد صعود یک روزه به کوه سهند دارید، برخی از تجهیزات مانند کیسه خواب مورد نیاز شما نیست؛ اما برای شب‌مانی در دره‌های کوهستان سهند و صعود بیش از یک روز، وسایل کامل را همراه خود ببرید.

آب و هوای مناسب، مراتع سرسبز و ظرفیت‌های طبیعی بکر، سبب تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری در کوهستان سهند شده است. این نواحی بخشی از مناطق حفاظت شده در شمال غربی ایران هستند که زیستگاه گونه‌های ارزشمند گیاهی و جانوری کشور محسوب می‌شوند.

گونه‌های مختلف جانوری از پستانداران و ماکیان تا گونه‌های متنوع آبزی، در کوهستان سهند زندگی می‌کنند. تنوع گونه‌های جانوری کوهستان سهند به حدود ۱۸۵ نوع می‌رسد که در میان آن‌ها، گونه‌های نادر نیز به چشم می‌خورد.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: Alexander Malkhasyan

از پرتعدادترین حیوانات کوه سهند می‌توان قوچ و میش ارمنی را نام برد. دیگر پستانداران پرشمار در این منطقه گربه وحشی، گرگ، روباه، راسو، خفاش و پلنگ هستند. در نقاط بکرتر این کوهستان نیز سیاه گوش و خرس قهوه‌ای زندگی می‌کنند.

از انواع پرندگان و ماکیان در کوه سهند می‌توان به گونه‌هایی مانند عقاب طلایی، کرکس، سارگپه، سنقر گندم‌زار، بالابان، دلیچه، بلدرچین، کبک و تیهو اشاره کرد. در چشمه‌ها و رودخانه‌های این کوهستان نیز آبزیان مختلفی زیست می‌کنند که ماهی قزل‌آلای رودخانه‌ای از معروف‌ترین آن‌ها است. بخش‌های زیادی از کوهستان سهند در منطقه شکار ممنوع قرار دارد و در صورت شکار غیرمجاز، با متخلفان برخورد قضایی می‌شود.

پوشش گیاهی کوه سهند تنوع بالایی دارد و گونه‌های ارزشمندی از گیاهان کوهی در دامنه‌های این رشته کوه یافت می‌شوند. اقلیم کوهستان برای رویش درخت و درختچه مناسب نیست؛ اما گیاهان معطر با تنوع بالای ۱۵۶ نوع، در مراتع و دامنه‌های سهند رشد می‌کنند. این گیاهان در دسته گیاهان علفی قرار دارند.

بخش‌هایی از دامنه‌های کوهستان سهند، محل رویش لاله‌های واژگون است. این گیاه در ارتفاع ۱,۵۰۰ متری از سطح دریا و در دمای بین یک تا دو درجه سانتی‌گراد رشد می‌کند. زیستگاه اصلی لاله‌ واژگون سهند در منطقه «چورخ»، روستای کوهستانی «صومعه» و روستای «یای شهری» است. برخی از پرشمارترین گیاهان کوه سهند، گونه‌هایی مانند گون، سیاه گون، فرفیون، قانقال و قارچ‌های تپه‌ای هستند.

در دامنه‌های کوه سهند، دشت‌های پر گلی وجود دارند که سبب اشتغال روستاییان به تولید عسل در این نواحی شده است. عسل کوه سهند به‌دلیل خواص درمانی بالای گیاهان این منطقه، ارزش غذایی بالایی دارد و برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

منبع عکس: خبرگزاری ایرنا، عکاس: نامشخص

از معروف‌ترین عسل تولیدی در دامنه‌های سهند می‌توان عسل چهل گیاه را نام برد که از ترکیب شهد گیاهان دارویی مختلف در دامنه‌های سهند تولید می‌شود. مناسب‌ترین زمان برای خرید عسل سهند، فصل‌های بهار و تابستان است و بهترین گزینه‌های خرید نیز کندوداران محلی در ارتفاعات سهند هستند.

• آدرس: شهرستان تبریز، بخش مرکزی، دهستان میدان چای، روستای لیقوان (مشاهده روی نقشه)

دره لیقوان، منطقه‌ای ییلاقی و سرسبز با چشم‌اندازهای تماشایی از کوه سهند است که در جوار این کوهستان قرار دارد. طبیعت‌گردان بسیاری برای بازدید از جاذبه‌های طبیعی این دره و اتراق در نواحی بکر آن، مسیر دره لیقوان تا قله سهند را پیاده طی می‌کنند.

منبع عکس: مجله رستاک، عکاس: نامشخص

دره لیقوان در جوار روستایی به همین نام قرار دارد که از زیباترین روستاهای نزدیک تبریز در آذربایجان شرقی است. در روستای لیقوان به‌جز دره لیقوان، جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متعددی نیز وجود دارد که از میان آن‌ها می‌توان گورستان تاریخی، عمارت سنگی، پل حاج سالار (حاج سالار کورپوسی)، آبگرم طبیعی و رودخانه لیقوان را نام برد.

• آدرس: شهرستان بستان آباد، بخش مرکزی، دهستان قوری گل، روستای یوسف آباد (مشاهده روی نقشه)

قوری گل (در زبان ترکی: تالاب خشک)، تالابی به وسعت ۲۰۰ هکتار در جنوب شرق تبریز و از جاذبه‌های طبیعی بستان آباد است. اطراف این تالاب را کوهستان‌های بلند و ارتفاعات برفگیر پوشانده‌اند که رودهای جاری از آن‌ها، بخشی از آب تالاب قوری گل را تامین می‌کنند. چشمه‌های طبیعی موجود در کف این تالاب نیز، دیگر منابع تامین‌کننده آب شیرین تالاب قوری گل هستند.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: فرزاد یوسفیان

پوشش گیاهی و جانوری در تالاب قوری گل بسیار متنوع است و این منطقه نیز مانند بخش‌های بسیاری از کوهستان سهند در دسته مناطق حفاظت‌ شده شکار ممنوع قرار دارد. این منطقه یکی از بهترین مقاصد پرنده‌ نگری ایران محسوب می‌شود. اطراف تالاب قوری گل امکانات مناسبی برای اتراق گردشگران تعبیه شده است. چنانچه قصد صعود به کوهستان سهند از سمت بستان آباد را دارید، در مسیر برگشت امکان بازدید از این تالاب و کمپ در جوار آن را خواهید داشت.

• آدرس: مراغه، خیابان پاسداران، بلوار ولی عصر، خیابان رصدخانه (مشاهده روی نقشه)

رصدخانه مراغه از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی مربوط به دوره حکومت مغولان در ایران است که در زمان پادشاهی هلاکوخان (از نوادگان چنگیزخان) و به همت خواجه نصیرالدین توسی ساخته شد. گرچه امروزه بخش‌های زیادی از این رصدخانه از بین رفته است، ابزار و ادوات موجود در آن، نشان از پیشروی دانشمندان ایرانی در زمان حکومت ایلخانیان در علم نجوم دارد.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: ایوب فارابی اصل

رصدخانه مراغه در زمان ساخت، بزرگ‌ترین رصدخانه جهان بود و دانشمندان بسیاری از سراسر جهان برای بازدید از آن به ایران سفر می‌کردند. گنبد سفیدرنگ این رصدخانه، در دهه‌های اخیر و به دست مهندسان آلمانی برای حفاظت از آثار باقی‌مانده بنا ساخته شده است.

رصدخانه مراغه بر تپه‌ای مشرف بر دریاچه ارومیه قرار دارد و از مهم‌ترین ویژگی‌های آن می‌توان به معماری این بنا و وجود کتابخانه‌ای مجهز در آن اشاره کرد. بازدید از این رصدخانه برای علاقه‌مندان به تاریخ و نجوم لطف دوچندان دارد. کوهنوردان و گردشگرانی که قصد بازدید از کوهستان سهند از مسیر شهرستان مراغه را دارند، امکان بازدید از رصدخانه این شهر را نیز خواهند داشت.

• آدرس: تبریز، آزادراه شهید کسائی، بلوار ائل گلی (مشاهده روی نقشه)

ائل گلی یا ایل گلی، تفرجگاهی در جنوب شرقی تبریز است که قسمت‌های مختلفی مانند باغ، استخری بزرگ و یک عمارت قدیمی دارد. قدمت این مجموعه به دوره پادشاهی آق قویونلوها می‌رسد؛ اما گسترش و بازسازی آن به دست حاکمان دوره صفوی انجام شده است. در زمان حکومت قاجار باغ ایل گلی گسترش یافت و به گردشگاهی برای پادشاهان قاجار تبدیل شد و در نهایت در زمان حکومت پهلوی، تعمیراتی کلی برای تبدیل این پارک به گردشگاه عمومی، صورت گرفت.

منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: حسین پوررحیمی

آب دریاچه ایل گلی از رودخانه لیقوان تامین می‌شود. محوطه فضای سبز این باغ، گل‌کاری‌های رنگارنگی دارد که در بهار زیبایی آن‌ها دوچندان می‌شود. در میان استخر ائل گلی، عمارتی دو طبقه به چشم می‌خورد که در حال حاضر کاربری رستوران دارد.

از امکانات و تفریحات پارک ائل گلی می‌توان غذاخوری‌های متنوع، مسیر دوچرخه‌سواری، درشکه سواری، قایق‌سواری و امکانات ورزشی مختلف را نام برد. این مجموعه، باغ وحش و فضای مناسب برای کمپ گردشگران نیز دارد.

• آدرس: بستان آباد، میدان استاد شهریار، بزرگراه بستان آباد به سراب، مجتمع آبدرمانی (مشاهده روی نقشه)

مجموعه آبگرم و آب درمانی بستان آباد، گردشگران بسیاری را در طول سال برای بهره‌مندی از خواص آب معدنی این مجموعه به بستان آباد جذب می‌کند. از خواص آب معدنی این مجتمع می‌توان به تاثیر در بهبود مشکلات عضلانی، کمک به درمان بیماران ناتوان حرکتی و رفع اختلال خواب اشاره کرد.

منبع عکس: سایت بلد، عکاس: نامشخص

مجتمع آبگرم معدنی بستان آباد در گذشته حمام پادشاهان بود و زمان ساخت آن را به دوره پادشاهی میرزا نایب السلطنه، فرزند فتحعلی شاه قاجار، نسبت می‌دهند. به‌جز این مجموعه آبگرم، چشمه‌های معدنی دیگری نیز در بستان آباد وجود دارد که از میان آن‌ها می‌توان چشمه آبگرم «قوتورسویی» را نام برد.

دامنه کوه سهند؛ منبع عکس: ویکی مدیا، عکاس: ایوب فارابی اصل

در این مقاله به معرفی کوه سهند و جاذبه‌های گردشگری آن پرداختیم. شما نیز در ادامه از تجربه‌های کوهنوردی و بازدید از جاذبه‌های کوه سهند به ما و دیگر همراهان کجارو بگویید.

عکس‌ کاور از وب‌سايت خبرگزاری ایرنا، عکاس: نامشخص

نویسنده: مینا بهزادی منش