میدان ساعت تبریز

میدان ساعت تبریز که به برج لندن نیز معروف است، عنوان یکی از قدیمی‌ترین بناهای تاریخی تبریز را دارد و هم‌اکنون نیز به میدان اصلی و یکی از نمادهای شهر تبدیل شده است.

شهر تبریز با توجه به جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و تفریحی، مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری قرار گرفته است. درمیان تمام جاذبه‌های این شهر، میدان ساعت تبریز با قدمت بیش از ۸۰ سال، یکی از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود.

تبریز یکی از مدرن‌ترین شهرهای ایران است. این شهر خوش‌آب‌و‌هوا که قدمتی طولانی و تاریخی غنی دارد، در شمال غربی ایران قرار گرفته است. بر اساس نظریه باستان‌شناسان، تاریخچه پیدایش تبریز به بیش از ۴,۰۰۰ سال می‌رسد. تاریخ نشان از این دارد که تبریز همیشه یکی از حوزه‌های تمدن و پیشگام در عرصه‌های مختلف به حساب می‌آمده؛ بر همین اساس نیز این شهر معروف به «شهر اولین‌ها» است.

منبع عکس: وب‌سایت blog.rahbal.com، عکاس: نامشخص

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، تقاطع خیابان امام خمینی و خیابان ارتش (مشاهده روی نقشه)

میدان ساعت یا میدان شهرداری که در زبان محلی تبریزی به آن «ساعات قاباغی» به معنی (جلوی ساعت) نیز گفته می‌شود، در مرکزی‌ترین نقطه تبریز، در تقاطع خیابان‌های ارتش (شاپور سابق) و امام خمینی (پهلوی سابق) قرار دارد.

دسترسی به میدان ساعت تبریز، به‌وسیله خودروی شخصی و وسایل حمل‌ونقل عمومی نظیر اتوبوس‌های شهری و تندرو، مترو و تاکسی امکان‌پذیر است.

منبع عکس: Wikimedia، عکاس: Elmju

بهترین و سریع‌ترین راه، استفاده از اتوبوس‌های تندرو یا «بی‌آرتی» (BRT) است؛ خط شریعتی- آبرسان، شما را به میدان ساعت می‌رساند. با توجه به اینکه این میدان یکی از مهم‌ترین و پرترددترین نقاط شهر است، اغلب وسایل نقلیه عمومی از این مسیر عبور یا توقف خواهند کرد. اگر قصد استفاده از مترو را داشته باشید، ایستگاه میدان ساعت (ایستگاه شماره ۱۱ خط یک مترو تبریز)، مقصد خواهد بود. تاکسی‌های شهری، تلفنی و اینترنتی هم گزینه‌های دیگر هستند.

اگر با خودروی شخصی قصد بازدید از میدان ساعت را دارید، باید در نظر داشته باشید، به‌علت کمبود فضای پارک، شاید مجبور شوید خودرو را در فاصله‌ای دورتر پارک کنید؛ البته در نزدیکی عمارت شهرداری تعدادی پارکینگ عمومی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها نیز استفاده کنید.

پایه‌گذاری میدان ساعت بعد از ساخت عمارت شهرداری تبریز و برج ساعت بود؛ در واقع این میدان به‌گونه‌ای به این جاذبه هویت بخشیده است. برای نام‌گذاری میدان ساعت تبریز از ساعت نصب شده روی برج، الهام گرفته شده است. میدان ساعت تبریز با نورپردازی زیبا در شب‌ها، از محبوب‌ترین جاهای دیدنی تبریز در شب به شمار می‌رود.

منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: Elmju

ساعت چهارصفحه‌ای روی برج ساعت تبریز، توسط شهردار وقت تبریز در دوره پهلوی، از انگلستان خریداری شده بود. مشابه دیگر این ساعت در برج ساعت یا «بیگ بن» (Big Ben) لندن نصب است. هر دو دارای یک نوع باطری هستند و هر ۲۴ ساعت یک‌بار، نیاز به کوک شدن دارند. ساعت میدان ساعت تبریز از زمان نصب ابتدا هر ۱۵ دقیقه و در حال حاضر (سال ۱۴۰۲) هر یک ساعت یک‌بار توسط طنینی دلنشین، گذر زمان را به مردم یادآوری می‌کند.

میدان ساعت تبریز در تیر ماه سال ۱۳۷۷ شمسی به‌عنوان یکی از آثار ملی در تبریز به ثبت رسید.

در طبقه زیرین برج ساعت، اولین موزه شهرداری ایران با وسعتی حدود ۸۰۰ متر مربع قرار دارد؛ ایجاد این موزه به سال ۱۳۸۶ هجری شمسی مصادف با یکصدمین سالگرد تاسیس نخستین شهرداری (بلدیه) ایران برمی‌گردد. در موزه‌ شهرداری علاوه بر اولین خودرو تاکسی و آتش‌نشانی، می‌توان آثار ارزشمند زیر را نیز مشاهده کرد:

• تالار دوربین‌های عکاسی قدیمی (تعداد ۱۵۰ دوربین در این تالار به نمایش گذاشته شده که این مجموعه توسط «محمدعلی جدید‌الاسلام» (مجموعه دار و عکاس پرتره) به این موزه اهدا شده است)
• تالار صدا (در این تالار انواع سازهای ملی، بومی، کلاسیک، تار و سه‌تار ایرانی، تار آذربایجانی، دو‌تار جنوب خراسان، سازهای آیینی مذهبی، انواع کوبه، نی‌انبان، ساز عاشقی یا گوپوز، رادیوها و تلفن‌های قدیمی به نمایش گذاشته شده‌اند)
• تالار فرش‌های نفیس و ارزشمند قدیمی (قدمت برخی فرش‌ها در این تالار به ۱۱۰ سال پیش برمی‌گردد و تعدادی نیز به دستور شهردار وقت تبریز در سال ۱۳۲۰ بافته شده‌اند)
• تالار چاپ و نشر
• تالار دفاع مقدس
• تالار هنرهای معاصر
• تالار حکمت
• تالار خط و خوشنویسی

منابع عکس‌های گالری (از راست به چپ): ebultan.com، برنانیوز، ویکی پدیا، هالی تور. عکاس‌ها: امیرحسین منادی، بهرام تندران، AmirAK، نامشخص

همچنین در موزه شهرداری اشیا و آثار و اسناد قدیمی مربوط به بلدیه، هدایای مقام‌ها و شخصیت‌های ایرانی و خارجی به شهرداران این شهر، جام‌های قهرمانی باشگاه شهرداری تبریز، کتب خطی و آثار هنری، اسناد اداری و مالی قدیمی و سفرنامه‌های نوشته شده راجع به تبریز در معرض دید عموم بازدیدکنندگان قرار گرفته است.

کاخ شهرداری از ابتدا تاکنون، علاوه بر موزه به‌عنوان ساختمان شهرداری تبریز نیز مورد استفاده بوده است؛ البته در حال حاضر بیشتر امور عمرانی، اداری، ملاقات‌های رسمی و دیپلماتیک با مقامات عالی‌رتبه مربوط به شهردار تبریز در این کاخ یا عمارت صورت می‌گیرد. همچنین با توجه به استقرار شورای اسلامی تبریز در قسمتی از عمارت شهرداری، جلسات رسمی این شورا نیز در محل آمفی‌تئاتر این کاخ تشکیل می‌شوند.

منبع عکس: وب‌سایت رهبال آسمان. عکاس: نامشخص

عمارت شهرداری، یکی از نمادهای شهر زیبای تبریز، به دستور رضاخان در سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸ هجری شمسی در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر (مقصودیه) ساخته شد. در آن زمان «حاج ارفع الملک جلیلی» به‌عنوان شهردار تبریز مشغول به کار بود. ساخت عمارت شهرداری با طراحی «آودیس اوهنجانیان» (وزیر راه و شهرسازی کشور ارمنستان در سال‌های ۱۹۱۹ تا ۱۹۲۱ که پس از آن به ایران مهاجرت و در تبریز اقامت کرد) و به سبک معماری آلمانی صورت گرفت.

محل قرارگیری عمارت شهرداری تبریز تا سال ۱۳۲۴ هجری شمسی به‌صورت چهارراه بود و در زمان حکومت «سید جعفر پیشه‌وری» (فعال سیاسی، موسس فرقه دموکرات آذربایجان)، تبدیل به میدان شد. در ابتدا تندیس نیم‌تنه «باقرخان سالار ملی» (یکی از مبارزان جنبش مشروطه ایران) را در آنجا نصب کردند؛ ولی پس از سقوط حکومت پیشه‌وری، مجسمه محمدرضا شاه پهلوی به‌جای تندیس باقرخان سالار ملی در این میدان قرار گرفت.

منبع عکس: وب‌سایت Tripyar.com، عکاس: نامشخص

پس از انقلاب جمهوری اسلامی ایران مجسمه محمدرضا شاه پهلوی تخریب و میدان ساعت تبریز به مکانی جهت گردهمایی مردم تبدیل شد. در دوره جنگ تحمیلی ایران و عراق نیز یکی از مکان‌هایی که بمباران شد همین میدان بود. در حال حاضر همانند گذشته، بسیاری از تجمعات مهم تبریز در این میدان اتفاق می‌افتد.

میدان ساعت به‌مرور زمان در تاریخ و فرهنگ تبریز دارای جایگاهی خاص شد. اکنون با توجه به موقعیت مکانی این میدان در پرترددترین و کلیدی‌ترین نقطه شهر، به یکی از جاذبه‌های تبریز تبدیل شده است؛ البته نزدیکی به مراکز خرید، وجود نورپردازی‌های شبانه، برگزاری جشن‌ها و مراسم‌های مذهبی و غیر مذهبی به‌خصوص عید نوروز، در باشکوه‌تر و محبوب‌تر شدن این جاذبه در میان گردشگران و اهالی، بی‌تاثیر نیست.

منبع عکس: Wikimedia، عکاس: Babak1993

عمارت شهرداری تبریز که برج ساعت را بر بلندای خود دارد، در زمینی به مساحت ۹۶۰۰ متر مربع، با زیربنای ۶۵۰۰ متر مربع و ارتفاع بیش از ۳۰ متر بنا شده است. برج ساعت نیز حدود چهار متر ارتفاع دارد.

چشم‌انداز ظاهری ساختمان برج ساعت، شکل حرف «یو» (U) انگلیسی را دارد. نمای بیرونی این اثر از سمت شمال و شرق متشکل از سنگ‌های تراشیده‌شده است و از سمت جنوب و غرب تلفیقی از آجر و سنگ کار شده دارد.

نمای کاخ شهرداری و برج ساعت تبریز از بالا به‌شکل عقاب در حال پرواز است که به نمونه ساختمان‌های هم‌تراز خود در کشور آلمان، پیش از جنگ جهانی دوم شباهت زیادی دارد. این تصویر، شکوه و عظمت برج ساعت را دوچندان کرده است.

منبع عکس: وب‌سایت Darsvareh.org، عکاس: نامشخص

• آدرس: شهر تبریز، خیابان امام خمینی، کوچه مقصودیه، بن‌بست سلماسی، پشت ساختمان شهرداری (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۳۵۵۴۲۴۵۸ ۰۴۱
• ساعت کاری: از ساعت ۹ تا ۱۴:۳۰ (روزهای تعطیل بسته است)
• فاصله از میدان ساعت: حدود ۳۵۰ متر (پنج دقیقه پیاده‌روی)
• آثار ملی ایران

موزه سنجش، یکی از دیدنی‌ترین موزه‌های شهر تبریز است که در خانه تاریخی سلماسی قرار دارد. قدمت بنای این موزه به سال ۱۲۵۳ و دوره قاجاریه برمی‌گردد. این بنا در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی توسط اداره میراث فرهنگی، از خانواده سلماسی خریداری شد و پس از مرمت، درسال ۱۳۸۱ به‌عنوان تنها موزه تخصصی سنجش در ایران به بهره‌برداری رسید.

منبع عکس: وب‌سایت Eghamito.com، عکاس: نامشخص

فسیل تنه درخت با قدمتی از چهار میلیون سال قبل و ابزار و ادوات قدیمی سنجش از جمله اسطرلاب‌های تاریخی، ساعت ریخته‌گری شده مربوط به امپراتور روم، ابزار مورد نیاز در علم هواشناسی، زمین‌شناسی، نجوم و ستاره‌ شناسی و انواع بادنما، پیمانه‌ها، ترازوها و قطب‌ نماها و همچنین ‌سیر تحول آن‌ها از جاذبه‌های موزه سنجش هستند. زیربنای ساختمان سلماسی حدود ۸۷۰ متر مربع است؛ ساختمانی دوطبقه که حیاط آن نیز ۶۵۰ متر مربع مساحت دارد.

منابع عکس‌ها (از راست به چپ): وب‌سایت‌ Nasrnews.ir (عکس اول و دوم)، گوگل مپ، Ebultan.com، عکاس‌ها: ندا سلیمانی (عکس اول و دوم)، Abbas Banihoseinian، نامشخص

• آدرس: شهر تبریز، ضلع جنوبی خیابان امام خمینی، خیابان ارگ (مشاهده روی نقشه)
• ساعت کاری: ۲۴ ساعته (تمام روزهای هفته)
• فاصله از میدان ساعت: ۱۳۰۰ متر (چهار دقیقه با خودرو)
• آثار ملی ایران

ارگ تبریز یا ارگ علیشاه، یکی از بلندترین سازه‌های شهر تبریز است که قدمتی ۷۰۰ ساله دارد. بنا بر روایت مورخان، ارگ تبریز در زمان احداث تنها بنای بلند این شهر بوده؛ چون از فاصله‌های دور هم قابلیت رویت داشته است. ارگ تبریز در ابتدا مسجدی وسیع و بزرگ بود؛ اما در گذر زمان و عبور از حوادث‌‌ گوناگون نظیر زلزله و جنگ، بخش‌های زیادی از آن تخریب شد.

از ارگ تبریز هم‌اکنون تنها سه دیوار مرتفع با عرض ۳۰ و ارتفاع ۲۶ متر باقی مانده است.

منبع عکس: Google map، عکاس: Saimon Altaf einoddin

در سال‌های قبل از انقلاب جمهوری اسلامی ایران، محوطه ارگ علیشاه، گردشگاهی عمومی و باغ ملی بود؛ ولی در حال حاضر از آن به‌عنوان مصلی و محل برگزاری نماز جمعه استفاده می‌شود. برای بازدید از ارگ نیز می‌توانید هر ساعت از شبانه‌روز مراجعه کنید؛ ولی جلوه این سازه در شب با توجه به نورپردازی‌های انجام شده بسیار بیشتر و خاص‌تر است.

• آدرس: شهر تبریز، محله بازار، خیابان شهید مطهری، خیابان حکیم (مشاهده روی نقشه)
• ساعت کاری: از ساعت ۱۰ تا ۱۷ (روزهای تعطیل بسته است)
• فاصله از میدان ساعت: چهار کیلومتر (۱۵ دقیقه با خودرو)
• آثار ملی ایران/میراث جهانی یونسکو

بازار بزرگ تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح جهان و جزو پویاترین بازارهای تاریخی ایران محسوب می‌شود. تاریخ دقیقی از ساخت ابتدایی بازار تبریز در دست نیست؛ اما چیزی که مشخص است این بازار در طول تاریخ طولانی خود، بارها در پی حوادث طبیعی پیش آمده، تخریب شده است. قدمت بازار فعلی تبریز به اواخر دوره زندیه و عصر قاجار بازمی‌گردد.

منبع عکس: وب‌سایت Darsvareh.org، عکاس: نامشخص

تیمچه مظفریه، حمام خان، مسجد جامع تبریز، بازار، تیمچه و سرای امیر، موزه قرآن و کتابت، راسته بازار صادقیه، مدرسه طالبیه، تیمچه شیخ کاظم، بازار کفاشان، امامزاده جمال تبریز، بازار بلور فروشان و زورخانه گرشاسب یل از معروف‌ترین قسمت‌های بازار بزرگ تبریز هستند.

• آدرس: شهر تبریز، خیابان مقصودیه، نرسیده به خیابان ارتش، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز (مشاهده روی نقشه)
• تلفن: ۳۵۵۴۲۴۵۸ ۰۴۱
• ساعت کاری: از ۹:۳۰ تا ۱۳ و از ۱۶ تا ۱۹ (تمام روزهای هفته)
• فاصله از میدان ساعت: حدود ۴۰۰ متر (پنج دقیقه پیاده‌روی)
• آثار ملی ایران

«خانه بهنام»، یکی از ساختمان‌های تاریخی شهر تبریز است که قدمت آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه برمی‌گردد. این خانه شامل دو قسمت ییلاق و قشلاق است و دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد.

منبع عکس: Wikimedia، عکاس: Hamed saber

«خانه قدکی»، دیگر بنای تاریخی در شهر تبریز در مجموعه خانه‌های تاریخی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی است که قدمتی بیش از ۲۴۰ سال دارد. خانه قدکی جزو معدود سازه‌هایی است که زلزله‌های تاریخی شهر تبریز، به آن صدمه‌ای وارد نکرده‌اند. در حال حاضر، این خانه یکی از دانشکده‌های دانشگاه هنر و معماری تبریز محسوب می‌شود.

منبع عکس: Wikimedia، عکاس: Vathlu

«خانه گنجه‌ای زاده»، متعلق به «رضا گنجه‌ای زاده» (نماینده مجلس و روزنامه نگار معروف دوران قاجار و پهلوی)، در محله تاریخی مقصودیه واقع شده است و جزو یکی از آثار تاریخی شهر تبریز شمرده می‌شود. این خانه دو بخش خاوری و باختری دارد. بخش خاوری آن مربوط به قسمتی از بنا است که در دوره قاجاریه ساخته شده و بخش باختری شامل بخش‌هایی است که در عصر پهلوی و با معماری پهلوی ساخته شده‌اند. این اثر تاریخی در قسمت شمال غربی دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی قرار دارد.

منبع عکس: وب‌سایت Destinationiran.com، عکاس: Yalda Arshadi

«خانه صدقیانی»، یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز است که متعلق به «خاندان صدقیانی» (تجار بنام دوران قاجار و پهلوی) بوده است؛ قدمت بخشی از این خانه به دوره قاجار و بخشی دیگر هم به اوایل دوره پهلوی برمی‌گردد. این خانه تا دهه ۶۰ خورشیدی به‌عنوان مدرسه مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ ولی در طول حملات هوایی جنگ ایران و عراق، آسیب‌های جدی دید که باعث شد چندین سال بی استفاده و خالی بماند؛ اما با مرمت و بازسازی دوباره قابل استفاده شد. در حال حاضر، قسمت زیرزمین این بنا، خانه صنایع دستی آذربایجان است.

منبع عکس: Google Map، عکاس: Seyed Alireza Ali

اگر شما نیز از دوستداران شهر تبریز هستید و از میدان برج ساعت و دیگر جاذبه‌های این شهر دیدن کرده‌اید، می‌توانید تجربه‌ها و خاطر‌ه‌های خود را با مخاطبان کجارو به اشتراک بگذارید.

منبع عکس کاور: Google Map، عکاس: Homayoun Darvishi

نویسنده: مهدیه عزیزی