آرامگاه کریمخان

آرامگاه کریمخان زند که به «باغ نظر» و موزه پارس شیراز نیز شهرت دارد، در نزدیکی ارگ تاریخی کریمخان واقع شده است. این مجموعه از جاهای دیدنی شیراز محسوب می‌شود و بخش‌های مختلفی دارد. عمارت کلاه‌‌فرنگی باغ نظر که آرامگاه کریم خان زند را نیز در خود جای داده، از آثار تاریخی به جامانده از دوره زندیه است.

معماری بنای کلاه فرنگی، تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی است. باغ نظر که در گذشته دو برابر امروز وسعت داشت، روزهای پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته و در دوره‌های مختلف تاریخی دست‌خوش تغییرات زیادی شده است. با کجارو همراه باشید تا آرامگاه کریمخان زند را بیشتر بشناسید.

• آدرس: استان فارس، شیراز، میدان شهدا (شهرداری)، خیابان زند، بین بازار وکیل و ارگ کریم‌خان (مشاهده روی نقشه)
• شماره تماس: ۰۷۱۳۲۲۲۴۱۵۱

منبع: iranroute

آرامگاه کریمخان زند که آن را با نام موزه پارس نیز می‌شناسند، در بافت تاریخی شهر شیراز، خیابان زند و در نزدیکی میدان شهدا قرار دارد. این بنا در فاصله ۴۵۰ متری (۶ دقیقه پیاده) از ارگ کریمخان و فاصله حدودی ۳۰۰ متری از مجموعه وکیل واقع شده است. این مجموعه در فاصله ۹۱۶ کیلومتری (۱۰ ساعت) تهران قرار دارد.

با توجه به قرار گرفتن موزه پارس در مرکز شهر شیراز دسترسی به آن با وسایل نقلیه عمومی به‌راحتی امکان‌پذیر است.

• مترو: شما می‌توانید خود را به نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو شیراز در اطراف این موزه برسانید و بخشی از مسافت را نیز پیاده کنید. نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو در این محدوده ایستگاه‌های امام حسین (سه کیلومتر، پیاده هفت دقیقه)، ولیعصر (سه کیلومتر، پیاده ۶ دقیقه) و زندیه (۸۰۰ متر، پیاده دو دقیقه) است.

• اتوبوس: با توجه به خطوط اتوبوس‌رانی متعدد شهر شیراز، اتوبوس می‌تواند گزینه خوبی برای سفرهای درون‌شهری باشد. اتوبوس‌های خط یک (پایانه دستغیب به ابیوردی)، خط دو (پایانه شهید دستغیب به پایانه سعدی)، خط ۷۸ (پایانه قصرالدشت به میدان شهدا) و خط ۱۴۸ (پایانه شهدا به پایانه بنزین) در محدوده آرامگاه کریمخان زند و میدان شهدا توقف دارند و شما می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت اتوبوسرانی شهر شیراز و مشاهده ایستگاه‌ها بهترین مسیر را انتخاب کنید.

• تاکسی و خودروی شخصی: آرامگاه کریمخان زند به‌واسطه نزدیکی به مرکز شهر و بخشی از بافت تاریخی در محدوده پر ترافیک قرار دارد؛ اما این امکان وجود دارد که خودروی شخصی خود را در پارکینگ عمومی وکیل در خیابان طالقانی پارک کنید و با اندکی پیاده‌روی خود را به جاهای دیدنی در مرکز شهر برسانید.

منبع: persiantrips.travel

کریم خان زند با فروپاشی سلسله افشاریه در سال ۱۱۲۷ هجری شمسی (۱۱۶۲ هجری قمری) قدرت را به دست گرفت و سلسله زندیه را پایه‌گذاری کرد. او خان بزرگ طایفه زند بود؛ اما برخلاف بسیاری از پادشاهان دیگر ایران تلاش کرد تا درباری ساده داشته باشد و خود را «وکیل الرعایا»، به معنی «نماینده مردم» نامید. کریمخان زند به ادبیات و فرهنگ علاقه داشت و برای گسترش و رشد آن تلاش کرد. در زمان حکومت وی امنیت نسبی در ایران حاکم بود و روابط تجاری و اقتصادی رونق دوباره‌ای گرفت.

عمارت کلاه‌فرنگی با دستور مستقیم کریم خان زند و با هدف پذیرایی از مهمانان و برگزاری مراسم‌های رسمی در دو طبقه و با سقفی شیروانی به ارتفاع ۱۴٫۸ متر بنا شد. در برخی منابع از زبان «فرصت حسینی شیرازی» شاعر، نویسنده و نقاش آن دوران در مورد این بنا چنین نقل شده است:

طرح آن را مرحوم وکیل ریخته، یک کلاه‌فرنگی چهارفصل ساخته و در چهار سمت آن چهار حوض بزرگ قرار داده است.

باغ نظر در دوره‌های مختلف با نام‌های گوناگونی از جمله باغ شاهزاده، عمارت چهارفصل، عمارت یا باغ حکومتی و باغ‌موزه شناخته می‌شد. بر اساس برخی شواهد و نظر گروهی از مورخان، باغ نظر پیش از دوره زندیه و در دوره صفویه نیز باغی حکومتی بود و کریم خان زند بنای کلاه‌فرنگی و مجموعه فعلی را روی بقایای گذشته بنا گذاشت. او مدتی در این بنا سکونت داشت و در عین حال وصیت کرد تا پس از مرگ نیز او را در همین عمارت به خاک بسپارند.

در طراحی باغ نظر و عمارت مرکزی آن، با توجه به اسناد و نقشه‌های باقی‌مانده، از الگوی باغ ایرانی استفاده شده است؛ طرحی چهارگوش که عمارت کلاه‌فرنگی با چهار حوض بزرگ در اطراف، در مرکز آن قرار دارد.

در برخی از منابع مجموعه باغ نظر در اوایل دوره زندیه و تا پیش از ساخته شدن ارگ کریمخان زند، به‌عنوان محل سکونت او معرفی شده است؛ اما پس از ساخت ارگ، بخش‌های مسکونی این مجموعه تخریب شد و صرفا به‌عنوان مکانی برای مراسم‌های تشریفاتی مورد استفاده قرار گرفت.

منبع: pinterest

بر اساس یادداشت‌های کارستن نیبور، ساختمانی هشت‌ضلعی در میانه باغ نظر و دو عمارت در دو سمت باغ قرار داشت. در کنار یکی از این ساختمان‌ها، اتاق‌های کوچکی همچون رواق در محوطه چهارگوش بزرگی تعبیه شده بود که در زمان سکونت کریم خان زند به‌عنوان سربازخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت.در سمت دیگر نیز ساختمان باریک و بلند دیده می‌شد که نوازندگان بر بلندای آن طبل، دهل و نیلبک می‌نواختند.

دست‌نوشته‌های نیبور نخستین اسنادی است که به وجود نقاره‌خانه در باغ نظر اشاره می‌کند؛ هرچند که نقاره‌خانه بعدها به ساختمانی مستقل در میدان ارگ منتقل شد. این دو عمارت که یکی در ورودی شمالی و دیگری در ورودی جنوبی این باغ قرار داشتند، دارای تالار و ایوانی با پایه‌های سنگی بودند.

منبع: wikimedia

فرصت حسینی شیرازی کاخ آینه و باغ نظر را در این دوره این‌گونه توصیف می‌کند:

باغ نظر، آن را باغ شهر و باغ حکومت نیز گویند... مرحوم حسینعلی میرزا فرمانفرما، در سمت شمال غربی آن باغ، کاخی رفیع که از پا تا سر، آینه‌کاری است، برافراخته و در دو جنب آن نیز عمارتی عالی ساخته است. در جلوی کاخ مذکور، حوضی باشکوه مقرر فرموده و در سمت شمال شرقی آن باغ، عمارتی دیگر است مسمی به خورشید که در جلوی آن نیز حوضی کشکولی است و حکام فارس، اکثر در این عمارت جلوس می‌فرمایند و در فضای آن اشجار گوناگون فراوان است و باغچه‌هایش از ریاحین، رشک جنان؛ و این باغ را سه درب است؛ یکی در سمت جنوب غربی؛ دیگری در جانب شمال شرقی که از آن در میدان توپخانه می‌روند؛ بر سردر آن، عمارتی است؛ اکنون خیاط‌خانە حکومتی است. مقرب الحضره، میرزاعلی خیاط‌باشی، آنجا کارخانه‌ای دارد؛ مشارالیه، والد جناب میرزا محمدحسین خان (ناظم دفترخانە طهران) است؛ خیاطی است که در کارخانە قضا و قدر، جامە این هنر را خیاط صنع به قامت قابلیتش دوخته است. درب دیگر، در سمت شمال غربی که از آن می‌روند در میدان طویله. در پشت عمارت خورشید مذکور، خلوتی است و در ورای آن خلوت، ارگ است...

بر طبق یادداشت‌های فرصت حسین شیرازی می‌توان به این موضوع پی برد که عمارت یا سردر شمالی از دوره زندیه باقی مانده؛ اما کاربری آن به خیاط‌خانه حکومتی تغییر کرده بود. از این بخش از باغ نظر امکان دسترسی به میدان ارگ (یا توپخانه در دوره قاجار) وجود داشت.

عمارت جنوبی باغ نظر که در دوره کریمخان به مجموعه بناهای مسکونی خاندان زند مرتبط بود، در دوره قاجار نیز پابرجا ماند؛ اما از اهمیت آن کاسته شد. اندرونی کوچک کریمخان (خانه‌های فرزندان و برادران او) و خانه‌های خان‌های بزرگ زندیه توسط شاهزادگان قاجار تصرف شد. در برخی متن‌ها اشاره شده که درگاه جنوبی باغ نظر در دوره قاجار مسدود شده است.

منبع: apochi

در نقاشی به جامانده از دوره قاجار اثر «اوژن فلاندن» (Eugene Flandin) می‌توان آثاری را از ایوان کاخ آینه با سه ستون و حوضی با پنج فواره در مقابل عمارت دید نام این نقاشی «کاخ ارگ» است؛ اما اشاره به همان کاخ آینه دارد. در این تصویر دیوارهای باغ نظر که بخشی از دیوارهای این کاخ هم محسوب می‌شوند، کنگره‌دار هستند و طاق‌نماهای ساده دارند.

در دوره ۵۰ ساله سلطنت ناصرالدین شاه این بنا مورد بی‌توجهی قرار گرفت که با توجه به تغییر ۱۱ والی در استان فارس عجیب نبود. در این دوره، عمارت‌های باغ نظر رو به فرسودگی رفت و اقدام خاصی برای مرمت این بناها صورت نگرفت. با توجه به اسناد باقی‌مانده از یادداشت‌های نخستین فرستاده ژاپن به دربار قاجار، «نوبویوشی فوروکاوا» (Nobuyoshi Furukawa) در سال ۱۲۶۰ شمسی می‌توان به نکاتی دست پیدا کرد. او که در زمان «معتمدالدوله فرهاد میرزا» به شیراز آمده بود، ایوان عمارت آینه را فضایی به طول ۹، عرض هفت و ارتفاع ۹ متر توصیف می‌کند که تمام بخش‌های آن به‌جز سقف، آینه‌کاری و روی سقف نیز صحنه‌هایی از نبرد‌های حماسی شاهنامه نقاشی شده است. در همین یادداشت‌ها به آسیب‌ها و فرو ریختن بخشی از تزیینات و نقاشی‌ها اشاره شده بود.

در حدود ۶ سال بعد در زمان شاهزاده سلطان مراد، فردی آلمانی به نام هنریش کارل بروگش (Heinrich Karl Brugsch) و دو سال بعد فردی انگلیسی به نام ادوارد براون (Edward Granville Browne) در سفر به شیراز و بازدید از عمارت آینه وجود نقاشی‌های حماسی از شاهنامه را تایید می‌کنند. براون علاوه بر این به وجود نقاشی‌هایی از چهره‌های زنان روی سقف برخی اتاق‌ها و وجود ابیاتی روی دیوارها و آتشدان‌ها نیز اشاره کرده بود.

ادوارد براون در بازدید خود از برخی تخریب‌ها و پوشانده شدن برخی نقاشی‌ها توسط شاهزاده جلال‌الدوله اشاره دارد. علاوه بر این، او در جایی از تغییر کاربری برخی اتاق‌های عمارت آینه به آشپزخانه و سیاه شدن تصاویر روی دیوار آن از جمله تصویر ناصرالدین‌شاه صحبت می‌کند.

منبع: pinterest

بر اساس تصاویر باقی‌مانده از دوران مظفرالدین شاه، می‌توان حدس زد که بناهای باغ نظر در این دوره مورد مرمت‌های جدی قرار گرفته است؛ اما این دوره چندان طولانی نشد و مجدد این مجموعه تا زمان پهلوی رها شد.

خیابان زند در گذشته همچون چهار باغ اصفهان درختان بلند و کهن داشت. این خیابان در زمان پهلوی اول در سال ۱۳۱۵ شمسی گسترس و امتداد پیدا کرد. با توسعه این خیابان و عبور آن از مقابل عمارت کلاه‌فرنگی، بخش‌هایی از کاخ آینه و بازار وکیل تخریب و این خیابان به دروازه سعدی متصل شد. در حین تخریب، بخش‌های از میدان مشق، باغ نظر و عمارت خورشید نیز از بین رفت و به‌جای آن بناهایی همچون شهرداری، دبیرستان و هنرستان نمازی، دبیرستان ناظمیه، دبستان زند، اداره آموزش‌وپرورش، کتابخانه و اداره دارایی تاسیس شد. ازاین‌رو عمارت کلاه‌فرنگی و باغ نظر به‌اندازه تمامی بناهای نام‌برده وسعت داشت.

منبع: خبرگزاری تسنیم

کریمخان زند در سال ۱۱۵۷ شمسی (۱۷۷۹ میلادی) از دنیا رفت و او را طبق وصیتش در شاه‌نشین شرقی عمارت کلاه‌فرنگی به خاک سپردند.

پس از گذشت ۱۳ سال سلسله قاجار به قدرت رسید و آقا محمدخان که به‌واسطه مرگ پدرش توسط یکی از سرداران زند نسبت به این طایفه کینه داشت، در سال ۱۱۷۰ شمسی دستور نبش قبر داد تا استخوان‌های کریمخان زند را از محل دفن خارج و به زیر پله‌های خلوت کریمخانی در کاخ گلستان تهران منتقل کنند.

آقا محمد خان می‌خواست هر بار که خودش یا دیگران از آنجا عبور می‌کند، بر محل دفن او پا بگذارد. استخوان‌های کریمخان زند توسط رحمان‌خان یوزباشی به تهران منتقل شد. محمدخان قاجار علاوه بر این، دستور تخریب بخشی از تزیینات و نقاشی‌های عمارت کلاه‌فرنگی را نیز صادر کرد.

خاندان پهلوی کینه و دشمنی عمیقی نسبت به خاندان قاجار داشت. به همین جهت زمانی که رضا شاه به قدرت رسید، تلاش کرد تا از خاندان زند اعاده حیثیت کند و در سال ۱۳۰۴ پس از گذشت ۱۴۷ سال از مرگ کریمخان، در مراسمی با حضور شاه، تیمور تاش (وزیر دربار)، مهندس شریف‌زاده و تعدادی عکاس، مجدد نبش قبری صورت گرفت و استخوان‌های کریمخان در سینی نقره به نزد رضا شاه آورده و سپس به مکان اول خاکسپاری خود در شیراز بازگردانده شد.

منبع: irannegintravel

آرامگاه کریمخان زند درون عمارت اصلی باغ نظر قرار دارد که بنایی هشت‌ضلعی و ساخته شده از آجر است. این بنا که با کاشی‌های زیبایی تزیین شده، حدود ۱٫۵ متر بالاتر از سطح زمین قرار دارد. در حاشیه پایینی دیوارهای این بنا سنگ‌هایی حکاکی شده و در دیوارهای جانبی کاشی‌های هفت رنگ به کار گرفته شده است.

کاشی‌کاری‌های بنای کلاه‌فرنگی منحصربه‌فرد هستند و کاملا متقارن طراحی شده‌اند؛ این تقارن در نقاشی دیوارهای بیرونی نیز دیده می‌شود. در دو ضلع ساختمان، تصویر شکارگاه و در دو ضلع دیگر تصویر بر تخت نشستن حضرت سلیمان نقش شده است. در نقاشی‌های مرتبط با حضرت سلیمان داستان سلیمان و بلقیس در چهار تصویر مجزا نمایش داده می‌شود.

• تصویر اول: در بالاترین قسمت دیوار نمایی از قصر حضرت سلیمان دیده می‌شود که با درختان کاج و سرو محصور شده است. وجود درخت سرو در این نقاشی تفسیرهای گوناگونی دارد. به باور برخی این درخت می‌تواند نمادی از درخت زندگی، مظهر رازآمیزی و شعله آتش مقدس آتشکده‌های زرتشتی باشد.
• تصویر دوم: تصویر دوم که با نقاشی‌هایی بوته مانند از تصویر اول جدا شده است، حضرت سلیمان را بر تخت و در لباسی زیبا نشان می‌دهد. در این تصویر در اطراف او فرشتگان و درباریان در لباس‌های گوناگونی همچون قبا و پالتو دیده می‌شوند.
• تصویر سوم: در این تصویر حضرت سلیمان بر قالیچه مخصوص خود نقش شده است و در اطراف او خادمیان و جنیان قرار دارند.
• تصویر چهارم: در تصویر نهایی، در پایین‌ترین قسمت، جانورانی مختلفی همچون ببر، فیل، اسب، آهو و بز کوهی طراحی شده است و به توانایی حضرت سلیمان در رام کردن همه حیوانات اشاره دارد.

عمارت کلاه‌فرنگی چهار ورودی و چهار ارسی دارد؛ ارسی‌هایی که با شیشه‌های رنگی و انعکاس نور جلوه‌ای ویژه به بنای کلاه فرنگی داده‌اند. این بنا با چهار پلکان سنگی یک‌پارچه به باغ متصل می‌شود. بسیاری از سنگ‌های مورد استفاده در عمارت کلاه‌فرنگی همچون پلکان و حوض مرمر داخل بنا، ابتدا در مکان قرار گرفته و سپس سنگ‌تراشی شده‌اند.

منبع: apochi

در مرکز بنای کلاه‌فرنگی حوض هشت‌ضلعی زیبایی از مرمر و در چهار طرف اتاق‌های میانی کاخ، چهار شاه‌نشین دیده می‌شود. این حوض مرمر یک‌پارچه از مهم‌ترین بخش‌های این بنا به جهت هنر و معماری محسوب می‌شود. شاه‌نشین‌ها یا اتاق‌های پنج دری به‌طور معمول ارتفاعی دو برابر اتاق‌های معمول و سقفی نیم‌گنبدی دارند. در شاه‌نشین‌های عمارت کلاه‌فرنگی نقاشی‌هایی زیبا دیده می‌شود و در سقف آن‌ها نیز نقاشی‌های گل و مرغ به چشم می‌خورد. شاه‌نشین‌ها به جهت ارتفاع بالاتر هوایی خنک دارند.

تالار اصلی عمارت کلاه‌فرنگی دارای گنبدی بسیار زیبا و چشم‌گیر است. در نقاط مختلف عمارت نیز می‌توان طاق و میان طاق‌هایی را به‌صورت گچی و منظم دید که با نقاشی‌های اسلیمی و گل و مرغ تزیین شده‌اند. برخی از نقاشی‌ها که در دوره آقا محمدخان قاجار آسیب دیده، توسط «محمد باقر جهانمیری» به سبک زندیه و با استفاده از رنگ‌های گیاهی مرمت شده است. بسیاری از نقاشی‌های این مجموعه در دوره زندیه و توسط نقاشان مطرح آن دوران همچون «آقا صادق» و «میرزا بابا نقاش‌باشی» کشیده شده‌اند.

در مرز بین شاه‌نشین‌ها، اتاق‌هایی دیده می‌شود که به زاویه یا گوشواره شهرت دارند. این اتاق‌ها که مجهز به بخاری هستند، به زمستان نشین هم معروف بودند و به‌واسطه جهت تابش آفتاب در این فصل، نسبت به باقی نقاط خانه گرم‌تر بودند.

اتاق زاویه‌ای که در ضلع شمالی بنا قرار بگیرد به‌طور معمول گرم‌تر است؛ در عمارت کلاه فرنگی، مقرنس‌کاری‌ها و نقش‌ونگارهای این اتاق نشان از اهمیت بیشتر آن دارد. ازاره‌های اتاق زاویه شمالی که با نقاشی‌های رنگ روغن تزیین شده‌اند، از جنس سنگ مرمر هستند.

منبع: apochi

امروزه عمارت کلاه‌فرنگی و آرامگاه کریمخان زند را در مجموعه‌ای با نام موزه پارس می‌شناسند. مقبره کریمخان یکی از مهم‌ترین بخش‌های این موزه محسوب می‌شود که در شاه‌نشین شرقی عمارت کلاه‌فرنگی قرار دارد. در این عمارت که امروز کاربری آن به موزه تغییر کرده است، اشیای ارزشمندی همچون موارد زیر حفظ و نگهداری می‌شود:

• تابلوهای نقاشی
• کتاب‌های خطی
• ظروف سفالی
• ظروف برنجی
• قلیان طلاکوب
• کلاه‌خود، سپر فلزی
• آثار لاکی، مانند جعبه‌های جواهرات نقاشی شده
• سکه‌های قدیمی

شمشیر کریمخان زند، یکی از جالب‌توجه‌ترین اشیای این موزه است؛ از دیگر دیدنی های این موزه، متعلق به شهرهای دیگر می‌توان موارد زیر را نام برد:

• کاشی هشت‌گوشه‌ای از قم
• کاسه سفالی از نیشابور
• تنگ سفالی لاجوردی به‌شکل پرنده مربوط به قرن ششم و هفتم
• اشیای مفرغی با هزاران سال قدمت از لرستان

منبع: iranroute

بعضی از قرآن‌های خطی موزه پارس را به حضرت علی (ع)، امام حسن (ع) و امام صادق (ع) نسبت می‌دهند. روایت‌های دیگری نیز در مورد قرآن‌های موجود در این موزه وجود دارند.

یکی از قرآن‌هایی موجود در موزه پارس به «قرآن هفده من» شهرت دارد و توسط ابراهیم سلطان، نوه شاهرخ تیموری از خطاط‌های مطرح دوره تیموریان نوشته شده‌ است. عده‌ای می‌گویند معجزه‌ای در آن رخ داده که وزن هر برگ این قرآن، ۱۷ من و به‌اندازه وزن کل کتاب است. بر اساس برخی اسناد قرآن هفده من تا سال ۱۳۱۶ شمسی در دروازه قرآن بوده و سپس به موزه پارس منتقل شده است.

قرآن مشهور دیگری نیز در موزه پارس از قرن هشتم هجری قمری به یادگار مانده است. این قرآن در زمان شاه «ابواسحاق اینجو» (اخرین فرمانروای فارس در دوره ایلخانیان) و به دستور ملکه تاش خاتون، مادر او پدید آمده و توسط «پیر یحیی جمال صوفی» با خط ثلث طلاریزی و نگاشته شده است. این اثر سال‌ها بعد توسط ملکه تاش‌خاتون به شاهچراغ هدیه داده شد.

یکی دیگر از قرآن‌های موجود در موزه پارس توسط عثمان، خلیفه سوم نگاشته شده است. به باور عده‌ای زمانی که او را کشتند، این قرآن در دست او بود و هنوز می‌توان لکه‌های خون را روی آن دید.

منبع: blogs.bl.uk

یکی از نقاشی‌های مهم موزه پارس، کریمخان زند را در حین کشیدن قلیان نشان می‌دهد. این نقاشی توسط «جعفر نقاش» کشیده شده است. در این نقاشی می‌توان چهره شاه را در کنار برخی درباری‌های آن زمان همچون صادق خان، زکی خان، لطفعلی‌خان زند، شیخ علی خان دید.

در موزه پارس آثار ارزشمند هنرمندان ایرانی دیگری نیز نمایش داده می‌شود که از میان آن‌ها می‌توان به نقاشی‌های شاگردان کمال‌الملک همچون «میرمصور» و «صدرالدین شایسته» و مجموعه‌ای از نقاشی‌های آبرنگ لطفعلی صورتگر شاعر و نویسنده معاصر را برشمرد. از جمله نقاشی‌های مطرح این مجموعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جنگ نادرشاه افشار و شاه هندی
• صحنه درس دادن اتابک به فرزندان سعدی
• تصویری از یوسف و زلیخا
• تصویری از داستان شیخ صنعان و دختر ترسا
• نقاشی رقاص‌ها

در موزه پارس برخی دست نوشته‌های ملاصدرا نیز دیده می‌شود که گزیده‌ای از شعرهای مثنوی را نوشته است. ۱۳ برگ از این نوشته‌ها که به دوره صفویه تعلق دارند، در این مجموعه نمایش داده می‌شود.

در بین آثار موزه پارس طلسمی با حروف ابجد نیز دیده می‌شود که به دوره قاجار تعلق دارد. روی این طلسم اعداد بسیار ریزی نوشته شده است.

در میان دست‌خط‌های موجود در موزه پارس، قباله ازدواج یکی از وزرای مشهور به نام میرزا حسن مستوفی الممالک هم به چشم می‌خورد.

منبع: apochi، iranroute

منبع: apochi

باغ نظر راهروهایی منظم سنگ‌فرش‌شده‌ای دارد که در میان آن‌ها نیمکت‌هایی برای استراحت بازدیدکنندگان تعبیه شده است. درختان سرو کهن باغ نظر توسط سازمان حفاظت از آثار باستانی ایران ثبت شده‌اند. باغ نظر در حدود ۷,۷۰۰ متر مربع مساحت دارد و در بهار با گلکاری‌های منظم و عطر درختان بهارنارنج رنگ و بویی ویژه به خود می‌گیرد. در داخل باغ نظر و در دو سمت ساختمان کلاه‌فرنگی دو حوض نیز دیده می‌شود که به زیبایی‌های این باغ افزوده‌اند. سیستم آبرسانی باغ نظر به قنات رکن‌آباد متصل است و یکی از بخش‌های جالب موزه پارس محسوب می‌شود.

منبع: ایسنا، محمد رضا دهداری

در داخل باغ نظر آثار تاریخی دیگری نیز در معرض نمایش قرار دارند:

نقش‌برجسته کاخ خورشید

یکی از این آثار تاریخی موجود در باغ نظر بخش‌هایی از بنای کاخ خورشید در دوره قاجار است؛ سنگی که تصویر دو شیر و یک تاج روی آن حکاکی شده است. این اثر تاریخی با شماره ۱۶۸۹ در شهریور سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی قرار گرفت

نقش‌برجسته پهلوان موسی خمیس گرزدین‌وند

اثر دوم حاشیه سنگی پایین دیوارهای (ازاره) کاخ خورشید است که مردانی را با گرزهایی در دست نمایش می‌دهند. در این نقش‌برجسته‌ها داستان نبرد پهلوانان گرزدین با امپراتور عثمانی روایت می‌شود. و پهلوان «موسی خمیس گرزدین‌وند» از پهلوانان مشهور ایرانی در دوره فتحعلی شاه محسوب می‌شود و برخی از مردم او را از نوادگان جمشید شاه، پادشاه اساطیری شاهنامه می‌دانند. پهلوان موسی گرزدین وند ریاست ایل ملک‌شاهی را بر عهده داشت و رئیس سپاه ایران در نبرد با امپراتور عثمانی بود.

چهره پهلوانان در این نقش‌برجسته‌ها شبیه به هم است و در تمامی تصاویر سیبیل کلفت، ابروهای کمان، چشم‌های بادامی دیده می‌شود. علاوه بر این، کمربند و خنجری بر کمر و چوب و کشکولی بر دوش دارند. این سنگ برجسته از بزرگترین اثر موجود در محوطه باغ نظر است.

ستون تاریخی رامجرد

سومین اثر تاریخی ستون سنگی رامجرد، متعلق به سال ۵۹۰ قمری (۵۲۷ شمسی) است که در سال ۱۳۴۵ شمسی کشف و به موزه پارس منتقل شد. استوانه سنگی رامجرد در طی پژوهشی به سرپرستی «ماری‌ ب. نیکول» (Mary B. Nicole)، در شهر رامجرد، مرکز بخش درودزن شهرستان مرودشت و در بند یا سد باستانی رامجرد کشف شد. این استوانه سنگی به جهت وجود سه کتیبه از دوره‌های مختلف اسلامی از اهمیت تاریخی بسیاری برخوردار است. استوانه سنگی رامجرد یا رامگرد را با نام «لوح تاریخ» نیز می‌شناسند و روی آن به سه خط ثلث، پهلوی و نستعلیق حکاکی شده است.

در بسیاری از کتاب‌های جغرافیایی می‌توان تاریخچه سد باستانی رامجرد را خواند؛ هرچند که امروز با آبگیری سد جدید درودزن اثر از آن باقی‌نمانده است. کتیبه‌های تاریخی حک شده روی استوانه رامجرد یا رامگرد، به دوره‌های تاریخی قاجار، صفویه و سلجوقیان تعلق دارد. بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته در مکان سد درودزن، این ستون ممکن است متعلق به دوره ساسانی یا پیش از آن نیز باشد.

برای بازدید از آرامگاه کریمخان می‌توانید همه‌روزه به‌جز ایام عزاداری عمومی در ساعت‌های زیر به این مجموعه مراجعه کنید.

• نیمه اول سال از ۰۸:۳۰ تا ۱۹:۳۰
• نیمه دوم سال از ۰۸:۰۰ تا ۱۸:۰۰

هزینه بلیط ورودی این مجموعه در سال ۱۴۰۱ برای گردشگران ایرانی ۴,۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۴۰,۰۰۰ تومان است.

• آدرس: شرق میدان شهدا، ابتدای خیابان زند (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از آرامگاه کریمخان: ۴۵۰ متر (پیاده، ۶ دقیقه)

منبع: رهبال آسمان

ارگ کریمخان زند که به زندان کریمخان نیز شهرت دارد، از جاهای دیدنی استان فارس در میدان شهرداری شیراز است. این بنا که در سال ۱۱۸۰ شمسی بنا شد، در دوره‌ای محل زندگی و سلطنت کریمخان زند بود؛ اما پس از به قدرت رسیدن خاندان قاجار، بخش زیادی از بناهای دوره زندیه تخریب و کاربری آن‌ها عوض شد. ارگ کریمخان جزو بناهایی بود که کاربری آن به دارالحکومه امرایی تغییر یافت. بناهایی که در طی این تحولات به ارگ اضافه شدند، تناسبی با معماری بنای اولیه نداشتند. علاوه بر این برخی از نقاشی‌های ارگ کریمخان زند نیز در این دوره پوشانده و تخریب شد.

در زمان پهلوی در سال ۱۳۱۰ شمسی ارگ کریمخان به زندان شهربانی تغییر کاربری داد. این تغییرات با هدف اسکان تعداد بیشتر زندانیان بود، به همین جهت تالارها دو طبقه و در هر طبقه ۶ سلول ایجاد شد. علاوه بر این، دیوارهای نقاشی شده با گچ پوشانده شدند و به‌دلیل روشن کردن آتش برای گرم کردن فضا، لایه‌ای از دوده روی دیوارهای ارگ کریمخان نشست. تمامی ارسی‌ها نیز با دیواری به ضخامت ۵۰ سانتی‌متر مسدود شدند. این بنا با وجود تمامی آسیب‌ها و تخریب‌هایی که در طی این سال‌ها تحمل کرده است، همچنان یکی از منحصربه‌فردترین آثار تاریخی شیراز محسوب می‌شود. ارگ کریمخان زند در سال ۱۳۵۱ با شماره ۹۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

• آدرس: میدان شهدا، جنوب خیابان زند، بعد از خیابان طالقانی، جنب بازار وکیل (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از آرامگاه کریمخان: ۲۸۰ متر (پیاده، سه دقیقه)

منبع: apochi

مسجد وکیل در مرکز شهر شیراز در کنار حمام و بازار وکیل مجموعه تاریخی را پدید آورده است که هر سال گردشگران بسیاری را به‌سمت خود جذب می‌کند. این مسجد با مساحتی در حدود ۱۱,۰۰۰ متر مربع از بخش‌های مختلفی همچون ورودی، حیاط، شبستان بزرگ، شبستان زمستانی، حیاط خلوت و طاق مروارید می‌شود. مسجد وکیل با طولی برابر ۱۲۰ و عرض ۸۰ متر معماری منحصربه‌فردی دارد و در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۱۱ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قدمت مسجد وکیل به سال ۱۱۵۲ شمسی و دروه زندیه بازمی‌گردد. در تمام دیوارها و طاق‌های مسجد تزییناتی همچون مقرنس‌‌کاری، کاشی‌های هفت رنگ و نقاشی‌های گل و بته به چشم می‌خورد.

• آدرس: میدان شهدا، جنوب خیابان زند، بعد از خیابان طالقانی (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از آرامگاه کریمخان: ۳۵۰ متر (پیاده، چهار دقیقه)

منبع: apochi

بازار وکیل در مرکز شهر شیراز به دوره کریمخان زند تعلق دارد. بر طبق برخی اسناد تاریخی، کریمخان پس از سفر به شهر لار و بازدید از بازار قیصریه، دستور ساخت بازاری مشابه در شیراز را می‌دهد. ساخت بازار وکیل در سال ۱۱۳۷ شمسی آغاز شد و پس از حدود ۲۱ سال در سال ۱۱۵۸ هجری شمسی به پایان رسید. این بازار پس از اتمام، به مرکزی برای کسب و کار و امور اقتصادی مردم بدل شد و تمام خریدوفروش‌ها و مبادلات داخلی و خارجی در آن صورت می‌پذیرفت.

بازار وکیل را می‌توان بر اساس فعالیت مغازه‌ها به راسته‌های مختلفی تقسیم کرد؛ همان طور که در گذشته نیز به بخش‌هایی همچون راسته بزازان، مسگرها، کلاهدوزها، سراج‌ها و شمشیرگرها تقسیم می‌شد. امروز می‌توان این بازار را در پنج بخش بازار نو، چهار سوق، سرای مشیر، راسته شمالی و راسته جنوبی یا همان راسته بزازان تقسیم کرد. این بازار در ۱۷ تیر ۱۳۵۱ با شماره ۹۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

• آدرس: خیابان طالقانی، نرسیده به خیابان زند (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از آرامگاه کریمخان: ۲۵۰ متر (پیاده، سه دقیقه)

منبع: گوگل مپ، عکاس: هادی سپانلو

حمام وکیل در غرب مسجد و بازار وکیل قرار دارد و به جهت نقش و نگارها و معماری منحصربه‌فرد از شهرت بالایی در میان آثار تاریخی شیراز برخوردار است. این حمام که یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود، با دستور و نظارت مستقیم کریمخان زند ساخته شد؛ حتی او طرح‌هایی را برای ساخت این بنا پیشنهاد کرد.

حمام وکیل با مساحت ۱۱,۰۰۰ متر مربع در سال ۱۱۵۲ شمسی تاسیس شد و تا دوره دوم پهلوی نیز به‌عنوان حمام مورد استفاده قرار می‌گرفت. در این دوره با ظاهر شدن آسیب‌ها و شکاف‌هایی در بنا تعطیل شد و مورد مرمت قرار گرفت.

حمام تاریخی وکیل از بخش‌های مختلفی همچون ورودی و هشتی، سربینه، میان در، گرمخانه و حاکم‌نشین تشکیل می‌شود که سربینه یا رختکن بزرگ‌ترین بخش این حمام است. این بنا پس از انقلاب ۱۳۵۷ فعالیت خود را به‌عنوان موزه ادامه داد و امروز ۳۰ مجسمه مومی با لباس‌های دوره زندیه، بخشی از سبک زندگی آن دوران را نمایش می‌دهند. حمام وکیل با شماره ۹۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع عکس : apochi

شما نیز تجربه‌های خود را از سفر به شیراز و بازدید از آرامگاه کریمخان و موزه پارس با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: شقایق وحیدی