نیاسر

نیاسر از شهرهای تاریخی و خوش‌آب‌وهوای شهرستان کاشان است که از نظر جغرافیایی در ۳۰ کیلومتری شمال غرب شهر کاشان و در منطقه کوهستانی ارتفاعات کرکس قرار دارد. ارتفاع متوسط این باغ شهر تاریخی از سطح دریا حدود ۱,۶۵۰ متر است. اختلاف ارتفاع حدود ۲۰۰ متری از شمال تا جنوب نیاسر و جریان چشمه آبی پرآب در دل شهر از دلایل اصلی ایجاد چشم‌اندازها، مناظر و جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فرد در این شهر محسوب می‌شود.

نیاسر به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مراکز سکونت بشر معرفی می‌شود و آثار تاریخی به‌جا مانده از ادوار مختلف گواه این مسئله است. وجود باغ‌های بهشتی و معطر گل محمدی در نیاسر کاشان سبب شده است تا همه‌ساله (در اردیبهشت ماه) گردشگران بسیاری برای بازدید از مراسم گلاب‌گیری و خرید گلاب و عرقیات ناب گیاهی از نیاسر دیدن کنند.

منبع عکس: ایران هتل آنلاین

چشمه اسکندریه یا چشمه نیاسر از جاذبه‌های معروف نیاسر است که ۱,۶۸۰ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. آب چشمه نیاسر بسیار زلال و خنک است و از میان شکاف سنگ‌های درون یک گودال می‌جوشد. چشمه اسکندریه دلیل ایجاد تاریخ چندهراز ساله و تداوم سرسبزی و خرمی نیاسر است. یک مزار تاریخی و یک درخت چنار کهنسال در فاصله کمی از چشمه وجود دارند.

بر اساس مطالب ثبت شده در کتاب «تاریخ کاشان»، شناسایی و احداث چشمه نیاسر به زمان «اسکندر بن فیلقوس» بازمی‌گردد. بر اساس روایات، این فرد از یاران دانیال نبی و دارای علم کشف اسرار معرفی می‌شود. گفته می‌شود اسکندر به هنگام عبور از نیاسر، وجود حجم زیادی از آب را در دل کوه درک می‌کند و حجارانی را به‌کار می‌گیرد تا طی یک روز چشمه را احداث کنند. آب این چشمه در تابستان خنک و در زمستان ولرم است.

پایین‌تر از سرچشمه اصلی یک مقسم وجود دارد که حدود دو‌سوم آب چشمه را به سوی آبشار و باقی را به سوی محله نو نیاسر روانه می‌کند. ماهی «شب کور» یا «آهک خور» تنها ماهی این چشمه است. مردم اصیل نیاسر در روز عید قربان گاوی را پای چشمه قربانی می‌کنند و خون آن را به آب می‌سپارند؛ آن‌ها اعتقاد دارند این عمل باعث برکت بیشتر می‌شود. در روز عاشورا و تاسوعا با رنگ‌های طبیعی آب چشمه را به رنگ سرخ در‌می‌آورند.

منبع عکس: ایمنا

آبشار نیاسر معروف‌ترین جاذبه طبیعی شهر نیاسر است. این آبشار در مرکز نیاسر، محله قدیمی سرکمر و ۳۴ کیلومتری شمال غرب کاشان قرار دارد. سرچشمه آبشار نیاسر، چشمه‌ اسکندریه است و آتشکده‌ای زیبا در کنار آن قرار دارد. به گفته باستان‌شناسان و بنابر اسناد تاریخی این آبشار در زمان اشکانیان، ساسانیان و سلجوقیان برای به جا آوردن غسل و شست‌و‌شو و به‌عنوان محلی برای ستایش پروردگار استفاده می‌شد. آبشار نیاسر با شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت رسیده است.

ارتفاع آبشار نیاسر حدود ۲۵ متر است. سنگ‌هایی از نوع آهکی و رسوبی آبراهه آبشار را تشکیل داده‌اند که با گذر زمان و در اثر جریان مداوم آب به اشکالی جذاب، مانند قندیل و مخروط درآمده‌اند و ظاهر متفاوتی به آبشار بخشیده‌اند. پوشیده شدن سطح آبشار نیاسر با خزه‌های طبیعی سبب شده است تا برخی آن را به نام آبشاره خزه بشناسند. بقایای خزه‌های قدیمی و تعدادی آبراهه و گفته‌های اهالی، حکایت از تغییر مسیر آبشار در گذشته‌هایی نه‌چندان دور دارد.

درختان بید، توت شمرونی، مو و عرعر اطراف محوطه آبشار نیاسر به‌چشم می‌خوردند و زیبایی آن را دوچندان کرده‌اند. گیاهان دارویی پرسیاوشان، علف شوره و خیار بوته مار نیز در اطراف آبشار رشد می‌کنند. فصل بهار به‌ویژه اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد بهترین زمان برای بازدید از آبشار نیاسر است.

منبع عکس: پوپک تراول

حمام صفویه از آثار تاریخی نیاسر به شمار می‌رود. این حمام به جهت معماری، مصالح به‌کار رفته و روش تامین آب و انرژی مورد توجه و جذاب است. شیوه معماری، قوس‌ها و پوشش‌های به‌کار رفته در حمام به آثار دوره صفویه و قاجاریه شباهت دارد. معماران این حمام از آبراه‌های گلی برای انتقال آب آبشار نیاسر به حمام استفاده‌کرده‌اند. آب از طریق این مسیر‌ها به داخل حوض‌هشت‌گوش‌ زیبایی می‌ریخت و از آنجا به داخل حمام هدایت می‌شد. آب شرب حمام از مسیر مجزایی به داخل حمام انتقال پیدا می‌کرد.

گرمخانه دارای طاق و تویزه‌های آجری است. خزینه در گذشته بخشی از گرمخانه حمام صفوی بود که در دوران پهلوی اول به جهت شیوع بیماری‌های واگیردار تخریب شد و امروزه اثری از آن نیست. این حمام دارای دو خزینه آب ولرم و گرم بود. زیر خزینه آتشدان قرار داشت؛ آب خزینه با سوختن هیزم‌ها گرم می‌شد و دود حاصل از سوختن از فضایی دودکش مانند به بیرون حمام انتقال می‌یافت. حمام صفوی نیاسر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ۹۰۳۸ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

منبع عکس: نیاسر گردی

در گذشته ۱۳ آسیاب آبی در مسیر آبشار نیاسر وجود داشته است که امروزه تنها یکی از آن‌ها مرمت و برای بازدید گردشگران آماده‌سازی شده است. این آسیاب در کنار حمام صفوی قرار دارد و قدمت آن به دوران صفویه بازمی‌گردد. آبشار، نیروی لازم برای گردش سنگ آسیاب را تامین می‌کرد. آب ابتدا داخل فضایی به نام تنوره ذخیره و سپس توسط آبراهه باریکی با فشار به‌سمت چرخه آسیاب هدایت می‌شد؛ فشار آب سنگ آسیاب را به گردش درمی‌آورد. از آسیاب آبی نیاسر برای آرد کردن گندم و جو استفاده می‌شد.

منبع عکس: پوپک تراول

باغ تالار از جمله جاذبه‌های تاریخی و طبیعی نیاسر و بزرگ‌ترین پارک این شهر است. این مجموعه باصفا به‌عنوان توقف‌گاه خوش‌آب‌وهوای شاهزاده‌های صفوی کاربرد داشت. درختان کهنسال و رفیع باغ‌ تالار بسیار شهرت دارند. آب چشمه اسکندریه در میان باغ جاری است. امکان قایق‌سواری مسافران در استخر بزرگ باغ تالار وجود دارد.

در معماری عمارت کوشک تالار از هشت‌ضلعی‌های متعدد استفاده شده است. ‌هشت‌ضلعی از ویژگی‌های معماری عصر صفویان محسوب می‌شود. این عمارت به‌صورت قرینه طراحی شده است؛ به قسمت راست ساختمان شاه‌نشین و به قسمت چپ آن وزیرنشین می‌گویند. به‌کار بردن دالان‌های متعدد در زیر ساختمان سبب خنک شدن چند درجه‌ای هوا داخل کوشک شده است. از بالای کوشک می‌توان به تمام شهر اشراف داشت و از هر منطقه‌ نیاسر می‌توان آن را پیدا کرد.

منبع عکس: تسنیم نیوز

غار رئیس، غار ریس، غار نیاسر، سوراخ ریس یا غار تالار با طول ۷۸۰ متر از آثار تاریخی، غیرطبیعی و دست‌ساز نیاسر به شمار می‌رود و نمونه‌ای از معماری آیینی این شهر است. با توجه به نظر باستان‌شناسان قدمت این غار به دوران پارت‌ها و پیروان آیین میترا باز می‌گردد. در این دوره تاریخی مردم معابد خود را در تاریکی مطلق می‌ساختند. این غار پرپیچ‌وخم برای به‌جا آوردن اعمال مذهبی و مراسم عبادی حفاری شده است. از ویژگی‌های مهم معماری غار رئیس هوای مطبوع و گردش هوای مناسب در سراسر غار است.

ورودی اصلی غار رئیس در باغ تالار نیاسر قرار دارد و از زیر باغ تالار تا زیر محله سرکمر گسترده شده است. این غار تا مدت‌ها ناشناخته باقی مانده بود؛ به‌گونه‌ای که در اسناد تاریخی به آن اشاره‌ای نشده است. غار رئیس نیاسر سه طبقه و دو کانال ( حلقوی و افقی) دارد و از راهروها، تونل‌ها، اتاق و اتاقک‌های متعدد و چاه‌های بسیار تشکیل شده است. به‌دلیل پیچیدگی این غار گردش در آن بدون راهنما خطرناک به نظر می‌رسد. عمق برخی چاه‌های حفر شده در غار رئیس ۱۰ متر است و بدون تجهیزات امروزی رفتن به آن‌ها ممکن نیست. این غار در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۸۴ با شماره ۱۴۴۳۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منبع عکس: گوگل مپ عکاس: محمد کشاورز مظفریان

چهار طاقی، چهار قاپو، چهار دروازه یا آتشکده ساسانی از بناهای تاریخی شهر نیاسر است. این بنا بالاتر از چشمه اسکندریه و روی صخره‌ای مشرف به باغ تالار قرار دارد. چهار طاقی یک ساختمان با پلان مربعی، سقف گنبدی شکل و چهار ستون (عهده‌دار نگهداری از گنبد) است. این بنا یکی از قدیمی‌ترین، بزرگ‌ترین و سالم‌ترین چهارطاقی‌های باقی مانده در ایران محسوب می‌شود.

تا مدت‌ها و بر اساس برخی روایت‌های داستان‌گونه، چهار طاقی را آتشکده‌ای متعلق به دوره اردشیر ساسانی (اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانیان) معرفی می‌کردند؛ حال اینکه شواهد باستان‌شناسی و منابع موجود این موضوع را تایید نمی‌کنند. از بنای چهار طاقی نیاسر نخستین بار در کتاب «هوتوم شیندلر» و سپس در کتاب «آندره هاردی» یاد شده است. در گزارش شیندلر کاربرد آتشگاهی این بنا تایید نمی‌شود.

در چهار طرف اتاق چهار طاقی دیواری وجود ندارد. این بنا از سنگ‌های رسوبی ساخته شده است که با ملاط گچ روی یکدیگر ثابت شده‌اند. سبکی سنگ‌های متخلل، سختی نسبی و انعطاف‌پذیری ملاط دلیل تحمل و مقاومت چهارطاقی نیاسر در مقابل زمین‌لرزه‌ها و پایداری آن در طول عمر حدود ۲,۰۰۰ ساله خود است. سنگ‌های قسمت‌های پایینی بنا به‌شکل طبیعی و عادی و سنگ‌های قوس‌ها و قسمت‌های بالایی بنا مربعی و آجری شکل هستند. بنای چهار طاقی نیاسر در سال ۱۳۷۱ با شماره ۳۱۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منبع عکس: نقشه و مسیریاب نشان

برج چالقاب یا چاله قاب نیاسر یک مقر دفاعی است که در قسمت پایین ورودی شهر و روی تپه قرار دارد. تاریخ درستی از زمان احداث این بنا وجود ندارد؛ اما شکل ساخت و ویژگی‌های معماری آن به بناهای اواخر دوره قاجار شباهت دارد. این برج دو طبقه‌ای به‌عنوان محلی برای نگهبانی از محله و شهر، دیدبانی و آخرین مکان دفاعی در مقابل مهاجمان کاربرد داشته است.

برج چالقاب بنایی استوانه‌ای شکل است که حدود ۹٫۵ متر قطر دارد. طبقه زیرین برج با سقف خشتی به‌عنوان انبار و طبقه بالایی با سقفی از جنس نی و چوب به‌عنوان محلی برای شلیک گلوله و نگهبانی کاربرد داشته است. در این طبقه منافذی برای شلیک گلوله به چشم ‌می‌خورد. بنای چالقاب پس از مرمت و بازسازی در سال ۱۳۸۵ برای بازدید به روی گردشگران گشوده شد؛ اما دسترسی به طبقه دوم برج بسیار سخت و خطرناک است.

نویسنده: زیبا وکیلی