آرامگاه ابوریحان بیرونی

ابوریحان بیرونی عالم و نابغه‌ای بی‌همتا در علوم ریاضیات، گیاه‌شناسی، نجوم، ادبیات، جغرافیا، تاریخ، فلزشناسی و زبان به شمار می‌رود. آثار زیادی از این دانشمند فرهیخته بزرگ برجای مانده است و بسیاری از دانشگاه‌ها و تالار کتابخانه‌ها، به اسم او نام‌گذاری شده‌اند.

دانشمندی با این درجه علمی، نیازمند آرامگاهی است که جایگاه واقعی او را به جهانیان نشان بدهد. با وجود اینکه تلاش‌هایی برای بازسازی آرامگاه ابوریحان بیرونی شد، هنوز اقدامات عملی لازم در این زمینه صورت نگرفته است.

• آدرس: افغانستان، غزنی، دوکیلومتری غزنه کنونی (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: avapress

ابوریحان بیرونی، دانشمند مشهور ایرانی عصر غزنوی در شهر غزنه، پایتخت آن دولت، دیده از جهان فروبست و او را در همان شهر به خاک سپردند. مکان آرامگاه ابوریحان بیرونی در جنوب شهر غزنه پیشین واقع شده است و حدود دو کیلومتر با شهر غزنه فعلی فاصله دارد. در حال حاضر، آرامگاه ابوریحان بیرونی به‌طور کلی تخریب شده است و از هیچ سنگ قبر، مقبره یا بارگاهی برخوردار نیست. آرامگاه ابوریحان بیرونی اکنون بسته است و امکان دسترسی به آن، به‌علت بازسازی بنا وجود ندارد.

منبع عکس: trt.net.tr

آرامگاه ابوریحان بیرونی در سال ۱۳۵۲ در شهر غزنی افغانستان کشف شد. به گفته مسئولان فرهنگی افغانستان، وقتی مزار ابوریحان بیرونی کشف شد، هیچ ساختمان و مقبره‌ای نداشت؛ اما اطراف آن را محوطه‌ای بزرگ فرا گرفته بود که باغ و حریم آرامگاه ابوریحان محسوب می‌شد. باغ و محوطه اطراف آرامگاه، حدود سه جریب و نیم (۳۵۰۰ متر) مساحت دارد. وجود فضای وسیع اطراف مزار، نشان‌ می‌دهد در گذشته آرامگاهی بزرگ در این مکان قرار داشته است.

این کتیبه هویت مقبره را نشان می‌داد و روی آن عبارت «هذا قبر محمد بن احمد بیرونی» حک شده بود. اکنون به‌دلیل نبود کتیبه و تخریب مزار، جایگاه دفن این دانشمند بزرگ با آجرهایی دست‌چین مشخص شده است.

سال‌ها پیش دولت وقت افغانستان تصمیم گرفت مقبره ابوریحان را مرمت و بازسازی کند. دولت برای دست‌یابی به این مقصود، کار بازسازی مقبره و محوطه آن را به شرکتی خصوصی واگذار کرد؛ این شرکت در سال ۱۳۸۸ بازسازی حصار باغ و محوطه آرامگاه را به پایان رساند و دری بزرگ نیز برای دیوار محوطه نصب شد. هزینه ساخت دیوار باغ و آرامگاه ابوریحان بیرونی را ۴۹,۰۰۰ دلار برآورد شد.

بازسازی بنای گنبد مقبره و چاه آب آن، در سال ۱۳۹۱ به شرکت خصوصی دیگری واگذار شد و نقشه آن را نیز ارائه دادند. اداره اطلاعات و فرهنگ سابق افغانستان، طرحی را برای ساخت گنبدی به سبک معماری دوره غزنویان روی مزار ابوریحان بیرونی آماده کرد و در کنار آن، نقشه بنای یک رستوران و کافه برای استفاده گردشگران در نظر گرفته شد.

منبع عکس: شفقنا

طرح مقبره ابوریحان بیرونی با ترکیبی از معماری عصر غزنوی و شاخصه‌هایی از طرح‌های اسلامی به‌صورت یک ستاره هشت‌ضلعی کشیده شد. در این طرح از شاخصه‌های معماری منار سلطان مسعود غزنوی و بهرام شاه و آثار علمی ابوریحان بیرونی الهام گرفته شده بود.

قرار بود این پروژه تا سال ۲۰۱۳ تکمیل شود. برنامه چنین بود که در آن سال، غزنه به‌عنوان مرکز تمدن کشورهای اسلامی معرفی شود؛ اما این اتفاق رخ نداد و بنای طرح مقبره از آن زمان تا به امروز عملی نشد.

منبع عکس: trt.net.tr

در سال ۱۳۹۶ هیئتی فرهنگی از ازبکستان به افغانستان سفر کرد و با بازدید از آرامگاه ابوریحان بیرونی، درباره کمک‌های مادی و معنوی ازبکستان و همکاری با افغانستان در زمینه بازسازی مقبره رایزنی شد. در سال ۱۳۹۹ نیز میراث فرهنگی و گردشگری ایران برای کمک‌ به بازسازی مقبره ابوریحان بیرونی اعلام آمادگی کرد؛ اما عملا کاری پیش نرفت.

منبع عکس: asriran

افغانستان در دوره معاصر خود ناامنی‌های بسیاری را در اثر جنگ و حضور طالبان تجربه کرد. وجود ناامنی‌ها در ولایت غزنه سبب می‌شد که گردشگران رغبتی برای بازدید از مقبره ابوریحان بیرونی از خود نشان ندهند. از طرفی وضعیت ناگوار آرامگاه، توانایی جذب گردشگران به این مقبره را نداشت.

آرامگاه ابوریحان بیرونی از سال‌ها پیش بسته است و امکان بازدید گردشگران از آن هنوز هم فراهم نیست. اگر پیش از این شرایط، موفق به بازدید از آرامگاه ابوریحان بیرونی شده‌اید، تجربه بازدید خود را با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: زهرا آذرنیوش