آرامگاه فتحعلی شاه

آرامگاه فتحعلی شاه قاجار از جمله جاهای دیدنی قم به شمار می‌آید که در مجاورت حرم حضرت معصومه (س) قرار دارد؛ جایی که اکنون به دفتر خدمات زائران اختصاص یافته است. گفته می‌شود که این مقبره در زمان حیات شاه قاجار و به دستور شخص او ساخته شد و شمال صحن عتیق حرم را به این امر اختصاص دادند. پس از انقلاب، سنگ قبر فتحعلی شاه را از داخل حرم خارج کردند و اکنون در موزه آستان مقدس نگهداری می‌شود. کتیبه‌ای سنگی در مجاورت این مقبره وجود دارد که از طریق آن، می‌توان محل تقریبی آرامگاه دومین پادشاه سلسله قاجار را تشخیص داد. در این مقاله با مکان آرامگاه فتحعلی شاه و دیدنی‌های اطراف آن بیشتر آشنا خواهید شد.

• آدرس مقبره فتحعلی شاه: استان قم، شهرستان قم، خیابان ارم، حرم حضرت معصومه (س)، صحن عتیق (مشاهده روی نقشه)

محل تقریبی دفن فتحعلی شاه؛ منبع عکس:پارسینه؛ نام عکاس: ناشناس

فتحعلی شاه قاجار برادرزاده و نائب‌السلطنه آقا محمدخان (بنیان‌گذار و نخستین شاه سلسله قاجار) بود که بیش از ۳۷ سال بر ایران حکومت کرد. در زمان سلطنت او، تحولات عظیمی در کشور رخ داد و طی قراردادهایی ننگین با دولت روس، بخش‌هایی زیادی از قلمرو ایران به روسیه الحاق شد.

در آخرین سال حکومت، فتحعلی شاه پس از فرستادن محمد میرزا به آذربایجان، خود از تهران عازم جنوب کشور شد. این سفر با هدف اصلی وصول مالیات از فرماندار فارس اتفاق افتاد و ۳۰,۰۰۰ لشکر سواره و پیاده، شاه را در این لشکرکشی همراهی کردند. فرماندار به کاشان گریخت و بخشی از بدهی خود را تقدیم شاه کرد؛ اما این رفتار، شاه بیمار را بیش از پیش آزرد و دستور حبس فرماندار فارس را صادر کرد.

منبع عکس: تبیان؛ نام عکاس: ناشناس

مقبره دومین شاه سلسله قاجار که گفته می‌شود در زمان حیات و به دستور شخص او ساخته شد، در شمال صحن عتیق حرم قرار دارد؛ جایی که اکنون به دفتر خدمات زائران اختصاص یافته است. هرچند سنگ قبر وی اکنون در موزه آستان مقدس حرم نگهداری می‌شود؛ کتیبه‌ای سنگی در مجاورت قبر به چشم می‌خورد که از طریق آن، می‌توان محل تقریبی دفن دومین پادشاه سلسله قاجار را تشخیص داد.

منبع عکس: seeiran؛ نام عکاس: ناشناس

برای دسترسی و بازدید از آرامگاه فتحعلی شاه قاجار، باید رهسپار شهر قم و حرم حضرت معصومه (س) شوید.

• دسترسی با خودروی شخصی: چنانچه اهل پایتخت باشید یا بخواهید با خودروی شخصی از تهران به قم بروید، باید وارد اتوبان تهران – قم شده و پس از حدود دو ساعت رانندگی، خود را به حرم برسانید.
• دسترسی با قطار: در صورت تمایل می‌توانید با تهیه بلیط قطار تهران قم به زیارت حرم حضرت معصومه (س) و بازدید از قبر فتحعلی شاه بروید. متوسط زمان سفر با قطار از تهران به قم دو ساعت و قیمت بلیط از ۷,۰۰۰ تا ۶۵,۰۰۰ هزار تومان (با توجه به نوع قطار) متغیر است.
• دسترسی با اتوبوس: قیمت بلیط اتوبوس تهران قم در سال ۱۴۰۱، ۵۰ هزار تومان است و تقریبا از تمام پایانه‌های تهران امکان خرید بلیط وجود دارد.

تصویری قدیمی از مقبره فتحعلی شاه؛ منبع عکس: پینترست؛ نام عکاس: ناشناس

معماری مقبره فتحعلی شاه با گنبد هشت‌ضلعی نامنتظم، از آثار «بیگم صفوی» است که به امر شاه قاجار در سال ۱۲۴۵ هجری قمری تعمیر و تزیین شد. در سال ۱۲۸۰ و در دوره ناصرالدین شاه نیز تزئينات آينه‌کارى آن را به گچبرى تبدیل کردند. سنگ ازاره این مقبره از جنس مرمر است و بر لوح مرمر با زمینه طلاکوب، شرح حال سلسله قاجار تا دوره فتحعلی‌ شاه را نوشته‌اند.

پس از انقلاب اسلامی، سنگ قبر فتحعلی شاه قاجار را از داخل حرم خارج کردند و در موزه آستان مقدس حرم حضرت معصومه (س) نگهداری می‌شود.

منبع عکس: eghtesaad24؛ نام عکاس: ناشناس

قبر فتحعلی شاه قاجار در نزدیکی ضریح حضرت معصومه (س) واقع شده است؛ جایی در صحن عتیق فعلی و زیر باجه‌ای که به دفتر نذورات تعلق دارد. کتیبه‌ای سنگی در مجاورت این مکان به چشم می‌خورد که بازدید از آن برای عموم مردم امکان‌پذیر است. برای بازدید از سنگ قبر فتحعلی شاه نیز باید به موزه حرم بروید.

منبع عکس:خبرگزاری مهر؛ نام عکاس: سید روح الله موسوی

حرم حضرت معصومه (س) مهم‌ترین جاذبه شهر زیارتی قم و دومین جاذبه مهم مذهبی ایران بعد از حرم امام رضا (ع) به شمار می‌آید. علاوه بر زیارت مرقد مطهر این بانو، تاریخچه ساخت این حرم به‌عنوان اثری تاریخی مذهبی و تزیینات معماری چشم‌نواز آن اعم از مقرنس‌کاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها‌ و آینه‌کاری‌های ظریف و زیبا، توجه افراد بسیاری را به خود جلب می‌کند.

این حرم شریف در طول تاریخ شاهد تغییرات بسیاری بود؛ اما تجدید بنا و شکوه و جلال مثال‌زدنی آن از عصر صفویه قوت گرفت. امرای صفوی، ضریحى از کاشى روى قبر قرار دادند، صحن عتیق و صحن موزه را به مجموعه افزودند، گنبد و بارگاه حضرت را مرتفع‌تر ساختند و با کاشی‌کاری‌های چشم‌نواز و سایر المان‌های معماری عصر خود، این حرم را مزین کردند.

فتحعلی شاه قاجار نیز دستور داد تا در سال ۱۲۱۳ هجری قمری، قبر، گنبد و درب مرقد شریف‌ را با پوشش‌ طلایى ‌آراسته سازند و دو سال بعد، نقش‌ و نگارهاى برجسته‌ آینه‌‌کارى و کتیبه‌هاى زیباى‌ معرق‌ نیز بر جداره داخل گنبد نشست. در زمان سلطنت دومین شاه قاجار، ایوان حرم تجدید بنا شد، خشت‌هایی با پوشش طلا را جایگزین کاشی‌های گنبد کردند، زمین و دیوار حرم را با سنگ مرمر پوشاندند، ضریح‌ را‌ با پوششى از طلا آراستند و دری طلایی نیز در ضلع‌ شمالى رواق‌ متصل‌ به‌ ایوان‌ طلا نصب کردند.

منبع عکس: جاذبه‌ها؛ نام عکاس: ناشناس

موزه آستانه مقدس از جمله قدیمی‌ترین موزه‌های ایران و تنها موزه شهر قم به حساب می‌آید. گفته می‌شود که در طی دوره‌های مختلف تاریخ، اشیای گران‌بهایی را گردآوری و به‌طور پراکنده در حرم نگهداری می‌کردند که این امر، باعث از میان رفتن بخشی از این آثار شد.

وزارت معارف وقت در سال ۱۳۱۴ خورشیدی در محوطه داخلی حرم و در غرب قسمت زنانه، محلی را برای موزه آستانه در نظر گرفت. بعدها این قسمت را به مسجد اختصاص دادند و موزه را به محلی در جنب مدرسه فیضیه و در کنار دفتر تولیت آستانه منتقل کردند.

مجموعه‌ای از قرآن‌های خطی از سال ۱۹۸ هجری قمری، ۱۲ قطعه فرش قبر پادشاهان قاجار، قالیچه‌های نفیس، پارچه‌های دستباف، تابلوهای نقاشی مینیاتور و رنگ‌ روغن یادگار عصر قاجاریه و صفویه، سفال‌هایی از هزاره‌های اول و دوم قبل از میلاد، سفال‌های دوران‌های اسلامی، آثار شیشه‌گری، کاشی‌‌کاری، آثار حجاری و سنگ‌های قیمتی، بخشی از آثار گران‌بهایی است که در موزه آستان مقدس حرم حضرت معصومه (س) از آن نگهداری می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

مدرسه فیضیه از مدارس علمیه قم است که فارغ از اهمیت سیاسی و تاریخی، از لحاظ معماری نیز همواره مورد توجه بوده است. این مدرسه به‌همراه مدرسه دارالشفا از جمله مدارس مهم علمی شهر قم هستند که بنا بر شواهد موجود، در دوران حکومت صفویان تاسیس شدند و به‌دلیل مجاورت با حرم حضرت معصومه (س) اهمیت ویژه‌‌ای یافتند. وجه تسمیه نام مدرسه فیضیه را نیز منسوب بودن آن به «ملا محسن فیض کاشانی»، حکیم و عارف عهد صفوی بیان می‌کنند.

طبق کتیبه‌ای که در سردر ایوان جنوبی مدرسه فیضیه وجود دارد، این بنا در سال ۹۳۴ هجری قمری و در زمان شاه طهماسب اول ساخته شد. هرچند که بر اساس اقوالی، این تاریخ مربوط به سردر ورودی صحن عتیق حرم است و بنای مدرسه فیضیه به قرن ششم هجری قمری برمی‌گردد. ساختمانی که در ابتدا «مدرسه آستانه» نام داشت و در اواخر قرن یازدهم، نام آن را به «فیضیه» تغییر دادند.

ساختمانی با ۴۰ اتاق در طبقه پایین، چهار ایوان بلند، ۱۲ غرفه سپهرنشان و حوضی ۱۲ ذرع در ۱۲ ذرع که صحن آن تا ورودی صحن عتیق گسترش یافت؛ بنابراین، قدمت بنای فعلی مدرسه فیضیه به دوره فتحعلی شاه برمی‌گردد و تکمیل آن در دوره‌های بعد اتفاق افتاد. مدرسه فیضیه قم در بهمن ماه ۱۳۸۶ خورشیدی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: ایسنا؛ نام عکاس: ناشناس

افراد بسیاری در حرم حضرت معصومه (س) مدفون هستند که قبور برخی از آن‌ها مشخص است؛ اما مزار عده‌ای دیگر را تنها می‌توان به‌صورت تقریبی تخمین زد. شخصیت‌های برجسته‌ای از امامزادگان، علمای شیعه، مشاهیر و پادشاهان در مجاورت حرم به خاک سپرده شده‌اند.

از میان آن‌ها، مشهورترین مزار به «آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی»، مرجع تقلید شیعه اختصاص دارد که به‌مدت ۱۷ سال مدیر حوزه علمیه قم بود و پس از مرگ، در مسجد اعظم قم و در مجاورت حرم کریمه اهل بیت به خاک سپرده شد. از دیگر علمای مشهور مدفون در حرم می‌توان به شهید مفتح، شهید مطهری، علامه طباطبایی، آیت‌‌الله بهجت و شیخ فضل‌الله نوری اشاره کرد.

مزار پروین اعتصامی و پدرش یوسف اعتصامی، علی ‌اصغر اتابک (صدراعظم ایران در عصر قاجار)، شاه عباس دوم، شاه صفی یکم، شاه سلیمان یکم و شاه سلطان حسین یکم از پادشاهان عصر صفوی، فتحعلی شاه و محمدشاه قاجار و تعدادی از شاهزادگان این عصر، مهد علیا مادر ناصرالدین شاه و میرزا حسن مستوفی‌الممالک آشتیانی از رجال عصر قاجار نیز در مجاورت حرم کریمه اهل بیت قرار دارد.

قبر تعدادی از این افراد در دهه ۶۰ خورشیدی تخریب شده است و تنها سنگ مزار آن‌ها در موزه آستان مقدس نگهداری می‌شود؛ با این حال، بازدید از محل دفن افراد صاحب نام تاریخ، برای علاقه‌مندان جالب‌توجه است.

منبع عکس:گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

بازار قدیم قم از جمله دیدنی‌ترین مکان‌های این شهر به شمار می‌آید که علاوه بر خرید سوغات، لذت قدم زدن در بازاری سنتی و تماشای هنر معماری ایرانی را نصیب بازدیدکنندگان می‌کند. این بازار را که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است، صاحب بزرگ‌ترین سقف ضربی در کشور می‌دانند.

هریک از بخش‌های بازار قدیم قم را در یکی از دوران تاریخی (سلجوقیان، ایلخانیان، صفویان، قاجاریان و پهلوی) ساخته‌اند و در گذر زمان، وسعت آن افزایش یافت. بازار فعلی شامل چهار بخش سراها، دو راسته سرپوشیده با پوششی گنبدی، چهار سوق و سه تیمچه می‌شود. از میان سه تیمچه بازار نیز امروزه تنها تیمچه بزرگ باقی‌مانده و دو تیمچه دیگر به‌دلیل گسترش بافت شهری (راه‌سازی و ایجاد خیابان) از بین رفته است.

سبک و تزیینات یزدی، گنبد عرقچینی، گچبری‌های زیبا و به‌طور کل، معماری و تزیینات چشم‌نواز تیمچه بازار قم، از شاهکارهای هنر معماری ایرانی به حساب می‌آید. بازاری که اکنون در دو بخش بازار کهنه و نو از آن یاد می‌کنند. مساجد بسیاری نیز چون مسجد مسگرها، مسجد ملاجعفر، مسجد امام حسین، مسجد نجارها، مسجد رضویه و... در دل این بازار قدیمی و زیبا قرار دارد.

شکا می‌توانید نظرات خود را پیرامون آرامگاه فتحعلی شاه قاجار و دیدنی‌های اطراف آن با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: فاطمه حکمت‌شعار