امامزاده قاسم تهران

شمیران از مناطق خوش‌آب‌و‌هوای شمال تهران است و به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، یکی از مقاصد گردشگری مهم برای آخر هفته و فرار از هوای آلوده شهری محسوب می‌شود. این منطقه چند امامزاده معروف دارد که اهالی بسیار به آن‌ها اعتقاد دارند. محله امامزاده قاسم شمیران از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود.

منبع عکس: همشهری آنلاین

منبع عکس: سیتی پدیا

محله امامزاده قاسم از محله‌‌های تاریخی تهران و شمیران با قدمت ۱۰۰۰ ساله است. این محله در شمال شمیرانات و روستایی به نام دژ علیا، در ارتفاع ۱,۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. محله امامزاده قاسم در دامنه کوه سرچال واقع شده است. این منطقه از محله‌های خوب تهران برای زندگی به شمار می‌رود و به‌دلیل مجاورت با میدان تجریش و بازار تجریش، شرایط خوبی برای دسترسی به امکانات مختلف شهری دارد.

محله امامزاده قاسم در شمال میدان تجریش و غرب رودخانه گلابدره قرار دارد. محدوده این محله نیز از همین میدان آغاز می‌شود و تا تجریش حدود دو کیلومتر فاصله دارد. منطقه تجریش و دراز شیب در جنوب، میدان آبک و سنگ دو قلو در شمال، دربند و جعفرآباد در غرب و حصارک و جماران در شرق محله امامزاده قاسم شمیران قرار گرفته‌اند.

منبع عکس: خبرگزاری رضوی

بنای امامزاده قاسم شمیران مربوط به دوران صفویه است با نام های دیگری همچون امامزاده قاسم تهران، امامزاده قاسم تجریش، امامزاده قاسم گلابدره و امامزاده قاسم دربند شناخته می‌شود. نام این محله با به خاک سپرده شدن حضرت قاسم بن الحسن زید مجتبی (ع) از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) در قرن سوم هجری قمری از دژ علیا به امامزاده قاسم تغییر کرد.

منبع عکس‌ها: همشهری آنلاین، مپیو

اهالی محله امامزاده قاسم اعتقاد و علاقه بسیاری به این امامزاده دارند و حضور معنوی آن‌ها فضای امامزاده را بسیار دوست‌داشتنی‌تر کرده است. این علاقه ریشه در اعتقادات و باورهای آن‌ها دارد. مراسم‌های مذهبی بسیاری در امامزاده قاسم برگزار می‌شود. دوست‌داران اهل بیت برای شرکت در این مراسم‌ها خود را به امامزاده می‌رسانند و همه مجذوب فضای معنوی آن می‌شوند. در مناسبت‌هایی همچون عید فطر، عید غدیر و ایام محرم امامزاده بسیار شلوغ است.

• آدرس: تهران، میدان تجریش، خیابان دربند، خیابان گلابدره، میدان امامزاده قاسم، خیابان بانی (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ویکی پدیا

امامزاده قاسم شمیران حدود ۱۷ کیلومتر با مرکز تهران فاصله دارد. امکان رفتن به این امامزاده با وسایل نقلیه عمومی و شخصی فراهم است. بهترین مسیر امامزاده قاسم با خودروی شخصی، خیابان ولیعصر محسوب می‌شود. در این مسیر از خیابان ولیعصر به میدان تجریش بروید. در میدان تجریش از خروجی سوم، خیابان فناخسرو ‌را در پیش بگیرید؛ سپس از طریق خیابان دربند، وارد خیابان گلابدره شوید. این خیابان شما را به میدان امامزاده قاسم می‌رساند.

نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به امامزاده قاسم، ایستگاه مترو تجریش، در خط یک مترو تهران است. در این ایستگاه مترو تاکسی‌هایی برای رفت‌وآمد به امامزاده قاسم فعال هستند. استفاده از اتوبوس‌ها و مینی‌بوس های میدان تجریش هم، یکی از گزینه‌ها برای رفتن به محله امامزاده قاسم است.

منبع عکس: موزه نقشه تنهران

محله امامزاده قاسم از مناطق قدیمی و شناسنامه‌دار تهران محسوب می‌شود. این محله به‌دلیل آب‌و‌هوای لطیف و کوهستانی، از گذشته مکانی تفریحی و زیارتی برای اقشار مختلف مردم به شمار می‌رفت و همواره افراد بسیاری آخر هفته خود را در آن می‌گذراندند. در این منطقه سردسیر، رودخانه دربند، دره گلابدره و رودخانه‌های فصلی زیادی، آب مورد نیاز اهالی را برای شرب و کشاورزی تامین می‌کردند. محله امامزاده قاسم در گذشته یکی از بزرگ‌ترین باغ روستاهای تهران به شمار می‌رفت.

منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما

نام قدیم محله امامزاده قاسم «دژ علیا» یا «بالا دژ» بوده است. قرارگرفتن برروی بلندی و تپه یا ساخت دژی برای محافظت از ساکنان منطقه از دلایل این نام‌گذاری به شمار می‌روند. این ویژگی‌ها محله امامزاده قاسم را به مکانی امن برای پناه گرفتن و مخفی شدن تبدیل کرده بود. این منطقه مانند دربند و گلابدره در حوزه ییلاقات تجریش قرار داشته و مردم تجریش و شمیران در فصل‌های گرم برای جمع‌آوری محصولات باغی خود به آن سفر می‌کردند.

منبع عکس: توریستگاه

اطلاعات دقیق و مستندی درباره هویت امامزاده قاسم و سرنوشت ایشان در دسترس نیست. در ادامه به بیان روایت‌های مختلف نقل شده درباره ریشه و نسب امامزاده قاسم می‌پردازیم.

درباره مزار سر مبارک حضرت قاسم (ع) روایت‌های مختلفی وجود دارد و یکی از این روایت‌ها مربوط به امامزاده قاسم است. این سخن بیشتر توسط اهالی منطقه نقل می‌شود و به افسانه‌ای اندوهناک شباهت دارد. آن‌ها بیان می‌کنند که پس از واقعه کربلا، سر مبارک حضرت قاسم (ع) را برای عبرت مردم به شهر ری می‌آورند. سربازان سنگ‌دل بنی امیه با هدف تحقیر و توهین، شروع به چوگان‌بازی با سر حضرت قاسم (ع) می‌کنند. پیرزن دلیر شمیرانی واسطه شده، سر را می‌گیرد و به دست یکی از نوادگان عمار یاسر می‌سپارد تا در منطقه بالادژ یا امامزاده حسن کنونی به خاک سپرده شود.

منبع عکس: خبرگزاری رضوی

روایتی دیگر این‌گونه نقل می‌شود که پیرزن به‌ازای کیسه‌ای طلا، سر مبارک حضرت قاسم (ع) را برای یک شب به امانت می‌گیرد و شبانه در خانه دفن می‌کند. فردای آن روز عمال بنی امیه به خانه پیرزن می‌ریزند و او را می‌کشند؛ اما سر را نمی‌یابند. چندی بعد نوه برادر حضرت قاسم (ع) برای زیارت سر به این منطقه سفر می‌کنند. ایشان همان جا به دست ماموران حکومت به شهادت می‌رسند. گفته می‌شود که امامزاده محل دفن سر حضرت قاسم (ع) و «قاسم ابن حسن بن زید بن حسن مجتبی (ع)» است.

منبع عکس: همشهری آنلاین

در این روایت نقل می‌شود که امامزاده قاسم در زمان بنی عباس زندگی می‌کردند. ایشان مانند بسیاری از سادات، دوست‌داران اهل بیت (ع) و شیعیان، زیر فشار عمال حکومتی به منطقه بالادژ پیاه می‌برد. در این منطقه محفلی از عاشقان مکتب تشیع تشکیل می‌دهند و زندگی می‌کنند تا از دنیا رفته یا به شهادت می‌رسد. پیکر ایشان در محل امامزاده قاسم کنونی دفن می‌شود و به‌دلیل اعتبار و علاقه مردم و شیعیان شمیران به امامزاده قاسم، از همان روزهای اول مزار تبدیل به زیارتگاه می‌شود.

منبع عکس: بلد

ساختمان اصلی و اولیه بقعه امامزاده قاسم برجی هشت‌ضلعی و آجری بود که ساخت آن به دوره دیلمیان و سال ۳۷۰ هجری قمری باز می‌گردد. این بنا که بسیار ساده و بدون تزیینات بود، به‌دستور عضدالدوله دیلمی (فنا خسرو) ساخته شد. به‌مرور و در طول تاریخ این بنا مورد بازسازی و مرمت‌های بسیاری قرار گرفت و در سال ۹۳۶ هجری قمری به‌دستور کمال الدین سلجوقی ضریحی چوبی برای آن ساخته شد.

پس از عضدالدوله در دوره صفویه و به‌دستور شاه تهماسب اول صفوی بقعه امامزاده قاسم گسترش یافت. در این دوره ایوان بزرگی در شرق بقعه ساخته شد. صندوق چوبی نفیس و باارزشی در مرقد امامزاده قاسم قرار دارد. بخشی از سوره یاسین به خط ثلث روی این صندوق حک شده است و تاریخ ساخت آن به سال ۹۶۳ هجری قمری برمی‌گردد.

منبع عکس: ایسنا

بر اساس ساختمان و نشانه‌های معماری به‌جامانده در بارگاه امامزاده قاسم، کارشناسان ساخت آن را به قرن هفتم و دوره صفویه نسبت می‌دهند. پس از شاه تهماسب در زمان فتحعلی شاه قاجار ایوان شرقی تبدیل به رواق حرم شد و ایوانی بزرگ‌تر و رو جنوب در امامزاده ساختند. در این دوره بنای امامزاده مورد مرمت قرار گرفت و گنبدی کاشی‌کاری شده برای بقعه ساخته شد.

زمین امامزاده قاسم وقفی است. تا قبل از سال ۱۳۴۰ راه ورودی امامزاده قاسم خاکی بود و به گفته اهالی در آن زمان یک سردر خشتی و گلی داشت. در محلی که امروزه به کوچه امامزاده معروف است، مغازه‌هایی همچون نانوایی و سبزی‌فروشی فعالیت می‌کردند.

منبع عکس: ashwood

تا دهه ۴۰ ساختمان اصلی امامزاده قاسم از جنس خشت و گل بود و ۳۰۰ متر مربع وسعت داشت. بعد از ۱۳۴۰ این بنا بازسازی شد و توسعه پیدا کرد. امروزه بقعه ایشان ۶۰۰۰ متر مربع وسعت دارد. طی دهه ۵۰ ضریح چوبی امامزاده به ضریح فلزی تغییر یافت. نام‌های اخوان خالق زاده‌گان به‌عنوان نجار و سیدعلی خسروانی به‌عنوان قلمزن روی ضریح حک شده است.

در فضای امروزی و مدرن امامزاده، طاق‌نماهای رومی مربوط به عهد صفوی دیده می‌شوند. ساختمان اصلی بقعه مانند سازه‌های دوران صفویه، به‌صورت برج هشت‌ضلعی و دارای صحن، ایوان، رواق، و گنبد کاشی‌کاری و آینه‌کاری است. گنبد بیرونی پیازی شکل است و با کاشی خشتی، خطوط کوفی و نقوش هندسی تزیین شده است. داخل آرامگاه آینه‌کاری‌های زیبا و ظریفی دارد که فضایی معنوی و بهشتی به آن می‌دهند.

منبع عکس: utravs

امروزه طرح جامع عمرانی بنای بقعه امامزاده قاسم (ع) به تصویب رسیده است و بازسازی آن در حال اجرا است. در این راستا ساختمان تعاونی یا ساختمان‌های بخش شرقی حرم به‌کلی حذف شده‌اند و اثری از قبرهای قدیمی در حیاط امامزاده نیست. حوضچه قدیمی حیاط نیز حذف شده است. حیاط امامزاده قاسم بسیار با‌صفا است و منظره‌ای عالی به شمیران و تهران دارد.

با توجه به تاریخچه بیان شده، مشخص است که بنای امامزاده قاسم جنبه هویتی و ارزش تاریخی بالایی دارد. به‌همین جهت این بنا در ۲۸ فروردین ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۰۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع عکس: همشهری آنلاین

بنای امامزده قاسم شمیران دو شبستان مردانه و زنانه دارد. هرکدام از این شبستان‌ها امکانات خوبی همچون زائرسرا دارند که زوار و مسافران می‌توانند در آن‌ها اقامت کنند. پارکینگ با ظرفیت ۶۰ خوردو از دیگر امکانات این امامزاده است. با توجه به شلوغی امامزاده درمراسم‌های مذهبی و ایام محرم، این پارکینگ پاسخگوی حضور پرتعداد زوار نیست و باید خودروی خود را در کوچه‌های اطراف پارک کنند. دسترسی به حمل‌و‌نقل عمومی همچون مترو و پایانه اتوبوس‌رانی و تاکسی‌رانی شرایط را برای رفت‌وآمد به این امامزاده تسهیل کرده‌اند.

منبع عکس: ستاد گردشگری شهرداری تهران

به‌طور کلی مجاورت با دربند، گلابدره، پارک جمشیدیه و محله جماران این منطقه را به یکی از بهترین محله‌های تهران از نظر طبیعت‌گردی تبدیل کرده است. با این وجود نبود امکانات مناسب حمل و نقل عمومی در شمال محله امامزاده قاسم، کمبود فضای سبز کاربردی، تراکم جمعیت و مشکل پارک خودرو از نقاط ضعف منطقه به شمار می‌روند.

منبع عکس: خبرگزاری رضوی

میدان امامزاده قاسم مهم‌ترین میدان این محله است. این میدان در شمال غرب محله و نزدیک خیابان گلابدره قرار دارد. شهرت میدان امامزاده به‌دلیل قرار گرفتن در بافت تاریخی منطقه است. مکان‌های شاخصی از جمله بارگاه امامزاده قاسم، گورستان ظهیرالدوله، مسجد حر، مسجد امام جعفر صادق، سرای محله، بازار میوه و تره‌بار حول این میدان قرار دارند.

منبع عکس: mapcarta

آرامستان پلکانی ظهیرالدوله از گورستان‌های قدیمی تهران و اماکن شاخص محله امامزاده قاسم است. این مکان تا قبل از دفن علی ظهیرالدوله و انجمن اخوت، با نامی دیگر، محل دفن اموات محله‌های اطراف امامزاده و گلابدره بود. امروزه قبور خانوادگی افراد سرشناس، شخصیت‌ها و هنرمندان دوره قاجار و پهلوی در آن به چشم می‌خورد.

منبع عکس: کی کجاس

مسجد جامع مهم و تاریخی محله امامزاده قاسم به همت مرحوم آیت‌الله سیدحسین رسولی محلاتی بنا و توسط ایت الله سید هاشم رسولی محلاتی تخریب و نوسازی شد. این مسجد محل تجمع و هم‌فکری اهالی محله به شمار می‌رود.

سال‌ها پیش در محله امامزاده قاسم چشمه‌ای وجود داشت که بخش مهمی از آب شرب مورد نیاز اهالی از آن تامین می‌شد. زوار نیز از آب این چشمه استفاده می‌کردند. به‌مرور برای ذخیره آب و استفاده راحت‌تر از آن، چشمه به مخزن تبدیل و اطراف آن بوستانی احداث شد. این چشمه در جنوب کوه تخت جیران، شرق گلابدره، شمال امامزاده قاسم و پارک سبلان قرار دارد.

منبع عکس: خبرگزاری ایلنا

در محله امامزاده قاسم حمامی ۱۰۰ ساله از دوران قاجار به‌یادگار مانده است که به‌دلیل داشتن طاق‌های گنبدی شکل و سبک معماری خاص، سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. مالکیت این حمام به‌عهده سازمان اوقاف است.

منبع عکس: تبیان

امامزاده قاسم یک مکان مذهبی در شمال تهران به شمار می‌رود. این مکان ییلاقی در هر فصلی از سال زیبایی‌های بسیاری دارد و امروزه دسترسی به آن آسان است. درب این امامزاده از ساعت ۶ صبح به روی زوار باز می‌شود و با روی باز پذیرای مسافران است.

اگر تاکنون از محله امامزاده قاسم شمیران بازدید کرده‌اید یا از اهالی خون‌گرم آن هستید، می‌توانید نظرات خورد را با مخاطبان کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: زیبا وکیلی

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاس: مجتبی ج)