روستای شواز

روستای شواز، یکی از روستاهای تاریخی و قدیمی استان یزد و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی چون سنگ‌نگاره‌های اسبقته، قلعه شواز، قبرستان تاریخی شواز و آبشار شواز را در خود جای داده است. قلعه این روستا از مهم‌ترین قلعه‌های کوهستانی یزد محسوب می‌شود.

در این مقاله می‌خواهیم به تفت سفر کنیم و روستاگردی متفاوتی را در روستای تاریخی شواز تجربه کنیم؛ پس تا انتهای این مقاله همراه کجارو باشید تا با شواز و زیبایی‌ها و قدمت آن آشنا شوید.

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: حمید نجفی)

روستای شواز یکی از جاهای دیدنی تفت است که در جنوب غربی استان یزد، منطقه پشتکوه و در اطراف روستای نصرآباد قرار دارد. فاصله شواز تا تفت ۶۸ کیلومتری و تا یزد ۹۵ کیلومتر است.

روستای شواز یکی از روستاهای هدف گردشگری شهرستان تفت محسوب می‌شود. این روستا نام خود را از باد گرفته است. به نقل‌ از مردمان این روستا‌، شواز تغییر یافته شب باد یا شاه باد است که در اصطلاح محلی به وزش باد در شب گفته می‌شود. از آنجایی که باد شب‌ها در این آبادی شدیدتر می‌شود، این روستا به این نام مشهور شده است.

روستای شواز هر ساله میزبان جشنواره‌های متعددی در زمینه آداب‌ورسوم، مراسم آیینی، اجرای موسیقی و نواهای محلی، معرفی صنایع دستی، پوشش سنتی و غذاهای محلی است. جشنواره شب باد تا شواز، شبیه‌خوانی، چاووشی‌خوانی، شب شعر روستا، بوم‌گردی، رصد ستارگان و اجرای بازی‌های سنتی و محلی از جمله برنامه‌هایی است که در این روستا برگزار می‌شود.

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: حمید نجفی)

دسترسی به روستای شواز از طریق جاده ارتباطی یزد به ابرکوه و سپس روستای علی آباد میسر است. بعد از آن نیز باید جاده فرعی روستای شواز را در پیش بگیرید تا به این مکان برسید.

• آدرس: استان یزد، ۶۸ کیلومتری تفت (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: حمید نجفی)

شادروان استاد ایرج افشار در کتاب یادگار یزد شواز را این‌گونه معرفی می‌کند:

شواز، اين آبادی در دره مجاور عبدالله واقع و بسيار خوش منظره و زيبا است.

روستای شواز یکی از قدیمی‌ترین روستاهای استان یزد محسوب می‌شود که آثار تاریخی مهم و باارزشی چون سنگ‌نگاره‌های اسبقته و قلعه شواز را در خود جای داده است. علاوه بر این، در نزدیکی قلعه شواز محلی به نام شواز کهنه قرار دارد که در این منطقه، قبرستان‌های تاریخی دیده می‌شود.

در نزدیکی‌های شواز کهنه نیز مکانی قرار دارد که اسبقته یا هسبخته نامیده می‌شود. هسبخته از هس، به معنی محل نگهداری گوسفند و بخته به معنی عقیم کردن حیوانات تشکیل شده است. گفته می‌شود در این مکان آثاری از عصر مهرپرستی به دست آمده است. علاوه بر این در نزدیکی‌های شواز، روستاهایی از دوره ساسانی وجود دارد که قدمت آن‌ها به عصر ساسانی می‌رسد. همچنین در چند کیلومتری شواز در رمه کوه، سنگ‌نگاره‌های ۱۰ هزار ساله وجود دارد که همه این‌ها تاریخ و قدمت این منطقه را نشان می‌دهد.

سنگ‌نگاره‌های اسبقته یا هسبخته روستای شواز روی ۱۷ صخره حکاکی شده‌اند که از میان ده صخره در مردادماه ۱۳۸۲ با شماره ۹,۲۶۷ به ثبت ملی رسیده است. این سنگ‌نگاره‌ها در یک مطالعه تطبیقی و در مقایسه با سنگ‌نگاره‌های کوه ارنان در مهریز، با قدمت هفت تا ۱۲ هزار سال مشابهتی را نشان می‌دهد؛ اما تعیین تاریخ دقیق این سنگ‌نگاره نیازمند پژوهش‌های بیشتر است.

بز کوهی، قوچ، انسان، موجود اساطیری، خورشید، چلیپا، حلقه مهر، درخت، مردی سوار بر اسب با بزی با شاخ هلالی، انسانی خوابیده با نقشی نامعلوم، انسان در حال شکار، نوشته‌های به پهلوی نسخ و کوفی از جمله نقوش و خطوط سنگ‌نگاره‌های شواز به شمار می‌رود که مربوط به دوره‌های فرهنگی مختلف است.

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: حمید نجفی)

قلعه شواز به شیوه معماری ساسانی ساخته شده است و پنج هزار متر مربع مساحت دارد. این قلعه از سنگ‌های رسوبی ساخته شده است و در اطراف آن پرتگاه‌های تند و خطرناک وجود دارد که دسترسی دشمن را به آن سخت و دشوار می‌کرده است. قلعه شواز سه طبقه دارد كه طبقه‌ هم‌كف برای نگهداری چهارپايان و دام‌ها، طبقه‌ اول برای سكونت و طبقه‌ دوم برای انبار كردن آذوقه و نگهداری لوازم بوده است.

خشت، گل و سنگ از مصالحی است که در ساخت قلعه شواز استفاده شده است. این قلعه برج‌هایی خشتی برای دیدبانی و حفاظت دارد. برای افزایش استحكام و مقاومت این برج‌ها، در نمای آن‌ها سنگ کار شده كه این شیوه برج‌سازی نیز مربوط به دوره ساسانیان می‌شود. نمای بيرونی قلعه شواز و ديوارهای آن سنگ و نمای داخلی آن‌ها از خشت است. در سقف اتاق‌ها خشت و فقط در سردرها دیده می‌شود. در سقف یکی از اتاق‌ها شواهدی از تيرهای چوب سنجد مشاهده می‌شود. اين چوب در برابر فرسودگی، رطوبت و موريانه مقاومت دارد.

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: حمید نجفی)

قوس‌های مشابه قوس‌های دايره‌ای اشکانی، ساسانی و قوس‌های جناقی پس از اسلام از ویژگی‌های قلعه شواز به شمار می‌رود که نمونه آن در آتشکده آذرگشسپ نيز ديده می‌شود. با توجه به بقايای چاه آب داخل اين قلعه، احتمال می‌رود که قلعه شواز مسکونی یا حداقل محل سكونت طولانی مدت اهالی روستای هم‌جوار قلعه بوده است. در داخل قلعه فضاهایی وجود دارد که در دل سنگ ایجاده شد‌ه‌اند و شبیه به مغازه و نمونه‌های مشابه در ميمند کرمان و لاريجان مازندران می‌ماند.

ايرج افشار در کتاب يادگارهای يزد درباره اين قلعه می‌گويد:

مهم‌ترين قلعه کوهستانی که در خاک يزد بنا شده، قلعه رفيع، محکم و با عظمت و خوش منظر شواز است. این قلعه را بر فراز صخره‌ای سنگی از سنگ‌های سخت رسوبی به ارتفاع یک صد متر، که از اطراف پرتگاه‌ها و خاکریزهای تند دارد، بنا کرده‌اند و قلعه زیست و زندگی بوده‌ است، مساحت آن را پنج هزار متر مربع تخمین زده‌اند.

یکی از مهم‌ترین یافته‌های قلعه شواز سنگ‌نبشته‌ای است که احتمالا قدمت آن به قرن ۶ هجری قمری می‌رسد. این سنگ‌نبشته روی یکی از دیوارهای قلعه و در جایی نوشته شده که در معرض دید قرار ندارد و نوشته‌های آن به‌صورت ابتدایی حجاری شده است. این کتیبه از این جهت اهمیت دارد که بر اساس مطالعاتی که روی سنگ‌نبشته‌های اسلامی استان یزد صورت گرفته، تاکنون کتيبه‌ای متعلق به قرن ۶ هجری قمری در بنايی همچون قلعه، مسجد و مدرسه یافت نشده است. تمام کتبيه‌ها متعلق به این دوره مربوط به سنگ قبر و سنگ محراب است که نمونه‌های آن نيز در قبرستان شواز دیده می‌شود.

قدمت قلعه شواز به‌طور دقیق مشخص نیست. با توجه به قرار گرفتن قلعه روی يک تپه مرتفع، خشت‌های قطور به كار رفته در قلعه، سفال‌های خاكستری یافت شده در آن، نماسازی سنگی برج‌های اين بنا و قوس اتاق‌ها و راهروها و سنگ‌نبشته‌ای كه در بدنه سنگی یكی از دیوارهای داخلی قلعه كشف شده است، احتمال می‌رود اين قلعه در اواخر دوره اشكانيان و اوايل ساسانيان ساخته شدهباشد.

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: حمید نجفی)

قبرستان‌ تاریخی شواز از جاهای دیدنی شواز است که بخش دیگری از تاریخی این روستا را تشکیل می‌دهد. در این قبرستان سنگ قبرهای عمودی با ارتفاع نیم‌متر از سطح زمین و در بالا و پایین قبر وجود دارد. روی این قبرها نوشته‌ای حک نشده است و جالب آن که با توجه به موقعیت قرارگیری قبرها هیچ یک از آن‌ها به شیوه اسلامی نیستند.

روی برخی از سنگ قبرهای قبرستان دیگر شواز نوشته‌هایی به خط نسخ دیده می‌شود. گفته می‌شود که قدمت این قبور و سنگ ‌قبرها به قرون ۶ تا هشت هجری قمری و برخی از آن‌ها به قرن‌های ۱۰ و ۱۱ هجری قمری می‌رسد. در این میان سنگ قبری با تاریخ ۳۰۰ هجری قمری نیز دیده می‌شود.

مرحوم استاد ایرج افشار در کتاب ماندگار یادگار یزد قبرستان شواز را این‌گونه معرفی می‌کند:

قبرستان شواز از قبرستان‌های عجيب در خاک يزد است. بالای سر و پايين پايین قبرها دو قطعه سنگ تخت نتراشيده زمخت و كلفت و پهن به‌طور عمودی در زمين نصب است و حدود نيم‌متر از زمين ارتفاع دارد.

قبرستان شواز در حال حاضر وضعیت خوبی ندارد و متاسفانه بسیاری از قبرهای آن توسط افراد غیربومی و حفاران غیرمجاز با هدف تخریب شده و به گفته مردمان روستا، میراث فرهنگی سنگ قبرها را جمع‌آوری کرده است. این قبرستان در خردادماه ۱۳۸۲ با شماره ۹,۱۲۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

کمی دورتر از روستای شواز چشمه‌ای به نام تلخ و شور قرار دارد. از آنجایی که این چشمه آب تلخ و شور دارد به این اسم نام‌گذاری شده است. منشا این چشمه مشخص نیست و از چند نقطه می‌جوشد. در طول مسیر چشمه تلخ و شور در اثر فرسایش آبی دره‌ای شکل گرفته است و این چشمه همچون آبشار جاری است. در اطراف آبشار شواز درختان و درختچه‌هایی چون گز و نی دیده می‌شود.

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: حمید نجفی)

چنانچه قصد دارید به روستای شواز سفر کنید با توجه با توجه به گرم بودن هوای این منطقه، تاریخ سفرتان را فصل‌های خنک سال انتخاب کنید تا از روستاگردی در این روستای قدیمی لذت ببرید.

روستای شواز اقامتگاه و مکانی برای اقامت ندارد و برای سپری کردن شب می‌توانید به تفت یا نزدیک‌ترین اقامتگاه بروید.

نویسنده: اکرم زمانی‌نوری