آرامگاه حیقوق نبی

در پهنه‌ سرزمین ایران، پیامبرانی آرمیده‌اند که برای هدایت اقوامی دیگر برگزیده شده بودند؛ ولی وقایع تاریخی سبب شد تا در این مرز و بوم زندگی کنند. یکی از این پیامبران، حضرت حیقوق نبی (ع) است که آرامگاه وی، امروزه یکی از جاهای دیدنی تویسرکان محسوب می‌شود و مورد احترام اهالی این شهر قرار دارد.

• آدرس: استان همدان، شهر تویسرکان، خیابان شهید اشرفی اصفهانی، انتهای خیابان حبقوق نبی (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:‌ محمد محمدی

آرامگاه حیقوق نبی یکی از جاذبه‌های تاریخی استان همدان است که در شهر تویسرکان واقع شده است. این بقعه در خیابان شهید اشرفی اصفهانی و در انتهای خیابانی به نام ایشان قرار دارد. آرامگاه حبقوق نبی (ع) به شماره‌ ۹۶۹ در تاریخ هشتم اردیبهشت ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ثبت شد.

برای دسترسی به مقبره حیقوق نبی، از میدان فرشید در مرکز شهر همدان به‌سمت خروجی بلوار اشرفی اصفهانی حرکت کنید. پس از حدود ۱٫۵ کیلومتر، وارد بلوار حیقوق نبی شوید. آرامگاه در انتهای این بلوار قرار دارد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:‌ hamed younesi

حیقوق نبی (ع) از پیامبران صاحب کتاب بنی‌اسرائیل و از نسل حضرت موسی (ع) بود. پدرشان «یشوعالیت» و مادرشان «شونامیت» نام داشت. ایشان بعد از شعیای نبی (ع) مبعوث شد و با دانیال نبی (ع) و الیاس نبی (ع) معاصر بود. این پیامبر الهی در زمان خود، نگهبان معبد سلیمان (معبد بزرگ یهودیان) در اورشلیم (بیت‌المقدس کنونی) بود و به همین جهت دارای شان و مقام مذهبی خاصی نزد پیروان دین یهود است. نام ایشان در کتاب عهد عتیق ذکر شده که برای یهودیان بسیار معتبر است.

حیقوق یا بنا بر ضبطی دیگر حبقوق به زبان عبری به‌معنای «در آغوش گرفته‌شده» است. نهادن این نام بر این فرستاده‌ خداوند بی‌سبب نبوده است. ایشان در زمان کودکی از دنیا رفتند؛ اما به اذن الهی دوباره زنده شدند و به حیات خود ادامه دادند. چگونگی این واقعه به دو صورت روایت شده است که در هر دو صورت ایشان بعد از مرگ در آغوش قرار می‌گیرد و سپس دوباره زنده می‌شود.

عده‌ای از مورخان این‌گونه نقل کرده‌اند که الیاس نبی (ع)، کودک از دنیا‌رفته را در آغوش می‌گیرد و از خدای متعال می‌خواهد که او را برگرداند و این دعا در دم مستجاب می‌شود. نقل تاریخی دیگر این است که مادرشان طفل بی‌جان را در آغوش می‌گیرد و در بسترش می‌خواباند. سپس به عبادت می‌ایستد و پیش از آنکه عبادتش تمام شود، کودک زنده می‌شود.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:‌ Matt

یکی از مهم‌ترین حکومت‌های منطقه‌ میان‌رودان (بین‌النهرین) در هزاره‌ اول قبل از میلاد، حکومت بابلی‌ها بود و یکی از مشهورترین پادشاهان بابلی «بخت‌النصر» نام داشت. وی همان کسی است که لشکر بابلی‌ها در سال ۶۱۲ قبل از میلاد به فرماندهی او بر آشوریان غلبه کرد و پایتخت آن‌ها را به‌ تصرف درآورد.

در سال ۵۹۷ قبل از میلاد، بخت نصر به اورشلیم هجوم برد و این شهر را تصرف کرد. در این حمله معبد سلیمان تخریب شد، گروهی از یهودیان به قتل رسیدند و تعداد کثیری از آن‌ها به اسارت گرفته و به شهر بابل، نزدیک بغداد فعلی، انتقال داده شدند. این اسرای یهودی مدتی طولانی (۵۸ سال) در بابل زندانی بودند.

در سال ۵۳۹ قبل از میلاد، کوروش هخامنشی پادشاه ایران به بابل حمله کرد، لشکریان بابلی شکست خوردند و بابل تصرف شد. کوروش دستور آزادی زندانیان یهودی را صادر و آن‌ها را به مهاجرت به بیت‌المقدس تشویق کرد. یکی از این اسرای یهودی، حبقوق نبی (ع) بود که بعد از آزادی به‌همراه عده‌ای از پیروانش به بیت‌المقدس بازنگشت. او به ایران مهاجرت کرد و در منطقه‌ رودآور، تویسرکان امروزی، ساکن شد و در همان منطقه نیز از دنیا رفت.

از چهره‌ این پیامبر الهی تصویری نقاشی‌شده موجود است که در موزه‌ لوور نگه‌داری می‌شود. همچنین تصاویری از ایشان به‌همراه تندیس‌هایی از سنگ مرمر در موزه‌ واتیکان موجود است.

متن کتاب حیقوق نبی یکی از فصیح‌ترین و بلیغ‌ترین متون در ادبیات عبری است که در سفر سی‌وپنجم از اسفار عتیق آمده است. ایشان در قالب پرسش و پاسخ از محضر خداوند متعال و دعا، خطاهای قوم یهود را به آن‌ها متذکر می‌شود و آن‌ها را به توبه تشویق می‌کند. وی در قالب پاسخ‌هایی که از جانب خداوند دریافت می‌کند، حوادثی را پیش‌گویی می‌کند که در طول حیاتشان بر یهودیان عارض می‌شود. وی احوالات بابلیان را تشریح می‌کند، به حمله‌ آن‌ها و سرانجام شهر اورشلیم و ساکنانش در این حمله می‌پردازد و فرجام بابلی‌ها و اسرای یهودی آن‌ها را نیز بیان می‌کند. یکی دیگر از مطالبی که در کتاب حیقوق نبی آمده، بشارت دادن رسالت حضرت محمد (ص) و نزول قرآن است؛ همان مطلبی که امام رضا (ع) از آن یاد کرده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:‌ محمد محمدی

نام این پیامبر الهی در متون اسلامی آمده است که به دو نمونه از آن‌ها اشاره می‌شود. یکی از اعمال مستحبی که در روز پانزدهم ماه رجب در کتاب مفاتیح‌الجنان توصیه شده، اعمال ام‌داوود است. در میان اعمال ام‌داوود مناجاتی وجود دارد که نام بسیاری از پیامبران الهی در آن آمده که حیقوق نبی نیز جزو پیامبران نام برده شده است.

یکی از مناظراتی که امام رضا (ع) در دربار مامون عباسی در آن شرکت کردند، مناظره با «جاثلیق»، دانشمند یهودی معروف به راس جالوت بود. در این مناظره امام رضا (ع) در احتجاجات خود به انبیای یهود از کتاب حیقوق نبی نیز گواهی آوردند که به این مناسبت نام ایشان در این روایت وارد شده است و متن کامل آن در کتاب بحارالانوار علامه مجلسی وجود دارد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:‌ Parsa 2au

ساختمان آرامگاه حیقوق نبی (ع) مربوط به دوره‌ سلجوقیان، قرن هفتم هجری قمری، است. آرامگاهی را در سرزمین بعثت حیقوق نبی به ایشان نسبت داده‌اند که با توجه به بررسی‌های تاریخی، پایه و اساس مستند ندارد و ازاین‌رو، مقبره حبقوق نبی در تویسرکان بیشتر با سرگذشت ایشان در هم‌خوانی است.

در سال ۱۳۷۲ شمسی، دزدان اشیای عتیقه نزدیک مقبره‌ حیقوق نبی در داخل آرامگاه شکافی ایجاد کرده بودند که از همین شکاف برای بررسی‌های بیشتر استفاده شد. چندی بعد، معلوم شد که در زیر ساختمان آرامگاه، سردابی قرار دارد که قبر اصلی حیقوق نبی به‌صورت کاملا پنهان و آجرچینی شده در آن تعبیه شده است.

به نقل از کسانی که برای اولین بار وارد سرداب شدند و قبر حیقوق نبی را پیدا کردند، جسد ایشان بعد از چندهزار سال سالم و بدون تغییرشکل، همانند یک انسان خوابیده، به نظر می‌آمد؛ به‌نحوی که بعد از کنار زدن خاک اندکی که روی پیکر را می‌پوشانید، پوست بدن قابل لمس بود.

در بسیاری از سایت‌ها نیز در کنار توضیحات این‌چنینی، فیلمی از این جریان منتشر شده که در آن سرداب به‌همراه قبر اصلی مشخص است؛ ولی پیکری دیده نمی‌شود و فیلم کامل‌تری هم از این حفاری در دسترس نیست؛ البته آنچه در مورد این مکان اهمیت دارد، یکی فردی است که در آن دفن شده که بدون هیچ شک و تردیدی، یکی از انبیای الهی است و دیگری بنایی است که قدمت قابل‌توجهی دارد و برگی از دفتر تاریخ این سرزمین محسوب می‌شود.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:‌ Reza dadvand

بنای آرامگاه حیقوق، بدنه‌ای هشت‌ضلعی شامل هشت ترکه‌ آجری به‌عنوان ستون‌های اصلی بنا و سقفی مخروطی‌شکل دارد. ارتفاع این بنا از سطح زمین، ۱۲ متر است و سقف آن که گنبدی با انحنا و تحدب کم است، از ارتفاع هفت متری شروع می‌شود و در قسمت انتهای پیشانی بنا، چندین کنگره‌ آجری برجسته به‌شکل مثلث دارد.

روی دیوارهای خارجی به‌صورت کاشی‌کاری، طاق‌نماهایی برای تزیین ساخته شده است و طرح ستاره‌ داوود (ستاره‌ شش‌ضلعی) که نماد دین یهود محسوب می‌شود، در آن‌ها به کار رفته است. البته در جریان حفاری‌های انجام شده، بقایای حصار مربع‌شکلی به‌همراه پلان چهار برج در اطراف آرامگاه پیدا شد که به نظر می‌رسد مربوط به بنای سابق باشد و بعید نیست که آرامگاهی قدیمی‌تر از آرامگاه موجود، در این مکان وجود داشته باشد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس:‌ Sara SepehrAra

• ساعت بازدید از آرامگاه حیقوق نبی همدان از ۹:۰۰ تا ۱۷:۰۰ است.
• هنگام بازدید از آرامگاه حیقوق نبی، سکوت و احترام لازم برای بازدید از بناهای مذهبی را در نظر داشته باشید.
• محوطه آرامگاه حیقوق نبی دارای امکانات رفاهی مناسبی از جمله پارکینگ، رستوران و کافی‌شاپ، نیمکت و سرویس بهداشتی است.
• به‌دلیل محدودیت فضا، از تجمع در بقعه خودداری کنید.
• در حفظ پاکیزگی محوطه مقبره حیقوق نبی کوشا باشید.
• بازدید از آرامگاه حیقوق نبی، مستلزم پرداخت مبلغ اندکی به‌عنوان هزینه ورودی است.

• آدرس: استان همدان، سه کیلومتری تویسرکان، روستای آرتیمان (مشاهده در نقشه)

میر رضی‌الدین آرتیمانی یکی از شاعران و عارفان مشهور دوره صفویه است که آرامگاه وی بر بلندای تپه‌ای در روستای آرتیمان، واقع در استان همدان قرار دارد. این آرامگاه دارای نمایی آجری است و سه دهنه طاق بلند دارد. چهار در ورودی برای این آرامگاه در نظر گرفته‌اند که در چهار طرف پلان مربعی آن به چشم می‌خورد.

• آدرس: استان همدان، شهر تویسرکان، خیابان امیرکبیر، خیابان مایل (مشاهده در نقشه)

خانه مسعودی یکی از خانه‌های تاریخی دوطبقه در شهر تویسرکان است که یادگاری از عصر قاجار به شمار می‌رود. از جمله شاخصه‌های این خانه می‌توان به گچبری‌ها، آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌های رنگ‌روغن شامل نقوش گیاهی و انسانی اشاره کرد. اوج تزیینات خانه مسعودی، در قسمت شاه‌نشین آن واقع شده است. در حال حاضر این خانه از موزه تاریخ و فرهنگ تویسرکان میزبانی می‌کند.

نویسنده: حمیده کریمی / پوریا محمدی پیوند