کاخ مرمر تهران

کاخ مرمر یکی از زیباترین و ارزشمندترین جاهای دیدنی تهران محسوب می‌شود که در مرکز شهر جا خوش کرده است. قدمت این بنا که با نام موزه هنر ایران شناخته می‌شود، به دوره پهلوه اول می‌رسد. کاخ مرمر به‌واسطه معماری منحصربه‌فرد خود، با مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان مقایسه می‌شود و به‌تنهایی بخشی از هنر ایران را بازگو می‌کند. تمام هنرهای ایرانی از هنر آینه‌کاری، خاتم‌ کاری، گچ‌کاری گرفته تا نقاشی‌های برجسته از پل ورسک و تخت جمشید، به‌صورت یک‌جا در این کاخ دیده می‌شود؛ تجربه‌ای بی‌نظیر که هیچ‌گاه از یاد نخواهید برد.

کاخ مرمر تا به امروز، رویدادها و حوادث مختلفی را به خود دیده است و یکی از بهترین مکان‌ها برای تماشای هنر ایرانی و اسلامی به شمار می‌آید. در این موزه آثار هنری ایران از هزاره پنجم پیش از میلاد تا دوره معاصر به نمایش گذاشته می‌شوند و علاقه‌مندان می‌توانند با رزرو بلیط از قبل به بازدید از این مجموعه بروند. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با تاریخچه کاخ مرمر، معماری و دیگر اطلاعات موجود برای بازدید آن آشنا کنیم.

منبع عکس: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

منبع عکس: اسکان نیوز. عکاس: نامشخص

کاخ مرمر در مرکز شهر تهران در خیابان ولیعصر قرار دارد. فاصله این کاخ که در حد فاصل خیابان امام خمینی و جمهوری واقع شده، تا چهار راه ولیعصر (ایستگاه مترو تئاتر شهر)، ۱٫۴ کیلومتر (۱۶ دقیقه با پای پیاده) است. کاخ مرمر تا میدان انقلاب، ۴٫۴ کیلومتر (۱۰ دقیقه با ماشین) و تا میدان آزادی، ۸٫۴ کیلومتر (۱۸ دقیقه با ماشین) فاصله دارد.

• تلفن: ۰۹۳۳۹۷۶۰۶۸۹
• آدرس:تهران، خیابان ولیعصر، بین خیابان امام خمینی و جمهوری، موزه هنر ایران (مشاهده روی نقشه)

کاخ مرمر در مرکز شهر تهران واقع شده و به همین دلیل برای دسترسی به آن، گزینه‌های مختلفی همچون مترو، اتوبوس، بی‌آر‌تی و تاکسی پیش روی شما است. این مجموعه در محدوده طرح ترافیک قرار دارد؛ به همین دلیل مراجعه با خودروی شخصی توصیه نمی‌شود. البته شما می‌توانید با خریداری طرح ترافیک از سامانه تهران من با ماشین شخصی خود نیز به کاخ مرمر بروید.

منبع عکس: نامشخص. عکاس: نامشخص

برای دسترسی با مترو، به‌وسیله خط مترو شماره دو (صادقیه/فرهنگسرا) در ایستگاه مترو دانشگاه امام علی (ع) پیاده شوید و از آنجا به‌سمت تقاطع خیابان امام خمینی (ره) - ولیعصر بروید. سپس به‌سمت ولیعصر شمالی بیایید تا کاخ مرمر را در سمت چپ خود ببینید. فاصله ایستگاه مترو تا کاخ مرمر با پای پیاده، هفت دقیقه (۵۰۰ متر) است.

برای دسترسی با تاکسی از پایانه میدان راه آهن سوار تاکسی‌های میدان ولیعصر (عج) شوید و ۲۰۰ متر بعد از تقاطع امام خمینی(ره) - ولیعصر پیاده شوید. (خیابان ولیعصر یک طرفه به‌سمت شمال است). شما همچنین می‌توانید سوار بی‌آرتی میدان راه آهن - تجریش (پارک وی) و در ایستگاه امام خمینی (ره) پیاده شوید و با حدود ۲۵۰ متر پیاده‌روی به‌سمت ولیعصر شمالی به کاخ برسید.

منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: نامشخص

رضا شاه در نظر داشت تا ساختمانی از مرمر در محل کاخ فعلی مرمر بسازد. او پس از تقدیم سرپوشی از طلا با نمایی شبیه گنبد مسجد شیخ لطف‌الله از طرف مردم اصفهان، مصمم شد تا ساخت این بنا را آغاز کند و گنبدی باشکوه به‌شکل گنبد مسجد شیخ لطف‌الله روی آن قرار دهد. ساخت کاخ مرمر از سال ۱۳۰۴ آغاز شد و در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید. البته در مورد زمان دقیق ساخته‌ شدن کاخ مرمر و بهره‌برداری از آن تاریخ‌های مختلفی در منابع گوناگون ذکر شده است.

منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: نامشخص

سازندگان بنا در هنگام ساخت کاشی‌های گنبد کاخ مرمر برای تهیه رنگ کرم زمینه کاشی‌ها به مشکل برخورد کردند. این مشکل توسط استاد کاشی‌ساز پیری به نام ایزدی با بهره‌گیری از ترکیبی از طلا حل شد. تذهیب دیوارها نیز توسط استاد طاهرزاده بهزاد صورت پذیزفت.

کاخ مرمر تا پیش از تصویب قانون خزانه ملی، محل نگهداری جواهرات ملی ایران بود؛ جواهراتی که در زمان رضا شاه از کاخ گلستان به زیرزمین این مجموعه آورده شدند. با به سلطنت رسیدن محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۲۰ این کاخ به‌عنوان دفتر رسمی شاه و محل برگزاری دیدارها، ملاقات‌ها و شرفیابی‌های وی مورد استفاده قرار می‌گرفت. کاخ مرمر محل زندگی محمدرضا پهلوی و همسر اول وی، فوزیه، نیز بوده است؛ همچنین مراسم عقد پهلوی دوم با ثریا اسفندیاری و مراسم نامزدی ایشان با فرح دیبا نیز در این کاخ برگزار شد.

محمدرضا شاه به‌همراه فوزیه و دخترشان، شهناز در کاخ مرمر. منبع عکس: rouydad24.ir. عکاس: نامشخص

در ۲۱ فروردین سال ۱۳۴۴، زمانی که محمدرضا پهلوی از اتومبیل خود در مقابل سرسرای کاخ بیرون آمد، توسط رضا شمس‌آبادی، سرباز وظیفه و یکی از اعضای گارد سلطنتی، به رگبار مسلسل بسته شد. محمدرضا پهلوی با شتاب خود را به داخل ساختمان رساند. شمس‌آبادی به‌دنبال شاه، وارد کاخ شد و چند گلوله دیگر نیز شلیک کرد. در جریان این تیراندازی‌ها دو تن از درجه‌داران محافظ شاه به نام‌های استوار محمدعلی باباییان و آیت لشکری، مورد گلوله رضا شمس‌آبادی قرار گرفتند و کشته شدند. خود شمس‌آبادی نیز با گلوله درجه‌داری به نام گروهبان ساری اصلانی کشته شد. شدت این تیراندازی آن‌قدر زیاد بود که محمدرضا پهلوی بعدها در گفت‌وگویی با خبرنگار فرانسوی لوموند گفت:

احساس من این بود که ۵۰ نفر به طرف من تیر می‌انداختند. زیرا تیراندازی واقعا شدید بود.

در جریان تیراندازی، آینه بزرگ داخل ورودی کاخ و گچ‌بری‌های نفیس سقف کاخ مرمر آسیب دیدند. این بخش از کاخ مرمر در هیچ برهه‌ای از زمان تعمیر و بازسازی نشد و جای آن تیر و آینه ترک‌خورده عمارت کماکان حفظ شده است. جالب است بدانید که پس از این ترور ناموفق، روز ۲۱ فروردین ماه روز نیایش نام گرفت و تا قبل از انقلاب، هر سال در این روز، برای اینکه از این ترور اهریمنی گزندی به جان شاه نرسید در سراسر کشور آیین نیایش برگزار می‌شد. پهلوی دوم پس از این ترور نافرجام کاخ مرمر را ترک کرد و دفتر ویژه خود را به کاخ صاحبقرانیه برد؛ از همان زمان نیز تصمیم بر آن شد تا ساختمان این کاخ را تبدیل به موزه کنند.

منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: نامشخص

کاخ مرمر در سال ۱۳۵۵ با هدف آشنایی بیشتر مردم با زندگی رضاشاه و پهلوی دوم، به موزه تغییر کاربری داد و تا سال ۱۳۵۷ با عنوان «موزه پهلوی» برای همگان قابل بازدید بود. از میان موارد به نمایش آمده در این موزه، ابزارآلات نظامی، لباس افسری و کلاه گلوله خورده شاه در واقعه ترور نافرجام سال ۱۳۴۴ بود. کاخ مرمر تهران در ۳۰ خرداد سال ۱۳۵۷ با شماره ۱۶۰۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

با وقوع انقلاب اسلامی، کاخ مرمر تا مدت‌ها تعطیل بود و به حالت متروکه در آمد. این کاخ پس از گذشت مدتی به‌عنوان مقر در اختیار کمیته انقلاب اسلامی و پس از آن در اختیار روسای قوه قضاییه قرار گرفت. در میانه دهه ۱۳۷۰ با ادغام کمیته در نیروی انتظامی و نیاز این کاخ به مرمت و بازسازی، قوه قضاییه کاخ مرمر را تخلیه کرد. پس از مرمت، این کاخ مدتی خالی بود تا زمانی که دفتر مجمع تشخیص مصلحت نظام و دفتر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی (پس از اتمام دوره ریاست جمهوری) عناوین افراد باید رعایت بشه به این کاخ منتقل شدند. پس از این انتقال، نام «ساختمان قدس» را برای کاخ مرمر برگزیدند.

تصویر کاخ مرمر در اسکناس‌های قدیمی. منبع عکس: ویکی پدیا. عکاس: نامشخص

پس از مرگ آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۹۵، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام‌نامه‌ای در خصوص محل برگزاری جلسات مجمع به رهبری نوشتند و تقاضا کردند که جلسات مجمع به ساختمان مجلس قدیم منتقل شود. کاخ مرمر در نهایت در سال ۱۳۹۷ به بنیاد مستضعفان تحویل داده و در سال ۱۳۹۸ با نام «موزه هنر ایران» افتتاح شد. این موزه پس از ۴۱ سال در دی‌ماه سال ۱۳۹۸ مورد بازدید خبرنگاران و سفیران خارجی مقیم ایران قرار گرفت. قرار بود بازدیدهای عمومی نیز از بهمن‌ماه همان سال آغاز شود؛ اما درهای کاخ مرمر به‌دلیل شیوع کرونا بسته ماند.

درهای کاخ مرمر پس از جاگذاری ۴۰۰ اثر ایرانی با قدمت هفت‌هزار سال در اسفندماه ۱۳۹۹ به‌صورت مجازی باز شد. محدودیت‌های کرونایی بارها این موزه را به تعطیلی کشاند. کاخ مرمر از شهریور ۱۴۰۰ پذیرای علاقه‌مندان است.

منبع عکس: هشمهری آنلاین. عکاس: نامشخص

کاخ مرمر در طول ۴۰ سال، آسیب‌ها و تخریب‌های متعددی را به خود دیده است؛ با وجود اینکه در مدتی که کاخ مرمر در اختیار مجمع تشخیص مصلحت نظام بود، کارشناسان میراث فرهنگی بارها برای مرمت‌های نقاشی و دیواره‌های آن به این کاخ رفته بودند. هم‌اکنون در کاخ مرمر یک آسانسور تعبیه شده که آسیب زیادی به بنای کاخ وارد کرده است. به‌علاوه، وجود حمام، سونا و جکوزی در طبقه دوم و سالن اجتماعات در طبقه اول، نشان از عدم محافظت از این بنا در طول سال‌های متمادی دارند.

پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در مصاحبه تلویزیونی در شبکه یک گفت:

در چهار ماه اینجا را بازسازی کردیم برای موزه هنر ایران و اگر کرونا اجازه بدهد، درهای آن را به روی مردم از خیابان ولیعصر باز می‌کنیم. نباید در این کاخ‌ها مسئولان مستقر می‌شدند. اینجا را میکروسکوپی بازسازی کردیم تا به حالت اول برگردد؛ ولی چنین چیزی نمی‌شود؛ چون کاخ آسیب دیده است. در این کاخ که هنر کشور به نمایش گذاشته شده است، آسانسور وجود دارد. آنجا را کنده‌اند و پتک زده‌اند و در طبقه دوم آن حمام و جکوزی و سونا درست کرده‌اند.

ترور شاه در کاخ مرمر. منبع عکس: mockingbirdassociation.com. عکاس: نامشخص

کاخ مرمر از زمان ساخت تا به امروز شاهد وقایع تاریخی بسیاری بوده است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

• سال ۱۳۰۰: تحویل سر بریده میرزا کوچک‌خان جنگلی، رهبر قیام جنگل به محمدرضا شاه.
• ۲۲ مهر ۱۳۲۸: دکتر محمد مصدق و ۱۹ نفر از افراد سیاسی و روزنامه‌نگاران در اعتراض به دخالت‌های دولت محمد ساعد مراغه‌‌ای و عبدالحسین هژیر، وزیر دربار در جریان برگزاری انتخابات دوره شانزدهم مجلس شورای ملی، در کاخ مرمر دست به تحصن زدند. تقاضای تحصن‌کنندگان لغو انتخابات تا تعیین دولتی بی‌طرف برای برگزاری و نظارت بر برگزاری انتخابات آزاد بود. با آنکه این تحصن به سرانجام نرسید، اولین گام‌های تاسیس جبهه ملی برداشته شد و در روز اول آبان همان سال جبهه ملی ایران به رهبری محمد مصدق تشکیل شد.
• ۹ اسفند ۱۳۳۱: مصدق برای خداحافظی با محمدرضا شاه به کاخ مرمر دعوت می‌شود. طرفداران شاه به هدایت بهبهانی، شعبان جعفری و تعدادی از افسران اخراجی ارتش و اراذل و اوباش در جلوی کاخ حاضر و پس از اینکه مصدق به‌جای درب اصلی از درب دیگری خارج می‌شود به هدایت شاهپور حمیدرضا به خانه او حمله می‌کنند.
• سال ۱۳۲۸: امام خمینی به‌عنوان نماینده‌ای از طرف آیت‌الله بروجردی به دیدار محمدرضا شاه پهلوی در کاخ مرمر رفت تا درباره پرونده جنایت ابرقو با وی صحبت کند.
• ۲۹ آذر ۱۳۳۸: برگزاری جشن عروسی محمدرضاشاه پهلوی و فرح دیبا در کاخ مرمر. خطبه عقد را امام جمعه تهران خواند و در همان بار اول، جواب بله را از ملکه ایران گرفت.
• ۲۱ فروردین ۱۳۴۴: سرباز وظیفه رضا شمس‌آبادی در کاخ مرمر محمدرضا شاه پهلوی را هدف تیراندازی قرار داد.

منبع عکس: تسنیم عکاس: محمد حسن زاده

درختان برافراشته، فضای سبز محوطه و حوض پرآب در مقابل عمارت کاخ مرمر اولین چیزهایی هستند که در بدو ورود به محوطه کاخ نظر را به خود جلب می‌کنند. بنا و گنبد کاخ مرمر، چارچوب‌های قهوه‌ای‌رنگ، درب و پنجره‌های دورتادور ساختمان و طرح‌های یکسان منبت‌کاری شده روی درهای ورودی نیز بسیار چشم‌گیر هستند. سنگ‌تراشی‌های زیبا نیز در نمای بیرونی عمارت هنر هخامنشی را به بیینده یادآوری می‌کنند.

دلیل نام‌گذاری کاخ مرمر، استفاده از مرمرهای سبز رنگ منقوش به گل‌وبته، نقوش گیاهی و جانوری در نمای بیرونی آن بوده است. لئون تادوسیان، معمار ایرانی ارمنی، برای طراحی و ساخت کاخ مرمر از سبک معماری تلفیقی شرق و غرب استفاده کرد و یک نقشه‌کش به نام بوریس به‌همراه استاد حاج اکبر کاچار معمار در این پروژه به وی کمک می‌کردند.

وسعت اصلی ساختمان کاخ مرمر ۲,۸۷۰ متر مربع است که در زمینی به مساحت ۳۵ هزار و ۴۶۲ متر مربع قرار گرفته است. در تزیین این بنا از روش‌های مختلفی از هنر آینه‌کاری، خاتم‌کاری، گچ‌کاری گرفته تا نقاشی‌های برجسته استفاده شده است. به‌علاوه نرده‌هایی از جنس سنگ مرمر در سرسرای کاخ و زیر گنبد اصلی نصب شده‌اند؛ نرده‌هایی که نقش‌هایی از دوره هخامنشی را به تن دارند.

در کاخ مرمر، طرح‌هایی از شاهان قاجار و دیگر هنرمندان دوره‌های تاریخی مختلف کشور در سرسرای اصلی، نقش‌ونگارهای روی دیوارها در تالارهای مختلف نیز به چشم می‌خورند که در نوع خود بی‌نظیر هستند.

منبع عکس: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

برای ورود به تالارهای طبقه فوقانی، از یک سرسرا عبور خواهید کرد که با تزیینات چشم‌گیر و خیره‌کننده، شما را شگفت‌زده خودهد کرد. طبقه دوم کاخ مرمر با ۹ تالار، امکان بازدید از آثار ممتاز نقاشی و نگارگری ایرانی، هنر بافته، خوشنویسی و کتاب­‌آرائی را فراهم می‌کند.

مسیر گردش در موزه از سمت راست طبقه همکف آغاز می‌شود. در هریک از تالارهای موزه که قدم بگذارید، با جلوه‌ای بی‌نظیر از هنر، رنگ و نور ایرانی روبه‌رو خواهید شد؛ تالارهایی کوچک با گچ‌کاری‌های سقف و دیوارهای دیدنی که هرکدام بیانگر هنر خاصی از کشور عزیزمان، ایران هستند. در ادامه به‌طور خلاصه و مشروح، بخش‌های مختلف کاخ مرمر را به شما معرفی خواهیم کرد.

• طبقه اول: سالن انتظار، بخش اداری، تالار هنر کهن، تالار باستان یک، تالار باستان دو، تالار هنر ایرانی اسلامی، نمازخانه، تالار کنفرانس و مسیر بازدید
• طبقه دوم: تالار نقش، تالار رنگ، تالار آینه، تالار ترنج، تالار خاتم، تالار کتابت، تالار صناعت، تالار نور، تالار نگارین

تالار ورودی یا سرسرا، مجموعه‌ای کم‌نظیر از تزیینات داخلی بنا را به بیینده نشان می‌دهد. دیوار‌های این تالار تا ارتفاع یک متر از سنگ مرمر زرد متمایل به نارنجی ساخته شده‌اند و سقف دارای گچ‌بری و رنگ‌آمیزی با ته‌رنگ سبز است. پلکان مرمری سرسرا نیز مزین به سنگ‌تراشی و نقش‌بندی برجسته، برگرفته از هنر هخامنشی و ساسانی و آراسته به نقوش گل‌وبوته با شاخ‌وبرگ گیاهان است.

در بالای سرسرا، یک اتاق گنبدی شکل به چشم می‌خورد که طرح آن الهام گرفته از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله و اثر هنرمندانی مانند استاد حسین لرزاده، حسین کاشی‌تراش، اسماعیل خاک‌نگار‌مقدم و ابراهیم کاظم‌پور است.

تزیینات مقرنس گچی و کاشی‌کاری هفت‌رنگ ِ‌حاج محمود ارش‌نگار و طرح‌های استاد حسین بهزاد از دیگر دیدنی‌های تالار ورودی یا سرسرا هستند. در گلوگاه گنبد، مشبک‌های منقوش و خیره‌کننده‌ای نور را به فضای داخلی بنا می‌آورند و پیوندی حیاتی ایجاد می‌کنند. دیوارهای شمالی و جنوبی سرسرا به تابلوهایی از هنرمند آلمانی آلبرت هونمان مزین هستند که یکی ایستگاه راه آهن پل ورسک و بندر نفت‌خیز خارک و دیگری تابلویی از عمارت تخت جمشید و کاخ آپادانا است.

منابع عکس‌ها: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

علاوه بر تزیینات ذکرشده، دو نگاره‌روایی بر دیواره غربی و شرقی همراه با تذهیب اثر حسین طاهرزاده بهزاد در ارتفاع ۶ متری دیده می‌شوند. در کنج سرسرا نیز مقرنس‌های گچی به‌شکل آویز‌های قندیل مانند با نقوش گیاهی، زیبایی خاصی بنا می‌دهند. منبت‌کاری درب‌های ورودی هر تالار با تاثیرپذیری از هنر ساسانی شامل نقوش روایی، شکارگاه، گیاهان و حیوانات اسطوره‌ای اثر استاد سیّدعلی و استاد نوروز می‌شود.

آثار باستانی به نمایش گذاشته شده در تالار هنر کهن، شامل سفال منقوش هزاره پنجم پیش از میلاد، سفال نخودی منقوش مخروطی هزاره چهارم پیش از میلاد (کشف شده در تل باکون فارس)، سفال نخودی منقوش هزاره سوم پیش از میلاد (کشف شده در غرب ایران)، پیکره الهه مادر ایلامی هزاره دوم پیش از میلاد (کشف‌ شده در خوزستان)، ظرف سفالی سه پیاله‌ای چرخ‌ساز و دست‌ساز هزاره اول پیش از میلاد (کشف شده در شمال غربی ایران) و الهه‌های مفرغی هزاره اول پیش از میلاد (احتمالا متعلق به لرستان) می‌شوند.

آثار تالار هنر کهن از منظر باستان‌شناسی دارای اهمیت خاصی هستند و به‌عنوان قدیمی‌ترین آثار یافت شده از فرهنگ و تمدن ایرانی، اندیشه هنرمندان آن عصر را به ما نشان می‌دهند.

در تالار باستان یک، تبلور هنر دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی را خواهید دید. آثار شاخصی چون ریتون هخامنشی با قدمت ۲۵۰۰ ساله، ظرف سفالی به‌شکل پا از دوره اشکانی، گردنبندهای زیبا از جنس سنگ، عقیق و شیشه و تندیس شیشه‌ای پادشاه ساسانی در این تالار قرار دارند. اشیای این بخش درخشش و شکوفایی هنر ایران پیش از اسلام را در زمینه‌های مختلف به نمایش می‌گذارند.

تالار باستان دو تکمیل‌کننده دو تالار قبلی در روند نمایشِ تاریخ و هنر ایرانی است. در این بخش آثاری از اواخر دوره ساسانی تا دو سده اول دوره اسلامی به چشم می‌خورند. با ورود اسلام به ایران، شیوه‌های برخورد هنرمندان در خلق آثار هنری و به‌خصوص استفاده از نقوش متحول شد و تزیینات شکل جدیدی به خود گرفتند. نشانه‌های این تغییرات را می‌توان در سفالینه‌هایی از مناطق گرگان، نیشابور و شوش مشاهده کرد. سفالگری از جمله هنرهایی است که در این دوره رشد قابل‌توجهی را تجربه کرد.

منبع عکس‌ها: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

گلچینی از زیباترین آثار هنری در تالار هنر ایرانی اسلامی قرار دارند؛ اشیایی که با مهارت و خلاقیت فراوان هنرمندان سده‌های اولیه اسلامی به‌خصوص سده سوم هجری و پس از آن تا دوره قاجار خلق شده‌اند. تنوع آثار و مهارت هنرمندان ایرانی در قالب سازه‌های معماری مانند درب منبت‌کاری شده، سفالینه‌های منقوش، کاشی‌های زرین‌فام، جنگ افزار و شمشیر جوهردار، سکه طلا، قطعه خوشنویسی و نقاشی در این تالار بسیار چشم‌نواز و قابل تامل هستند.

پس از عبور از تالار هنر ایرانی اسلامی وارد راهرویی خواهید شد که سازندگان کاخ مرمر را به شما معرفی می‌کند. عکس سازندگان این بنا و شرح مختصری از نقش آن‌ها در ساخت بنا در این قسمت روی دیوارها طراحی شده است. پس از عبور از سرسرای دوم و گذر از پله‌ها به تالارهای طبقه بالا خواهید رسید که از سمت راست آغاز می‌شوند.

منبع عکس: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

با بالا رفتن از پلکان، در نگاه اول، متوجه تزیینات طبقه بالا، در آینه پاگرد (کار استاد غلامرضا پهلوانی قزوینی)، خواهید شد. تلفیق زیبای مقرنس‌های گچی با گنبد در این بخش در ادامه نظر شما را به خود جلب خواهد کرد؛ گنبدی که طراحی و تزیینات ﻛﺎشی ﭘﻮﺳﺘﻪ‌ درونی آن، به شیوه هفت‌رنگ، متناسب با زیر گنبد و در ﭼﻬﺎر قسمت اجرا شده است.

• ﻗﺴﻤﺖ اول یا پوسته درونی که با نقوش اسلیمی و ختایی از درون و نقوش شمسه و ترنج از بیرون آراسته شده است.
• قسمت دوم، زیرگنبد، ترکیبی از آجر و کاشی است که نگاره‌های آن ترنج کنگری و ترنج درهم است‌.
• قسمت سوم دو ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪی، با ارتفاع کم و با نقش گیاهی به‌صورت حاشیه تکراری است.
• قسمت چهارم، ساقه گنبد که دارای ۱۶ روزنه و خشت‌های کاشی با نقوش اسلیمی و ختایی به رنگ‌های درخشان در زمینه سفید است.

تالار نقش اولین تالار در طبقه بالای کاخ مرمر است که آثاری زیبا و جالب‌توجه از دوره قاجار را به نمایش می‌گذارد؛ آثاری که با تکیه بر مجالس رزم، ضیافت یا نقوش مربوط به تزیینات معماری از روی بنا بر بوم خلق شده‌اند. دیوارنگاره‌هایی با شمایل مرد فرنگی، نگاره‌ای با موضوع مجلس ملاقات شاه‌ طهماسب و همایون شاه، یک تابلوی نقاشی زیبا از استاد محمد مدبر و دیوارنگار‌ه‌های بی‌نظیری از سده ۱۳ هجری با موضوع جنگ‌های ایرانیان در این تالار قرار دارند.

تالار رنگ یکی از باشکوه‌ترین بخش‌های کاخ مرمر است که در گذشته با نام تالار سفره‌خانه شهرت داشته است. در این تالار علاوه بر تزیینات معماری چشم‌نواز مانند گچ‌بری‌های سقف یا تزیینات بخاری دیواری، تابلوهای دیواری در قطع بزرگ و متناسب با آن فضا را خواهید دید که شکوه بی‌نظیری به این تالار بخشیده‌اند.

گچبری‌های تالار رنگ توسط استادان برجسته‌ای چون حسن رضایی (معروف به حسن ناخوش) انجام شده است. به‌علاوه نگارگری‌های استاد طاهرزاده بهزاد و شاگردان وی با موضوعات و داستان‌هایی از ادبیات ایرانی مانند شیخ صنعان و دختر ترسا، بهرام گور در حال شکار، در کنار هنر تذهیب زینت‌بخش دیوارهای این تالار است.

منبع عکس: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

تالار آینه کاخ مرمر یکی از بهترین تالارهای آینه در ایران به شمار می‌آید و می‌توان آن را به‌تنهایی به‌عنوان یکی از شاخصه‌های بنا معرفی کرد. این تالار در سال ۱۳۱۷ به طول ۱۴ متر، عرض ۱۰ متر و ارتفاع هفت متر ساخته شده و سقف و دیوارهای آن پوشیده از آینه‌‌کاری است. رضا آذرفشان، استاد مختاری، استاد جعفرخان کاشانی، استاد حسین عبد‌الباقی کاشانی، استاد شیخ حسین کیانفر، استاد کریم منیجه (منیژه)، استاد حسین چپ و استاد الباقی از هنرمندانی بودند که در ساخت تالار آینه نقش داشتند.

روکش چوب پرده‌های نصب شده در تالار آینه، ورق نقره است و آن‌ها را با گل میخ‌های برجسته به دیوار نصب کرده‌اند. کف این تالار تا سال ۱۳۴۶ با پارکت پوشانده شده بود؛ در آن سال کف تالار آینه تعویض و به‌جای پارکت، سنگ مرمر دو رنگ در آن نصب شد.

ترکیب خاتم و آینه در ازاره تالار تا ارتفاع ۹۰ سانتی‌متری یکی دیگر از ویژگی‌های منحصربه‌فرد تالار آینه است. ازاره به بخشی سنگی از دیوار اتاق یا ایوان اطلاق می‌شود که از کف طاقچه تا روی زمین باشد. جالب است بدانید که در خاتم‌های ازاره این تالار از حدود یک تن نقره استفاده شده است. قالی «نعمواغلویی» از دیگر دیدنی‌های تالار آینه است؛ این قالی یکی از نفیس‌ترین و بزرگ‌ترین قالی‌هایی است که به‌طور اختصاصی برای تالار آینه بافته شده است.

منبع عکس: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

در تالار ترنج، قالیچه‌های ابریشمی و بافته‌هایی از دوره صفوی و قاجار مانند ترمه، پته، سرمه و غیره به نمایش گذاشته می‌شوند. یکی از بهترین نمونه بافته‌ها در این تالار قالیچه‌ای از دوره صفوی با طرح محرابی، گلدانی بزرگ و پر از گل در پایین و گلدانی کوچک در بالای طرح بر زمینه‌ای یکرنگ است که حاشیه‌های ظریفی در پیرامون آن دیده می‌شود.

تالار خاتم، نفس‌گیرترین تالار کاخ مرمر است. این تالار زیبا و خیره‌کننده با دقت و ظرافتی بی‌نظیر، چشم هر بیینده‌ای را به خود خیره خواهد کرد. این تالار تمام خاتم از آثار باشکوه خاتم در دوره معاصر به شمار می‌آید. ساخت تالار خاتم بین سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۶ به سرپرستی محمد حسین صنیع خاتم (امین‌الصنایع) و ۷۲ خاتم‌کار دیگر انجام شده است. این تالار با طول هشت متر و عرض ۶ متر در ضلع شرقی کاخ در طبقه اول قرار دارد.

تالار مشق، هنر خط و کتابت در میان هنرهای ایرانی را به بیینده معرفی می‌کند. همان طور که می‌دانید ایرانیان از گذشته‌های دور تا به امروز، پیوندی عمیق با نگارش و آداب زیبانویسی داشتند. از سده‌های میانه اسلامی، خوشنویسی نه فقط برای نگارش متون رسمی یا تزیین بنا، بلکه به‌عنوان هنری مستقل، در کتاب‌آرایی مورد استفاده قرار می‌گرفت. نسخ خطی، ابزارهای مورد نیاز برای خوشنویسان همچون قلمدان‌ها و ابزارهای نگارش در تالار مشق قرار دارند.

منبع عکس: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

نمونه‌هایی مانند کاشی برجسته، کاشی هفت‌رنگ از میرزا آقا امامی، درهای چوبی، تخته‌های منقوش زیر سقف، طاقچه‌های منقوش دوره قاجار و سایر اجزای معماری مورد استفاده در محیط زندگی، با تزیینات، نقوش یا شیوه‌های ساخت و پرداخت منحصر‌به‌فرد در تالار صناعت کاخ مرمر قرار دارند.

تالار نور توسط استاد حسن رضایی و استاد محمد گرایش‌نژاد، استاد حسین رضایی و غلامعلی مسگر ساخته شده است. البته کار گچ‌بری قلاب‌های سقف با ریسه‌های گل را علی جواهری به اتمام رساند و استاد غلامرضا پهلوان قزوینی به‌همراه گروهش کار سرسرای زیر سالن آینه را انجام داد. این تالار در گذشته به تالار نیمه آینه معروف بود. آثاری چون پرده مبارک خانه خدا به‌همراه متعلقات آن، ابزارهای روشنایی (چراغ‌واره، پیه‌سوز) در تالار نور قرار دارند.

منبع عکس‌ها: خبرگزاری مهر. عکاس: مریم کامیاب

منبع عکس: نامشخص. عکاس: نامشخص

علاقه‌مندان به بازدید از کاخ مرمر می‌توانند همه‌روزه به‌غیر از جمعه‌ها و تعطیلات رسمی (ایام شهادت) از ساعت ۹ صبح تا ۱۲ ظهر و از ساعت یک ظهر تا چهار عصر به این مجموعه بروند؛ البته باید از حداقل سه روز قبل از تاریخ بازدید با مراجعه به سایت موسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد مستضعفان، بلیط رزرو کنند. برای رزرو بلیط نیازی به پرداخت هزینه نیست و شما هزینه بلیط را در درب ورودی موزه با ارائه کد پیگیری خود پرداخت خواهید کرد. در سال ۱۴۰۰ هزینه بازدید از کاخ مرمر برای اتباع ایرانی ۲۰ هزار تومان و برای اتباع خارجی، ۲۵۰ هزار تومان است.

بازدید از کاخ مرمر با رعایت تمامی پروتکل‌های بهداشتی انجام خواهد شد و برای جلوگیری از تجمع بازدیدکنندگان در فضای موزه، هرروز تعداد محدودی از علاقه‌مندان امکان بازدید خواهند داشت. به همین دلیل اولویت زمانی بازدید از این موزه‌ها، بر اساس ثبت ‌نام در سایت موسسه موزه‌ها خواهد بود.

منبع عکس: نامشخص. عکاس: نامشخص

• در هنگام ورود، شناسه رزرو را به‌همراه داشته باشید.
• حداقل ۱۵ دقیقه پیش از زمان رزرو شده در مقابل ورودی موزه حضور داشته باشید.
• عکس‌برداری در موزه ممنوع است.
• همراه داشتن هرگونه لوازم (کیف، دوربین، موبایل و...) به داخل مجموعه ممنوع است و باید به بخش امانت موزه تحویل داده شود.
• همراه داشتن کارت ملی الزامی است.
• برای بازدید حتما با پوشش مناسب در محل حاضر شوید.
• امکان توقف و نشستن در حیاط مجموعه وجود ندارد.
• راهنمایان و گروه‌گردانان برای بازدیدهای گروهی بیش از هشت نفر می‌توانند از ساعت ۹ صبح تا چهار عصر با شماره ۰۹۳۳۹۷۶۰۶۸۹ تماس بگیرند و رزرو بازدید گروه خود را هماهنگ کنند.
• امکان بازدید از مجموعه برای عزیزان توان‌یاب مهیا است.

منبع عکس: خبرگزاری ایرنا. عکاس: نامشخص

موزه ملی قرآن کریم در نزدیکی کاخ مرمر قرار دارد و موزه‌ای تخصصی در زمینه معرفی نسخ خطی و آثار هنری قرآنی (از قرن چهارم هجری تا اواخر دوره قاجاریه) به شمار می‌آید. ساختمان این موزه در دو بازه زمانی قبل و بعد از انقلاب طراحی شده است. ساخت این مجموعه در سال ۱۳۵۴ با عنوان فرهنگسرا در کنار کاخ مرمر و کاخ سنا (ساختمان مجلس خبرگان کنونی) در سه طبقه آغاز شد. تا زمان انقلاب، ۲۵ درصد کار ساخت انجام و پس از یک وقفه ۱۶ ساله، در سال ۱۳۷۳ ساخت آن دنبال گرفته شد.

موزه قرآن کریم، دارای سه بخش موزه، کتابخانه تخصصی و بخش اداری است و بخش موزه با سه محور «تاریخی و فرهنگی»، «اشیا و آثار معاصر» و «نمایشگاه‌های دائم و موقت» اداره می‌شود. در معماری این مجموعه «هندسه و سازه» نقش اصلی را ایفا می‌کند. برخلاف بسیاری از موزه‌ها که هم‌سطح با زمین هستند، این موزه در زیرزمین جای گرفته و سبک معماری‌ آن، سنتی ایرانی است.

• فاصله از کاخر مرمر با پای پیاده: ۱۷۰ متر (دو دقیقه)
• آدرس: تهران، تقاطع خیابان امام خمینی و ولیعصر (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: taketravel.ir. عکاس: نامشخص

خانه موزه مقدم یکی از بناهای تاریخی به‌جامانده از دوره قاجار و از آثار ثبت شده ملی است که در ابتدا محل سکونت خاندان محمدتقی خان احتساب‌الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجار بوده است و سپس در اختیار دکتر محسن مقدم، استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران و همسر فرانسوی‌اش سلما، قرار می‌گیرد. خانه موزه مقدم، لقب زیباترین و باارزش‌ترین خانه جهان را از دید بسیاری از نویسندگان و بازدیدکنندگان به خود اختصاص داده است. این بنا از نظر تاریخچه، معماری و اشیایی که در آن نگهداری می‌شوند، ارزش بسیار بالایی دارد و در حین گشت‌و‌گذار در آن، تجربه‌ای به‌یادماندنی برای شما رقم خواهد خورد.

استاد مقدم در کنار فعالیت‌های علمی به گردآوری آثار و اشیای تاریخی و فرهنگی می‌پرداخت؛ وی بسیاری از این آثار ارزشمند جمع‌آوری شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده و غیره را با الهام از فضاهای سنتی تاریخی در این عمارت قدیمی نصب کرد. برخی دیگر را نیز مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و غیره را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگه داشت.

• فاصله از کاخر مرمر با پای پیاده: ۴۰۰ متر (پنج دقیقه)
• آدرس: تهران، خیابان امام خمينی، بعد از خیابان شیخ هادی، جنب بانک ملت، پلاک ۲۵۱ (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: arzanmoble.com. عکاس: نامشخص

پارک شهر یکی معروف‌ترین جاهای دیدنی تهران و از قدیمی‌ترین بوستان‌های پایتخت است. این پارک که در سال ۱۳۳۹ تاسیس شد، حدود ۲۵ هکتار مساحت و هشت ورودی دارد. بیش از ۱۷ هکتار پارک شهر شامل فضای سبز (چهار هکتار چمن‌کاری و حدود ۱۳ هکتار درخت‌کاری ) می‌شود.. بقیه‌ مساحت پارک شهر نیز به دریاچه‌ مصنوعی، آب‌نماها، پیاده‌روها، خیابان‌ها و عمارت‌های درون پارک اختصاص دارد. نمازخانه، سرویس بهداشتی، امکانات مخصوص معلولان نظیر وسایل ورزشی و امکانات ورزشی نظیر میز‌های پینگ‌پنگ و وسایل ورزشی از امکانات پارک شهر هستند.

پارک شهر جاذبه‌های بسیاری برای گردشگران دارد. نماد قربانیان سلاح‌های شیمیایی در میدان مرکزی پارک، موزه صلح تهران، باغ پرندگان (در مساحتی حدود ۴۴۰۰ متر مربع و در دو محوطه‌ باز) و سایت پرنده‌نگری، آکواریوم پارک شهر و دریاچه مصنوعی از مهم‌ترین این جاذبه‌ها هستند. کتابخانه‌ مرکزی پارک شهر، کهن‌ترین، بزرگ‌ترین و مجهزترین کتابخانه‌ عمومی استان تهران است. کتاب‌های چاپ سنگی و نفیس در بخش مرجع این کتابخانه و در قسمت زیرزمین آن نگهداری می‌شوند. بخش نشریات کتابخانه نیز که فعالیت خود را از سال ۱۳۶۰ هجری شمسی آغاز کرده است، بیش از ۱۰۰ هزار جلد کتاب، نزدیک به ۷۰۰ عنوان مجله و ۱۶ عنوان روزنامه را برای استفاده اعضای کتابخانه و مراجعه‌کنندگان در خود جای داده است.

• فاصله از کاخر مرمر با پای پیاده: ۱٫۶ کیلومتر (۲۰ دقیقه)
• آدرس: تهران، محله سنگلچ، خیابان بهشت، بین انصاری و نوری (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: سایت موزه عبرت. عکاس: نامشخص

موزه عبرت تهران یکی از ساختمان‌های میدان مشق (باغ ملی) است. این موزه که مخوف‌ترین شکنجه‌گاه ایران به شمار می‌آید، بازدیدکنندگان را با گوشه‌ای از تاریخ این مرزوبوم آشنا می‌کند تا درک بهتری از اتفاقات آن روزگار داشته باشند. این موزه از جمله مقاصد گردشگری سیاه محسوب می‌شود که رنج زندانیان در زیر شکنجه را برای ما روایت می‌کند و از همین نظر با دیگر موزه های تهران تفاوت دارد. علاوه بر معماری مدور با راهروهای تودرتو و دالان‌های تنگ و باریک که امکان فرار از زندان را به صفر رسانده بودند، وجود نرده‌های بلند آهنی و دیوارهای بتنی و بلند، خود گواه یک بنای خوف‌انگیز و نفوذناپذیر است که بهترین جا برای شکنجه‌ زندانیان در دوره پهلوی به شمار می‌رفت.

ساخت ساختمان موزه عبرت در سال ۱۳۱۱ آغاز شد و در سال ۱۳۱۶ به‌عنوان نخستین زندان مدرن ایران برای توقیفگاه عدلیه آغاز به کار کرد که بعدها برای زندان موقت شهربانی و اولین زندان اختصاصی زنان به کار رفت. یکی از ویژگی‌های جالب زندان، سیستم تهویه پیچیده آن بود که باعث می‌شد در زمستان، هوای بسیار سرد و در تابستان، هوای به‌شدت گرم بر زندان حاکم باشد و گذران زندگی برای زندانیان دشوارتر شود.

• فاصله از کاخر مرمر با پای پیاده: ۱٫۹ کیلومتر (۲۴ دقیقه)
• آدرس: تهران، میدان امام خمینی (ره)، ابتدای خیابان فردوسی جنوبی، خیابان کوشک مصری، خیابان شهید یارجانی، پلاک ۱۱ (نمایش روی نقشه)

عکاس: محسن مصطفی

باغ موزه نگارستان یکی از دیدنی‌های باصفا و آرام‌بخش در شهر تهران است؛ مکانی که می‌توان در آن از شلوغی‌های پایتخت و آلودگی هوا فاصله گرفت و از سرسبزی و زیبایی لذت برد. این باغ که یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های قاجاری محسوب می‌شود، به دستور فتحعلی شاه ساخته شده است.باغ موزه نگارستان در روزگار اوليه خود با ۴۳,۲۰۰ متر مربع مساحت، دارای وسعت زيادی بود و به‌دلیل حوادث سیاسی مهمی که در قرن ۱۳ هجری قمری روی داد، به‌ویژه قتل منشی و وزیر بزرگ و کاردان این دوره میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، از اهمیت بالایی برخوردار است. در حال حاضر تنها ۱۱,۴۶۹ متر مربع از این باغ باقی مانده است.

• فاصله از کاخر مرمر: ۴٫۴ کیلومتر (۹ دقیقه)
• آدرس: تهران، میدان بهارستان، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع (مشاهده روی نقشه)

اگر از کاخ مرمر یا موزه هنر ایران بازدید کرده‌اید، حتما تجربه‌های خود را با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: نگین توکلی

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاس: Luiz Paulo)