کتابخانه ملی ایران

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران یکی از غنی‌ترین مجموعه‌های کتابخانه‌ای ایران است که با قرارگیری در پایتخت، از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود. این سازمان که زیر نظر مستقیم نهاد ریاست جمهوری اداره می‌شود، علاوه بر پایتخت در چندین استان‌ از جمله آذربایجان شرقی، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، سيستان و بلوچستان و فارس شعبه دارد.

منبع عکس: nlai.ir

برای کسانی که اهل کتاب، مطالعه و پژوهش هستند، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نامی آشنا است. این کتابخانه یکی از مهم‌ترین و غنی‌ترین مجموعه‌های ایران محسوب می‌شود که با داشتن منابع جامع و علمی، محلی برای حضور پژوهشگران، اساتید و دانشجویان است.

کتابخانه ملی که پیش از انقلاب زیر نظر اداره‌كل كتابخانه‌‌های وزارت فرهنگ و هنر شروع به فعالیت کرد، بعد از انقلاب تحت نظر وزارت فرهنگ و آموزش قرار گرفت؛ اما در نهایت در سال ۱۳۶۹، به موجب قانون اساس‌نامه کتابخانه ملی ایران مصوب مجلس شورای اسلامی، سازمان كتابخانه ملی ایران به‌عنوان سازمانی مستقل تحت نظر نهاد ریاست جمهوری د‌رآمد.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی علاوه بر تهران به‌منظور دسترسی ساکنان مناطق مختلف کشور دارای شعبه‌هایی در استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، سيستان و بلوچستان فارس، كرمان، گيلان، همدان و يزد است.

nlai.ir :منبع عکس

در دهه ۵۰ ایران در همایش جهانی ایفلا (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری) شرکت کرد و از ریاست وقت ایفلا درخواست کمک برای تاسیس کتابخانه ملی جدید کرد. بنابراین طرح ایجاد کتابخانه ملی پهلوی در دستور کار مرکز خدمات کتابداری و مرکز مدارک علمی قرار گرفت. در سال ۵۴ نیز ناصر شریفی که ریاست دانشکده کتابداری پرات در آمریکا را برعهده داشت، گروهی از کتابداران و معماران مشهور جهان را برای بررسی معماری و کتابخانه‌ها به ایران دعوت کرد که مصادف با انقلاب اسلامی شد و این اقدامات نتیجه‌ای در بر نداشت.

منبع عکس: nlai.ir

تاریخچه شکل‌گیری بایگانی نیز به مانند کتابخانه ملی به دوران قاجار و عهد ناصری باز می‌گردد. در اوایل دوره قاجار آرشیو یکی از تشکیلات درباری محسوب می‌شد و زیر نظر اداره بیوتات بود. با گسترش و افزایش سازمان‌های اداری در زمان ناصرالدین شاه زمینه ایجاد آرشیو ملی و مرکز بایگانی راکد نیز فراهم شد. برای این منظور بین سال‌های ۱۲۸۰ تا ۱۳۰۹ شمسی هیئتی فرانسوی و بلژیکی به ایران آمدند و به اصلاح نظام بایگانی کشور پرداختند. سپس با تصویت هیئت وزیران وقت، اختیار گردآوری قراردادها، امتیازات و اسناد دولتی به وزارت مالیه واگذار و اتاقی در کاخ گلستان به این منظور اختصاص داده شد و مرکز اسناد دولتی شروع به کار کرد.

در دهه ۸۰ با تصویب مصوبه شورای عالی اداری کشور، سازمان اسناد ملی که زیر نظر سازمان امور اداری و استخدامی اداره می‌شد با کتابخانه ملی ادغام شد و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نام گرفت و هر یک به‌عنوان معاونت‌هایی مستقل تحت نظر نهاد ریاست جمهوری قرار گرفتند.

ساختمان قدیم کتابخانه ملی

منبع عکس: nlai.ir

کتابخانه ملی ایران ابتدا در ساختمانی به مساحت ۳,۵۰۰ متر مربع در خیابان سی تیر یا قوام السلطنه و جبهه شمالی موزه ایران باستان قرار داشت که در سال ۱۳۱۶ شمسی افتتاح شده بود. ساختمان این کتابخانه را آندره گدار، معمار مشهور فرانسوی که طراحی موزه ملی ایران نیز از کارهای وی به شمار می‌رود، بر عهده داشت.

ساختمان قدیم کتابخانه ملی از دو طبقه تشکیل شده بود که طبقه اول تالار نمایش، تالار فردوسی، بخش نشریات و خدمات فنی و طبقه دوم به تالار مطالعه و مخازن کتاب‌ها اختصاص داشت. مخزن کتابخانه نیز برای ۴۰ هزار جلد کتاب طراحی و ساخته شده بود. چندین سال بعد با اضافه کردن ساختمانی بین کتابخانه و وزارت خارجه گسترش یافت و زیربنای ساختمان آن به هزار متر مربع رسید.

ساختمان جدید کتابخانه ملی

منبع عکس: nlai.ir

بعد از آن که مرکز خدمات کتابداری به کتابخانه ملی ایران اضافه شد، نیاز به فضایی بزرگ‌تر احساس شد؛ بنابراین بخشی از ساختمان نیاوران به کتابخانه ملی اختصاص داده شد؛ اما پراکندگی نیروها و بخش‌های مختلف موجب شد تا در سال ۱۳۶۹ ساخت ساختمانی واحد مطرح شود. در نتیجه منطقه عباس‌آباد تهران به‌عنوان محل احداث این مکان در نظر گرفته شد و ساخت کتابخانه ملی از سال ۷۴ تا ۸۴ به طول انجامید.

ساختمان جدید کتابخانه ملی ایران ۹۷ هزار متر مربع زیر بنا و هشت طبقه دارد. معماری این ساختمان پلکانی و هرمی شکل و یادآور معماری ایرانی است. همین ویژگی معماری موجب شده است که فضاهای اصلی و تالارهای مطالعه نورگیری مناسب و خوبی داشته باشند به‌گونه‌ای که نور افق از نورگیرهای موجود بین طبقات و نور خط‌الرأسی از نورگیرهای سقف و پشت بام وارد شود و داخل سالن‌های و بخش‌های مختلف را روشن کند.

ساختمان جدید دارای مجموعه‌ای از کتاب‌های مرجع و غیر مرجع چاپی، نسخه‌های خطی، کتاب‌های نادر و منابع غیرکتابی است و گنجایش چهار تا هفت میلیون جلد کتاب، نسخه و... را دارد. مجموعه اصلی در مخزن‌های بسته و در زیرزمین نگهداری می‌شود و منابع مرجع در سالن‌های مطالعه و در دسترس قرار دارد.

ساختمان گنجینه اسناد ملی ایران

منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

ساختمان گنجینه اسناد کتابخانه ملی در سال ۱۳۸۱ افتتاح شده است. این ساختمان ضد زلزله و مقاوم ۷,۵۰۰ متر مربع مساحت و ۳۶ هزار متر مربع زیربنادارد. معماری ساختمان گنجینه اسناد به‌گونه‌ای طراحی شده است که یادآور زیگورات‌های باستانی است.

این بنا روی یک كرسی بتنی گسترده مستطیل شكل ساخته شده که طبقات بالایی آن از مساحت کمتری برخوردار هستند. در نمای ساختمان نیز قوس‌ها و نقوش اسلیمی که از طرح‌ها و تزیینات معماری اسلامی به شمار می‌روند، به کار رفته است.

منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: فاطمه هاشمی)

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران یکی از جاهای دیدنی پایتخت به شمار می‌رود. ساختمان اولیه و قدیمی این کتابخانه در نزدیکی موزه ملی ایران و خیابان تاریخی و معروف سی تیر قرار دارد؛ اما ساختمان جدید آن در بزرگ‌راه شهید حقانی واقع است.

با استفاده از مترو امکان دسترسی راحت به کتابخانه ملی وجود دارد. نزديک‌ترين ايستگاه مترو به سازمان اسناد و كتابخانه ملی ايران، ايستگاه مترو شهيد حقانی واقع در بزرگراه شهيد حقانی است. از درب مترو تا محل کتابخانه سرويس‌های رفت و برگشت وجود دارد.

• ساختمان كتابخانه ملی: بزرگ‌راه شهيد حقانی (غرب به شرق)، بعد از ايستگاه مترو حقانی، خروجی كتابخانه ملی (مشاهده روی نقشه)
• ساختمان آرشيو ملی: بزرگ‌راه حقانی (شرق به غرب)، نبش خیابان کوشا، روبه‌روی ورزشگاه شهید کشوری
• شماره تلفن کتابخانه ملی: ۸۱۶۲۰-۰۲۱

منبع عکس: nlai.ir

امکان بازدید گروهی از سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برای کودکان و نوجوانان، دانشگاهیان، مدیران، متخصصان و گروه‌های خارجی وجود دارد. برای این منظور باید با مراجعه به سایت کتابخانه به‌صورت اینترنتی درخواست بازدید دهید.

متمنبع عکس: nlai.ir

• تالارهای مرجع تخصصی، کتابخانه عمومی، نشریات و منابع غیرکتابی: همه‌روزه (روزهای كاری و ايام تعطيل) از ساعت هشت صبح تا ۲۱
• تالار ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی: روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت صبح تا ۱۶
• تالار نابینایان: روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت صبح تا ۱۶
• بخش عضویت و کتابخانه کودکان: روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت صبح تا ۱۵:۴۵
• شیفت شب کتابخانه ملی: هر شب (به غیر از روزهای تعطیلی کتابخانه ملی) از ساعت ۲۲ تا هفت صبح روز بعد

• تالارپژوهش اسناد: شش ماه اول سال شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت صبح تا ۱۷ و شش ماه دوم سال از ساعت هشت صبح تا ۱۶
• اتاق تاریخ شفاهی اسناد: شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت صبح تا ۱۴:۳۰
• كتابخانه تخصصی تاریخ معاصر و مطالعات آرشیوی: شنبه تا چهارشنبه از ساعت هشت صبح تا ۱۴:۳۰

منبع عکس: nlai.ir

مجموعه‌های کتابخانه‌ای: این مجموعه شامل نسخه‌های خطی و کتاب‌های چاپ سنگی، نفایس نشریات ادواری، کتابخانه ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی، علوم انسانی، علوم و فنون، منابع غیر کتابی و کتاب‌های لاتین است. علاوه بر این، کتابخانه نابینایان و کم‌بینایان، کتابخانه کودکان و نوجوانان و تالار تخصصی مطالعات زنان در این مجموعه قرار دارند.

مجموعه‌های اسنادی: روزشمار تاریخ، نمایشگاه مجازی و تاریخ شفاهی مجموعه اسنادی کتابخانه ملی را تشکیل می‌دهند.

مجموعه‌های دیجیتالی: این بخش شامل مجموعه‌های دیجیتالی، کتاب‌های کودک و نوجوان، آرشیو ملی دیجیتال و نشریات علمی است.

مجموعه‌های غیر کتابی: کتاب‌های گویا، سند، مقاله، پایان‌نامه، دیداری و شنیداری، مواد جغرافیایی، منابع سه‌بعدی و پیایندها در این مجموعه نگهداری می‌شوند. پیایند نشريه ادواری، چاپی يا غيرچاپی است که به‌طور مسلسل و در فواصل زمانی معين يا نامعين منتشر می‌شود.

مجموعه‌های موضوعی: نمایشگاه‌های مجازی، نمایشگاه معرفی کتاب و نشریات، کمیته ملی حافظه جهانی، اسناد انقلاب مشروطه در آرشیو بریتانیا، برگزیده کتابخانه دیجیتال جهانی و همچنین مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی، نوروزنامه، مجموعه تخصصی خلیج فارس، منابع برگزيده ایران‌شناسی، منابع برگزيده كتابخانه ملی ایران در بخش مجموعه‌های موضوعی قرار دارند.

منبع عکس: nlai.ir

تالارخوارزمی: این تالار به اسناد و كتاب‌های خطی و نادر اختصاص دارد و در آن مجموعه‌ای نفیس از کتاب‌های خطی و چاپ سنگی نگهداری می‌شود.

تالار خواجه‌ نصيرالدين‌ طوسی: این تالار در طبقه ۱- و در ضلع غربی تالارها قرار دارد و مجموعه‌ جامعی از پیایندها به زبان‌های فارسی، لاتین و عربی است. ستاره ایران، عصر انقلاب، عصر جدید، فلاحت و تجارت، قشون، کوشش، مجلس، مرآت السفر و مشکوه الحضر و نامه فرنگستان از جمله ارزشمندترین منابع موجود در این بخش هستند.

تالار كمال‌ الدين بهزاد: تالار بهزاد یکی از مهم‌ترین مراکز نگهداری منابع غیر کتابی است. منابع این تالار شامل منابعی غیر از کتاب و نشریه است.

تالار ابن‌ نديم‌: تالار ابن ندیم با بخش مرجع و کتاب‌شناسی در طبقه همکف و در ضلع شرقی تالارها قرار دارد.

تالار رازی: مخزن علوم‌ و فنون: این بخش دربرگیرنده کتاب‌های علوم و فنون است ودر طبقه همکف و ضلع غربی تالارها قرار دارد. منابع متعددی در زمینه‌ ریاضیات، نجوم، فیزیک‌، شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی‌، دیرینه‌شناسی، رایانه‌، مهندسی‌، پزشکی‌ و کشاورزی‌ در این‌ تالار نگهداری‌ می‌شود.

تالار رودکی: این تالار به نابینایان و کم توانان اختصاص دارد و مجموعه‌ای از خدمات، منابع مطالعاتی و تحقیقاتی برای این افراد ارائه می‌شود.

تالار ابن‌ سينا: تالار ابن سینا منابع علوم انسانی ارائه می‌شود. این بخش که در طبقه ۱+ و در ضلع غربی تالارها قرار دارد.

تالار فارابی: مخزن علوم اجتماعی و هنر: کتاب‌های مربوط به علوم اجتماعی، مدیریت،‌ علوم سیاسی، ‌حقوق، هنر و موسیقی را می‌توانید در تالار فارابی جستجو کنید. این تالار در طبقه ۱+ و در ضلع شرقی تالارها قرار دارد.

تالار سهروردی (ايران‌شناسی و اسلام‌شناسی): منابع ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در تالار سهروردی نگهداری می‌شوند. کتاب‌های اهدایی ایران‌شناسان غربی، منابع کتابخانه دارالفنون، کتابخانه معارف، کتابخانه سلطنتی، کتابخانه بانک استقراضی روس و کتاب‌هایی که هیتلر به دولت وقت ایران هدیه داده است در این قسمت وجود دارند.

منبع عکس: nlai.ir

در کتابخانه ملی می‌توانید از موزه کتاب و میراث مستند ایران دیدن کنید. این موزه در سال ۱۳۹۴ راه‌اندازی شده است و نمایشگاهی فصلی و موضوعی از آثار نفیس و باارزش کتابخانه هم چون نسخ خطی و کهن، نفایس، نشریات، مرقعات، منابع غیركتابی، اسناد خطی و آثار هنری است.

در نمایشگاه‌‌های موضوعی موزه کتاب و میراث مستند نیز اشیا و آثاری بر اساس اتفاقات تاریخی، علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی انتخاب و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

• ساعت بازدید موزه کتاب و میراث مستند ایران: همه‌روزه غیر از ایام تعطیل و روزهای پنجشنبه و جمعه از ساعت ۸ صبح تا ۱۶

منبع عکس: nlai.ir

افرادی که دارای مدرک كارشناسی ارشد ناپیوسته، سطح سه حوزه، دكترای حرفه‌ای و كارشناسی ارشد پیوسته از ترم ۱۰ به بالا هستند می‌توانند به عضویت کتابخانه ملی درآیند. برای عضویت ابتدا باید به‌صورت اینترنتی در سایت این سازمان ثبت‌نام و سپس برای دریافت کارت، به‌صورت حضوری مراجعه کنید.

کارت عضویت کتابخانه ملی برای افرادی چون اهداکنندگان مجموعه‌های نفیس، بازنشستگان دستگاه‌های دولتی، حافظان قرآن وخانواده شهدا رایگان صادر می‌شود.

همچنین هزینه صدور كارت برای كتابداران، دانشجویان رشته كتابداری و كاركنان شركتی شاغل در سازمان به‌صورت نیم‌بها دریافت می‌شود.

• ساعت کاری بخش عضویت کتابخانه ملی: شنبه تا چهارشنبه به غیر از روزهای تعطیل رسمی از ساعت هشت صبح تا ۱۵:۳۰

منبع عکس: nlai.ir

کتابخانه ملی دارای دو بخش جستجو ساده و پیشرفته است. با مراجعه به سایت این سازمان می‌توانید در سه بخش منابع کتابخانه و آرشیو، بانک مستندات و کتابخانه دیجیتال جستجو کنید و اطلاعات کتاب‌شناسی مورد نظرتان را مشاهده کنید.

منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)

در سایت کتابخانه ملی تنها اطلاعات كتاب‌شناختی منابع را می‌توانید مشاهده کنید؛ اما کتابخانه ملی دیجیتال برخی از منابع كتابخانه را به‌صورت تمام متن جهت مطالعه ارائه می‌دهد. کتابخانه ملی دیجیتالی کودکان نیز منابع تمام متن در اختیار می‌گذارد؛ ولی امکان دانلود وجود ندارد.

علاوه بر این با مراجعه به وب‌سایت كتابخانه ملی دیجیتالی و كتابخانه ملی دیجیتال كودكان می‌توانید برخی از منابع تمام متن را مطالعه کنید.