مسجد رستم پاشا

مسجد رستم پاشا یکی از جاهای دیدنی استانبول و از مقاصد مهم گردشگران محسوب می‌شود. این مسجد در قلب قسمت قدیمی استانبول قرار گرفته است. مسجد رستم پاشا توسط معمار مطرح عثمانی، معمار سنان طراحی شده است و به‌عنوان یکی از شاهکارهای آن دوران در نظر گرفته می‌شود.

این مسجد که به دستور وزیر بزرگ دوره عثمانی رستم پاشا ساخته شده، نام خود را نیز از همین شخص وام گرفته است. ساخت مسجد رستم پاشا دو سال پس از مرگ وی به پایان رسید. او با وجود اینکه در مسائل مالی استاد و زبردست بود و تجارت را در امپراتوری عثمانی گسترش داد، میل آشکاری به قدرت و ثروت داشت و همین موضوع چهره خوبی از او به‌جای نگذاشت.

منبع: www.bosphorustour.com

منبع: planetofhotels.com

مسجد رستم پاشا در محله شلوغ امینونو در کنار خیلج شاخ طلایی واقع شده است. این مسجد در تاهتاکاله یکی از بنادر تجاری مهم در بخش قدیمی استانبول قرار دارد؛ شاید قرار گرفتن مسجد رستم پاشا در مرکز تجاری پر رونقی همچون تاهتاکاله نشانه‌ای از میراث درخشان سیاست‌های مالی و تجاری رستم‌پاشا باشد. این مسجد درست در انتهای خیابان بلند و قدیمی استانبول اوزن کارسی (لانگ مارکت) واقع شده که یادگاری از دوران بیزانس است.

مسجد رستم پاشا در ۴۰۰ متری پنج دقیقه مسجد جدید استانبول و در ۲۰۰ متری بازار مصری‌ها سه دقیقه قرار دارد. این مسجد در فاصله بسیار کم و در حدود یک کیلومتری پل گاتالا و مسجد توپکاپی واقع شده است و شما می‌توانید با ۲۰ دقیقه‌ پیاده‌روی خود را به این مکان‌ها برسانید. مسجد رستم پاشا تا فرودگاه گوکچن ۴۵ کیلومتر (یک ساعت و ۱۰ دقیقه) و تا فرودگاه آتاتورک ۲۳ کیلومتر (۲۳ دقیقه) فاصله دارد.

منبع: global-geography.org

دسترسی به مسجد رستم پاشا به‌اندازه سایر آثار تاریخی استانبول راحت نیست؛ اما امکان‌پذیر است. فقط کافی است در ایستگاه تراموا امینونو پیاده شوید و از کنار مسجد جدید (Yeni Camii) و ورودی بازار ادویه استانبول عبور کنید. وقتی به کافی‌شاپ ترکی «مهمت افندی کوروکهوچی» رسیدید به راست تغییر مسیر دهید. در انتهای خیابان اوزن کارسی (لانگ مارکت) قدیمی‌ترین خیابان استانبول، در سمت راست ورودی کوچکی به مسجد رستم پاشا وجود دارد که برای رسیدن به آن باید از پله‌ها بالا بروید.

• آدرس مسجد رستم پاشا: استانبول، امینونو، مسجد رستم پاشا (مشاهده روی نقشه)

منبع: global-geography.org

زمانی که رستم پاشا در سال ۱۵۴۴ به‌عنوان وزیر وارد قصر شد سلطان سلیمان در معرض پیری بود. او به‌همراه مهرماه سلطان و خرم سلطان (همسر سلطان سلیمان) قدرت و اداره امور سیاسی را به‌دست گرفت. آن‌ها با دسیسه تلاش کردند مصطفی پسر و ولیعهد سلطان سلیمان را حذف کنند. رستم پاشا در طی گفت‌و‌گویی او را قانع کرد که پسرش می‌خواهد ضد او توطئه کند. شاهزاده مصطفی به همین دلیل اعدام شد و رستم پاشا به یکی قدرتمندترین مردان دولت عثمانی بدل شد. او با همسر و مادر همسرش اتحاد سیاسی ساخت که تمام رقبای سیاسی را از بین برد.

منبع: global-geography.org

رستم پاشا طولانی‌ترین دوران وزارت در زمان سلطنت سلیمان را بر عهده داشت و به‌مدت ۱۴٫۵ سال رئیس شورای امپراتوری بود. رستم پاشا شخصیتی جنجال‌برانگیز داشت؛ به‌طوری که مجبور شد دوره‌ای پس از دست داشتن در اعدام شاهزاده مصطفی و برانگیختن نفرت عمومی میان درباریان، از مقام وزیر بزرگ کناره‌گیری کند؛ اما سه سال بعد با مداخله او جانشینش کارا احمد پاشا اعدام شد و وی دوباره به این مقام برگشت. او تصویر خوبی از خود در فضای عمومی ارائه نداده بود؛ به همین دلیل خواست با ایجاد خیریه عظیم خود و تعریف پروژه‌های عمومی این چهره را جبران کند. تعدادی مسجد کوچک‌تر و کاروان‌سرا نیز در استانبول به نام رستم پاشا هستند؛ اما هیچ‌کدام به جهت ثروت و عظمت معماری نمی‌توانند با مسجد رستم پاشا رقابت کنند.

منبع: global-geography.org

منصب شیخ‌الاسلام (مفتی اعظم) قدرت و اعتباری عظیم داشت و «ابوسوود» (Ebussuud) از سال ۱۵۴۵ تا زمان مرگش در سال ۱۵۷۴ این مقام را بر عهده داشت و به‌واسطه اتحاد با وزیرانی همچون رستم پاشا و سوکولو محمد پاشا شهرت تازه‌ای پیدا کرد و فتواهای او مشروعیت دینی برای سیاست‌های کابینه فراهم می‌کرد.

رستم پاشا سال‌ها هزینه زیادی را صرف خرید مغازه و ملک کرد. او برنامه‌ریزی کرده بود تا درآمد حاصل از مغازه‌ها و انبارها مورد استفاده مسجد قرار گیرد و مسجد رستم پاشا با کمک این درآمد به فعالیت خودش ادامه دهد و در صورت لزوم بازسازی شود. او می‌خواست بدین شکل میراثی همیشگی از خود به‌جای بگذارد.

منبع: smarthistory.org

مسجد رستم پاشا پروژه‌ای متاثر از ثروت شخصی، اقتدار دولتی و مذهبی است. این پروژه بر ارتباط میان دولت عثمانی و اسلام سنی تاکید می‌کند. این ارتباط توسط سلطان سلیمان در دولت عثمانی و رستم پاشا که نماینده‌ای از اسلام سنی بود به‌شدت تقویت شد و می‌توان آثار آن را نیز در مسجد رستم پاشا که میراث آن دوران است به‌خوبی دید. این مسجد و تمام آنچه که رستم پاشا از ثروت شخصی خود به‌صورت میراثی عمومی باقی گذاشت، نشان‌دهنده مدیریت درخشان دولتی او، تمایل‌ وی برای به‌دست آوردن وفاداری مردم و پایبندی مذهبی وی است. او در دوران وزارت خود تاکید بسیاری بر تولید داخلی کاشی داشت و هر نوع ارتباط تجاری خارجی را در این زمینه متوقف کرد که منجر به توسعه یکی از مراکز معروف تولید کاشی به نام «ایزنیک» (Iznik) در دروه عثمانی شد.

نام سفال ایزنیک یا ظروف ایزنیک از نام شهر ایزنیک در غرب آناتولی وام گرفته شده که محل تولید این کاشی است. ایزنیک نوعی سرامیک تزیین‌شده است که از اواخر قرن پانزدهم تا پایان قرن هفدهم تولید می‌شد. در آن زمان مردم عثمانی از کاشی‌های ایتالیایی برای پروژه‌ها و ساختمان‌های مختلف استفاده می‌کردند. رستم پاشا تلاش کرد تا این پول در اقتصاد و تولید داخلی هزینه شود و واردات کاشی را از ایتالیا محدود کرد. عجیب نیست که این صنعت کاشی و میراث اقتصادی در مسجدی که او به یادگار گذاشته مورد استفاده قرار گیرد.

منبع: smarthistory.org

حمایت رستم پاشا از یک شاهکار معماری برای ترمیم تصویری رایج از ویژگی‌های بد اخلاقی و چهره عمومی او بود. انتخاب مسجد به‌عنوان مکانی مذهبی و تزیینات کاشی‌کاری نیز همین موضوع را نشان می‌دهد. مکان انتخاب شده برای ساخت مسجد در تاهتاکاله، یک مرکز تجاری مهم هم منعکس‌کننده سابقه او به‌عنوان مشاور ارشد اقتصادی است. این مسجد در جزییات، جنبه‌های مثبت و منفی یک مقام عثمانی پیچیده را برجسته می‌کند. نجیب اوغلو دراین‌باره می‌گوید:

چه چیزی می‌تواند برای جادوگری مالی مناسب‌تر از یک مسجد باشکوه در مرکز فعالیت تجاری در بندر شلوغ پایتخت باشد؟ رستم پاشا پیش از آن که بنیادهای مذهبی تاسیس کند روی ایجاد ساختارهای تولیدی درآمدزا تمرکز داشت تا با درآمد این ساختارها از آن بنیادها حمایت کند. روشی منطقی و اقتصادی که از طریق آن «امپراتوری وقف» عظیم خود را تاسیس کرد.

نکته دیگری که در مسجد رستم پاشا به چشم می‌آید طرح‌هایی است که روی کاشی‌ها نقش شده‌اند. رستم پاشا حامی یکی از هنرمندان دربار عثمانی با نام «کارا میمی» (Kara Memi)، مبتکر الگوی‌های طراحی گل بود. رنگ‌های به کار رفته همچون سبز زیتونی و قرمز در این الگوها انقلابی است و در هیچ کاشی‌کاری قرن شانزدهم دیگری یافت نمی‌شود. در رنگ‌آمیزی کاشی‌ها از رنگ قرمز استفاده شده است که مورد غبطه کاشی‌سازان آن زمان بود؛ چراکه ساختن رنگ‌هایی همچون سفید، آبی، زرد و سبز آسان بود؛ اما ساختن رنگ قرمز فوق‌العاده دشوار بود.

منبع: smarthistory.org

نقش‌ها مجموعه‌ای از نیلوفرهای آبی فیروزه‌ای در کنار برگ‌های شبیه به پر است. مسجد رستم پاشا با وجود کوچک بودن یکی از نفیس‌ترین مساجد عثمانی در استانبول است و شما از رنگ‌های زنده، طرح‌های گل‌دار یا هندسی کاشی‌های ارزشمند ایزنیک شگفت‌زده خواهید شد. بیش از ۲۳۰۰ قطعه کاشی ایزنیک در این بنا به کار رفت که بسیاری در طی سال‌ها سرقت شده است.

سفال‌گران ایزنیک سبکی از دکوراسیون را توسعه دادند که انواع تزیینات سنتی و خلاقانه را به هم آمیخته بود و مسجد رستم پاشا به‌عنوان یادگاری از ظرافت و خلاقیت این سبک بومی عثمانی ایستاده است. اکثر درهای این مسجد کنده‌کاری و منبت‌کاری (kündekâri doors) شده است و تزیینات طلاکاری پیچیده‌ای روی دیوارها و سقف دهلیز وجود دارد. نکته مهم درباره کاشی‌های به کار رفته در مسجد رستم پاشا این است که این کاشی‌ها نخستین باز در کوره‌های ایزنیک تولید شدند و حمایت رستم پاشا از این طراح دربار به گسترش این سبک از گل‌کاری در کلیه تولیدات هنری عثمانی منجر شد.

منبع: smarthistory.org

مسجد رستم پاشا پلانی هشت‌ضلعی دارد که نخستین نمونه از کارهای معمار سنان با همچین پلانی محسوب می‌شود. این مسجد روی بلندی و روی سقف چند مغازه قدیمی ساخته شده است و می‌توانید با عبور از پله‌های مارپیچ به آنجا برسید. مسجد رستم پاشا یک مناره و گنبدی مرکزی دارد که توسط چهار نیم گنبد حمایت می‌شود و ۷۴ پنجره در اطراف این گنبدها قرار دارند. این نیم‌گنبدها و طاق‌ها توسط ستون‌های هشت‌ضلعی با نام «پای فیل» نگه داشته می‌شوند.

مسجد رستم پاشا در آتش‌سوزی بزرگ سال ۱۶۶۶ و زلزله ۱۷۷۷۶ آسیب دید؛ اما پس از آن بازسازی شد. این مسجد بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ مجدد به‌مدت سه سال مورد مرمت قرار گرفت و سپس درهای آن به روی بازدیدکنندگان گشوده شد.

منبع: smarthistory.org

درهای مسجد رستم پاشا هرروز از ساعت ۱۰ صبح تا ۶ عصر به روی گردشگران باز می‌شود؛ اما در اوقات نماز به روی بازدیدکنندگان بسته است. این مسجد نیز همچون باقی مساجد استانبول بلیط ورودی ندارد؛ هرچند که از کمک‌های مالی استقبال می‌کند. همه بازدیدکنندگان مسجد اعم از مسلمان و غیر مسلمانان کفش‌های خود را قبل از ورود به مسجد درمی‌آورند؛ این الزامی عملی محسوب می‌شود نه شرعی؛ چراکه نمازگزاران هنگام دعا زانو می‌زنند و با پیشانی خود فرش‌ها را لمس می‌کنند؛ بنابراین دوست دارند فرش‌ها تمیز نگه‌داشته شوند.

منبع: smarthistory.org

وقتی وارد مسجد می‌شوید آرام صحبت کنید و اگر عکس می‌گیرید فلش دوربین خود را خاموش کنید. ممکن است افرادی که وقت تعیین شده برای نماز را از دست داده‌اند ساعات دیگری به مسجد مراجعه کنند. مودبانه است که زمان عکاسی از افراد اجازه بگیرید. عکس گرفتن از مردم در زمان نماز مودبانه نیست. از راه رفتن در مقابل نمازگزاران خودداری کنید. سعی کنید پوششی مناسب برای ورود به مسجد انتخاب کنید.

مسجد جدید استانبول که به «ینی جامی» (Yeni Cami) نیز شهرت دارد در انتهای جنوبی پل گالاتا در منطقه امینونو واقع شده است. این مسجد برخلاف نام خود متعلق به ۳۵۰ سال پیش است. ساخت مسجد جدید در اواخر قرن شانزدهم به دستور صفیه سلطان و به‌دست شاگرد معروف معمار سنان، داوود آقا آغاز شد؛ اما به‌دلیل اختلافات به‌مدت نیم قرن ساخت آن متوقف شد و به تعویق افتاد. این مسجد در اواخر قرن هفدهم به دستور مادر سلطان محمد چهارم مجدد بازسازی و تکمیل شد و از آن پس به نام مسجد جدید والده سلطان شهرت دارد.

مسجد جدید دارای ۶۶ گنبد و دو مناره مرتفع ۵۲ متری است. فضای داخلی این مسجد مربعی به طول ۴۱ متر است که با چهار ستون بزرگ مشخص می‌شود و گنبد اصلی به قطر ۱۷٫۵ و ارتفاع ۳۶ متر روی این ستون‌ها بنا شده است. این گنبد مرکزی توسط چهار نیم گنبد حمایت می‌شود. مسجد جدید در فاصله ۴۰۰ متری (پنج دقیقه) مسجد رستم پاشا قرار دارد.

• آدرس مسجد جدید: استانبول، منطقه امینونو، محله فاتیح، خیابان رستم پاشا (مشاهده روی نقشه)

منبع: www.travelwithpedro.com

بازار مصری‌ها بنایی تاریخی فرهنگی است که با ۸۵ مغازه بعد از بازار استانبول بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده استانبول محسوب می‌شود. این بازار که به بازار ادویه‌جات یا بازار جدید هم شهرت دارد در واقع بخشی از ساختمان مسجد جدید است. بازار مصری‌ها ساخته شد تا درآمد حاصل از اجاره‌های این مغازه صرف تعمیر و نگهداری مسجد شود. این بازار توسط معماری به نام «کوجا قاسم آقا» ( koca kasim Ağa) طراحی و توسط شخصی به نام مصطفی آقا ساخته شده است. بازار مصری‌ها در قسمت اروپایی شهر استانبول، در منطقه امینونو و محله فاتح واقع شده است.

بازار مصری‌ها در سال ۱۶۶۰ تا ۱۶۶۵ تقریبا هم‌زمان با مرمت و بازسازی مسجد جدید یا ینی جامی ساخته شد. این بازار از مالیات گرفته شده از مردم ساکن در ایالتی متعلق به عثمانی در مصر ساخته شده و به همین جهت به این نام شهرت پیدا کرده است.

در ابتدای گشایش بازار مصری‌ها از آن با نام ولیده کارسیسی یاد می‌کردند. این بازار در گذشته محلی برای فروش گیاهان دارویی و عطاری‌ها بود و به‌تدریج در گذر زمان فروش ادویه‌جات نیز به این بازار اضافه شد. در دهه هفتاد به‌تدریج از تعداد مغازه‌های ادویه فروشی این بازار کم شد و مغازه‌های فروش پوشاک، فرش، قصابی و خشکبار نیز به این مجموعه اضافه شدند. امروز شما می‌توانید از بازار مصری‌ها علاوه بر ادویه، محصولات متنوعی از جمله شیرینی‌های سنتی ترکی، خشکبار، خاویار، پنیر ترکی، آجیل، موم عسل، چای و قهوه نیز تهیه کنید. بازار مصری‌ها در فاصله ۲۷۰ متری سه دقیقه مسجد رستم پاشا قرار گرفته است.

• آدرس بازار مصری‌ها: استانبول، میدان امینونو، محله فاتیح، بازار ادویه معطر (یا بازار مصری‌ها) (مشاهده روی نقشه)

منبع: theistanbulinsider.com

در زمان‌های گذشته که دسترسی به دانه‌های قهوه روست شده وجود نداشت بسیاری از مردم قهوه را در حالی که سبز بود تهیه می‌کردند. آن‌ها دانه‌های قهوه را در ظرف‌های فلزی و روی حرارت روست و با آسیاب‌های دستی آسیاب می‌کردند. مهمت افندی نخستین بنیان‌گذار فروش قهوه آسیاب شده در استانبول بود. پدر او فروشگاه عطاری داشت و در کنار گیاهان دارویی و ادویه، دانه‌های قهوه سبز نیز می‌فروخت. مهمت افندی بعد از به پایان رساندن تحصیلات دانشگاه خود برای کار به پیش پدر برگشت. او در سال ۱۸۷۱ با به‌دست گرفتن اداره فروشگاه ایده خلاقانه‌ای را اجرا کرد. او دانه‌های سبز قهوه را روست و آسیاب کرد و فروخت. با این کار او عطر قهوه در تمام بازار استانبول می‌پیچید و مردم برای خرید به وجد می‌آمدند.

• آدرس کافی‌شاپ مهمت افندی: استانبول، محله فاتح، امینونو، نرسیده به مسجد رستم پاشا، کافی‌شاپ مهمت افندی (مشاهده روی نقشه)

منبع: www.dunya.com

کاخ توپکاپی در بافت قدیمی شهر استانبول در بخش اروپایی در نزدیکی امینونو واقع شده است. این کاخ که مشرف به دریای مرمره و خلیج شاخ طلایی است، درست ۶ سال پس از فتح قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری بیزانس در سال ۱۴۵۳ میلادی با دستور نخستین پادشاه عثمانی بنا شد. کاخ توپکاپی به دفعات بازسازی شده و میزبان ۳۰ پادشاه در طی چهار قرن بوده است. ساکنان این کاخ در آغاز بسیار کم بودند؛ اما در دوره‌هایی بین هزار تا چهار هزار نفر در کاخ توپکاپی زندگی می‌کردند). کاخ توپکاپی همچون شهری درون‌شهری بزرگ‌تر بود که با دروازه‌ای حریم خود را مشخص می‌کرد و فقط حرم‌سرای این کاخ ۳۰۰ نفر جمعیت داشت.

کاخ توکاپی سه دروازه معروف دارد که هرچه به بخش‌های درونی‌تر کاخ همچون حرم‌سرا و خزانه سلطنتی نزدیک‌تر بودند، عبور افراد کمتری از آنان ممکن بود. این دروازه‌ها با نام‌های دروازه سلطنتی یا امپراتوری، سلام و سعادت شناخته می‌شدند. دروازه‌ها و بخش‌های مختلف کاخ توپکاپی متاثر از معماری دوره‌های مختلف معماری اسلامی، اروپایی و عثمانی است. این کاخ در زمان ساخت خود با نام کاخ جدید امپراتوری یا سرای عامره شناخته می‌شد؛ اما در قرن نوزدهم نام آن به کلمه ترکی «طوپقاپو» به‌معنای «دروازه توپ‌ها» تغییر کرد. علت انتخاب این نام به نمایش گذاشتن توپ‌های جنگی مورد استفاده در جنگ‌های عثمانی در مقابل دروازه اصلی کاخ توپکاپی بود. کاخ توپکاپی در فاصله ۱٫۸ کیلومتری (۲۰ دقیقه‌ای) مسجد رستم پاشا قرار دارد.

• آدرس کاخ توپکاپی: استانبول، منطقه سلطان احمد (مشاهده روی نقشه)

دروازه سلطنتی کاخ توپکاپی

شما نیز تجربه‌های خود از سفر به استانبول و بازدید از مسجد رستم پاشا را با کجارو و کاربران آن به اشتراک بگذارید.

نویسنده: شقایق وحیدی