خانه ستارخان

خانه‌های تاریخی یکی از مقاصد پرطرفدار گردشگری در سراسر جهان هستند. معماری، هنر، اشیا تاریخی و سابقه حضور و زندگی افراد سرشناس و تاثیرگذار در سرنوشت ملت‌ها، این بناها را ارزشمند می‌کنند. خانه تاریخی ستارخان یکی از جاهای دیدنی تبریز است که خاطرات سردار ملی و اسناد مهمی از رشادت‌های او را در انقلاب (جنبش) مشروطه ایران و آزادی‌خواهی، در دل خود محفوظ دارد و آن را به علاقه‌مندان تاریخ عرضه می‌دارد.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، محله امیر خیز، خیابان شمس تبریزی، کوچه ستارخان غربی، کاشی ۲۱ (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: ایرنا

استان آذربایجان شرقی به‌ویژه شهر تبریز در طول تاریخ همواره بستر حوادث و حماسه‌های مختلف بوده است. مقاومت و رشادت‌های دلیرمردان این مرز و بوم در زمان حملات روس‌ها و انقلاب مشروطه‌خواهی ایران، برگ زرینی در تاریخ کشور محسوب می‌شود. آثار و بناهای تاریخی متعددی در جای‌جای شهر تبریز وجود دارند که گواه تاریخ درخشان و پرفرازونشیب شهر هستند.

خانه ستارخان، سردار ملی ایران در استان آذربایجان شرقی و شمال غرب شهر تبریز واقع شده است. این بنا از فرودگاه تبریز حدود هفت کیلومتر و از مرکز شهر حدود دو کیلومتر فاصله دارد. خانه تاریخی ستارخان در محله قدیمی امیرخیز (امیره قیز)، خیابان ستارخان و کنار مسجد حاج هاشم بنا شده است.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: اصغر شیروانی

• دسترسی با خودروی شخصی: در میدان نماز تبریز وارد خیابان مطهری شوید. در ادامه با گذر از پل خبرنگار که روی رودخانه زیبای «قوری‌چای» ساخته شده است، وارد خیابان خبرنگار شوید. در ادامه، خیابان چای کنار (بلوار آزادگان شمالی) را در پیش بگیرید؛ سپس از طریق کوی شالچیلار وارد خیابان شمس تبریزی شوید. پس از حدود ۳۰۰ متر رانندگی در این خیابان به ابتدای خیابان ستارخان و خانه تاریخی ستارخان می‌رسید.
• دسترسی با خطوط اتوبوسرانی تبریز: خط ۱۱۶ اتوبوسرانی تبریز (شمس تبریزی) از خیابان شمس تبریزی می‌گذرد و نزدیک‌ترین ایستگاه را به خانه ستارخان دارد.

منبع عکس: ویزیت ایران

ستار قره داغی، مشهور به ستارخان، در ۲۸ مهر سال ۱۲۴۵ هجری شمسی در روستای بیشک، از توابع شهرستان ورزقان در استان آذربایجان شرقی متولد شد. او پسر سوم فردی به نام «حاج حسن قره داغی» بود. مردان این خانواده در اسب‌سواری و تیراندازی بسیار خبره بودند. برادر بزرگ ستار به نام اسماعیل، از منتقدان ظلم پادشاهان بود و علیه حکومت قاجار فعالیت می‌کرد؛ همین اقدامات منجر به اعدام وی توسط حکومت وقت شد. خانواده ستار قره داغی پس از این اتفاق به تبریز مهاجرت کردند.

ستارخان در طول زندگی خود همواره از مظلومان در برابر حکومت دفاع می‌کرد و همین خوی ظلم‌ستیزی، سبب درگیری او با مامورهای محمدعلی میرزا شد. ستارخان در پی تعقیب‌های حکومت، مدتی را در اختفا به عیاری پرداخت؛ او از ثروتمندان می‌دزدید و به نیازمندان می‌بخشید. پس از مدتی با وساطت بزرگان تبریز به شهر بازگشت و به دلالی اسب مشغول شد.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: امیر عباباف

پس از ترور ناموفق محمدعلی شاه قاجار و به توپ بستن مجلس، اعتراضات علیه پادشاه قاجار شدت گرفت و علما و مردم برای دفاع از مشروطه به پا خواستند. این دوره در تاریخ ایران به انقلاب مشروطه مشهور است. با رسیدن موج این اعتراضات به تبریز، ستارخان رهبری معترضان را به دست گرفت و به «سردار ملی» شهرت یافت.

به دستور پادشاه قاجار، «باقرخان» به‌همراه سپاهی برای مقابله با ستارخان به تبریز لشکر کشید. پس از شکست، باقرخان از ستارخان امان خواست تا در دستگاه او خدمت کند. از آن پس نام او در کنار نام ستارخان در تاریخ انقلاب مشروطه درخشید و با لقب «سالار ملی» مشهور شد.

پس از شکست لشکر قاجار در مقابل مشروطه‌خواهان تبریز، نیروهای روس با موافقت محمدعلی شاه قاجار از مرز ایران وارد تبریز شدند تا ستارخان را دستگیر کنند. ستارخان حاضر به تسلیم در مقابل روس‌ها نشد؛ از طرفی توان مقابله با سپاه بزرگ آن‌ها را نیز نداشت. به این جهات به کنسولگری عثمانی در تبریز پناه برد و پس از ۱۱ ماه ایستادگی در برابر محاصره ارتش روس و محمدعلی شاه، مقاومت او در هم شکست.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: امیر عباباف

پس از شکست مشروطه‌خواهان تبریز، ستارخان به ناچار تبریز را به مقصد تهران ترک کرد. او در یک درگیری از ناحیه پا مجروح شد. این آسیب، به‌رغم درمان‌های بسیار، توان درست راه رفتن را از ستارخان گرفت و او را گوشه‌گیر کرد. ستارخان چهار سال بعد از آسیب‌دیدگی پای خود یعنی در ۲۵ آبان سال ۱۲۹۳ هجری شمسی، در تهران از دنیا رفت. سردار ملی ایران در جوار شاه عبدالعظیم (باغ طوبی) به خاک سپرده شد.

خانه ستارخان در زمان انقلاب مشروطه ایران، ستاد سازماندهی و فرماندهی مبارزان آزادی‌خواه و طرفدار مشروطه بود. دلیرمردان تبریز به رهبری ستارخان در این خانه گرد هم می‌آمدند تا در برابر استعمار روس و ظلم و استبداد قاجار مقاومت کنند. پس از شکست مشروطه خواهان در تبریز بیشتر خانه‌های آن‌ها از جمله خانه ستارخان به توپ بسته و تا حد زیادی تخریب شد. خانه ستارخان در زمان پهلوی بازسازی و احیا شد.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: امیر عباباف

خانه ستارخان تا سال ۱۳۸۹ کاربری موزه داشت و پس از آن برای چند سال در اختیار کلینیک حقوقی دفتر شمال غرب کمیسیون حقوق بشر اسلامی قرار گرفت. در این مدت، بازدید از خانه امکان‌پذیر نبود. امروزه خانه ستارخان در اختیار میراث فرهنگی تبریز قرار دارد و کتیبه‌ای با‌عنوان «خانه ستارخان، سردار ملی» روی دیوار بیرونی آن نظرها را به خود جلب می‌کند. این بنا به‌عنوان یادبود یک واقعه مهم تاریخی، روزانه میزبان گردشگران و علاقه‌مندان است. خانه ستارخان تبریز در ۱۴ مهر سال ۱۳۸۶ با شماره ۱۹۷۴۳ در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: امیر عباباف

ستارخان و سپاهیان او با هوشیاری و آگاهی در برابر سلطه بی‌چون‌وچرا و استعمار، که خواست حکام قاجار بود، سر فرود نیاوردند و تاریخ‌ساز شدند. بنای اولیه خانه ستارخان متعلق به دوره قاجار بود و از بخش‌های مختلفی چون اندرونی، بیرونی، مطبخ، ستاد فرماندهی، اسلحه خانه، محل استقرار نیروها و اصطبل تشکیل می‌شد. این خانه در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی توسط روس‌ها تخریب شد و تنها یک اندرونی از آن باقی ماند. بنای امروزی خانه ستارخان و معماری آن متعلق به دوره پهلوی اول است و قدمت چندانی ندارد؛ اما آنچه آن را ارزشمند می‌کند تاریخ و سابقه حضور سران مقاومت تبریز در این مکان است.

خانه امروزی ستارخان بنایی یک‌‌ونیم طبقه با نمای آجری و ساده است که از حیاط با حوض کوچکی در وسط آن، ۶ اتاق با پنجره‌های بزرگ چوبی و پرده‌های سفید در اطراف و زیرزمین تشکیل شده است. از ویژگی‌های خاص این ساختمان نسبتا کوچک می‌توان به آجرکاری‌های نمای شمالی بنا اشاره کرد.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: امیر عباباف

در قسمتی از حیاط خانه ستارخان پلکانی وجود دارد که به زیرزمین می‌رسد. این پله‌ها به دالانی ۳۰۰ متری ختم می‌شوند که عرض کم و سقفی کوتاه و آجری با معماری ضربی دارد. این دالان در زمان مقاومت ۱۱ ماهه ستارخان و همراهان او در برابر تجاوز روس‌ها و ارتش قاجار، برای عبور اسب‌ها و انتقال آن‌ها به میدان چایی استفاده می‌شد.

فضای داخلی خانه ستارخان و اشیا و تابلوهای موجود در آن، بازدیدکنندگان را به دل تاریخ می‌برند؛ عکس‌های قدیمی قاب گرفته روی دیوار که سبک زندگی و منش ستارخان و یارانش را به نمایش می‌گذارند و سردیس‌های افراد سرشناس تاریخ تبریز چون ستارخان، باقرخان و جهانگیرخان صوراسرافیل در اتاق‌های خانه خودنمایی می‌کنند. تصاویری از لشگر دشمن، عکس‌‌هایی کمیاب و ارزشمند با دست‌نوشته‌هایی روی آن‌ها و تصاویری از به دار آویختن رهبران مقاومت و یاران آن‌ها، بخش‌های غم‌بار خانه ستارخان هستند.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: امیر عباباف

ملکی که امروزه به خانه ستارخان معروف است، تنها بخشی از خانه اصلی سردار ملی است. به گفته اهالی قدیمی محله، روزگاری تمام زمین‌های کوچه ستارخان غربی جزو املاک ستارخان بودند. بر اساس آخرین اخبار در دی ماه سال ۱۴۰۱، شهرداری تبریز قصد دارد با تملک و تخریب هشت واحد مسکونی، اطراف خانه ستارخان، مجموعه تاریخی گردشگری جدیدی تحت عنوان «باغ موزه ستارخان» احداث کند.

• زمان بازدید: شنبه تا پنجشنبه از ساعت هشت تا ۱۴:۳۰
• هزینه ورودی: رایگان

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: امیر عباباف

بازدید از خانه ستارخان رایگان است. با رسیدن به خانه زنگ بزنید تا فردی که مسئول این بنای تاریخی است درب را به‌روی شما باز کند. بازدید از خانه کوچک ستارخان بسته به میزان توقف شما، ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زمان می‌برد.

• آدرس: خیابان جمهوری اسلامی، میدان نماز، خیابان شهید مطهری (راسته کوچه)، رو‌به‌روی ورودی مسجد جامع تبریز (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا خانه ستارخان: حدود دو کیلومتر (پنج دقیقه رانندگی)
• زمان بازدید: شنبه تا پنجشنبه ساعت هشت تا ۱۷ و جمعه ۹ تا ۱۷
• شماره تماس: ۰۴۱۳۵۲۳۶۴۵۴

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: محمد هادی رادی

خانه مشروطه تبریز (موزه مشروطه تبریز) بعد از به توپ بسته شدن مجلس در سال ۱۲۸۷ هجری شمسی سنگر مهم و ستاد فرماندهی سران انقلاب مشروطه همچون ستارخان، باقرخان، ثقه‌الاسلام تبریزی، حاجی میرزا آقافرشی و مهدی کوزه‌کنانی (مالک خانه) در زمان جنگ ۱۱ ماهه بود. این خانه دو طبقه و زیبا با ۱,۳۰۰ متر مربع وسعت در سال ۱۲۴۷، با هنر حاج ولی معمار و به سبک قاجار ساخته شد. ۶ اتاق در طبقه اول و یک سرسرا و ۶ اتاق در طبقه دوم بخش‌های اصلی این خانه تاریخی تبریز هستند. پنجره‌های مشبک با شیشه‌های رنگی، نورگیر و بالکن زیبا و ستون‌هایی با سرستون‌های گچبری شده، زیبایی خانه موزه مشروطه را دو چندان کرده‌اند.

خانه مشروطه در ۲۱ مهر سال ۱۳۴۷ با شماره ۱۱۷۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. با توجه به نقش کلیدی خانه مهدی کوزه‌کنانی در انقلاب مشروطه تبریز، این عمارت در سال ۱۳۷۵ به موزه‌ای با همین موضوع تبدیل شد. اسناد، اشیا و یادگاری‌های باارزشی در این مجموعه تاریخی نگهداری می‌شوند. سردیس و تندیس‌های متعلق به سران جنبش مشروطه و تابلو‌های نفیس موزه مشروطه، علاقه‌مندان به تاریخ، معماری و هنر ایرانی را به سوی خود می‌کشاند.

منب عکس: گوگل مپ / عکاس: محمد حسین فدوی

باجه فروش بلیط در حیاط موزه مشروطه مستقر است و برای بازدید از آن باید در ساعات اداری (۹ تا ۱۴) بلیط تهیه کنید. هزینه ورودی موزه مشروطه (در سال ۱۴۰۱) برای گردشگران ایرانی ۵,۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۱۰۰,۰۰۰ تومان است. ۹ و ۱۰ محرم، ۲۸ صفر، ۲۱ مضان، ۲۵ شوال و ۱۴ خرداد ماه، تعطیلات سالانه موزه هستند.

• آدرس: محله ششگلان، بزرگراه علامه طباطبایی، خیابان ثقه‌الاسلام (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا خانه ستارخان: حدود سه کیلومتر (۱۰ دقیقه رانندگی)
• زمان بازدید: شبانه‌روزی

منبع عکس: خبرگزاری تسنیم

مقبره الشعرا تبریز گورستان تاریخی شهر تبریز است. گفته می‌شود بیش از ۴۰۰ تن از افراد نامی تاریخ تبریز در این گورستان دفن شده‌اند و آخرین قبر متعلق به «محمدحسین بهجت تبریزی» معروف به استاد شهریار است که در سال ۱۳۶۷ در محوطه اصلی آرامگاه به خاک سپرده شد. قبر افراد سرشناسی چون اسدی طوسی، قطران تبریزی، خاقانی شروانی، ظهیرالدین فاریابی و همام تبریزی در مقبره الشعرا قرار دارد. این بنای تاریخی به‌عنوان موزه شعر و ادب آذربایجان نیز شناخته می‌شود و معماری زیبا و خاص، آن را به نمادی از شهر تبریز بدل کرده است.

مقبره الشعرا در ۱۷ اسفند سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۵۱۹۱ در فهرست میراث ملی به ثبت رسید. بنای یادبودی که امروزه در این آرامگاه ساخته شده، متعلق به دهه ۵۰ هجری شمسی است. در شهریور سال ۱۳۵۰ انجمن آثار تاریخی ایران و اداره فرهنگ و هنر وقت، طی مسابقه‌ای برای بنای یادبود مقبره الشعرا، از میان طرح‌های ارسالی، طرح پیشنهادی «غلامرضا فرزانمهر» را انتخاب کرد؛ سپس عملیات عمرانی ساخت آن آغاز و در سال ۱۳۶۷ افتتاح شد.

منبع عکس: سایت تبریز بیدار / عکاس: امیر سلیمانی

طاق‌های درهم تنیده و ترکیب معماری سنتی و مدرن نکته بازر معماری مقبره الشعرای تبریز است. این سازه با ارتفاع ۳۰ متر از یک اتاق بزرگ و چند اتاق کوچک در اطراف فضای اصلی تشکیل شده است؛ علاوه بر مزار بزرگان تبریز، تابلوهایی از اشعار شاعران و هنرمندان، کتب و اشیا تاریخی، ماکت جاذبه‌های گردشگری تبریز و سردیس‌های تعدادی از نام‌آوران از بخش‌های دیدنی این اتاق‌ها هستند. بخشی از مقبره الشعرا به قسمت اداری، فروشگاه کتاب و فروشگاه صنایع دستی اختصاص دارد.

• آدرس: منطقه ۱۰ شهرداری تبریز، محله ششگلان، خیابان عارف (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا خانه ستارخان: حدود سه کیلومتر (۱۰ دقیقه رانندگی)
• شماره تماس: ۰۴۱۳۵۲۳۶۵۶۸
• زمان بازدید: شنبه تا پنجشنبه از ساعت هشت تا ۱۷ و جمعه از ساعت ۹ تا ۱۷

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: رسول رمضانی

موزه قاجار (خانه امیرنظام گروسی) عمارتی زیبا متعلق به قرن نوزدهم میلادی و دوره قاجار است. امیرنظام گروسی از رجال سیاسی و نویسندگان بنام دوره ناصرالدین شاه بود. خانه او بعد از سقوط قاجار به دست دولت پهلوی افتاد و تا مدت‌ها به‌عنوان اداره دارایی و اداره فرهنگ استفاده می‌شد.

بسیاری از قسمت‌های عمارت امیرنظام گروسی در گذر زمان نابود شده و ساختمان امروزی تنها بخش به‌جامانده از عمارت اولیه است. در سال ۱۳۷۰ سازمان میراث فرهنگی این بنا را خریداری و مرمت کرد و با شماره ۱۷۴۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. این خانه دو طبقه با ۱,۵۰۰ متر مربع زیربنا، از سال ۱۳۸۵ به موزه قاجار تبدیل شده است.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: مجید یعقوبی

۱۶ ستون با سرستون‌های چشم‌نواز از نکات برجسته معماری موزه قاجار هستند. دو حیاط اندرونی و بیرونی با حوض‌ها و باغچه‌های زیبا، طراوت شادابی این مکان را دوچندان کرده‌اند. هفت تالار در طبقه اول و ۶ تالار در زیرزمین وجود دارند و اشیا و اسناد تاریخی دوران قاجار در آن‌ها نگهداری می‌شود. پنجره‌های مشبک با شیشه‌های رنگی، گچ‌بری‌ها و آینه‌کاری‌های داخلی عمارت موزه قاجار، همگی هنر ایرانی را به‌رخ می‌کشند. سرویس بهداشتی، فروشگاه صنایع دستی، نمازخانه کوچک و بوفه از بخش‌های دیگر موزه قاجار هستند. هزینه ورودی موزه قاجار (در سال ۱۴۰۱) برای گردشگران ایرانی ۵,۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۱۰۰,۰۰۰ تومان است.

• آدرس: محله ششگلان، بزرگراه علامه طباطبایی، کوچه پروین اعتصامی، پلاک ۶ (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا خانه ستارخان: حدود پنج کیلومتر (هشت دقیقه رانندگی)
• زمان بازدید: شنبه تا پنجشنبه، ساعت ۹ تا ۱۷

منبع عکس: وب‌سایت ایلیا گشت

رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی، مشهورترین بانوی شاعر تاریخ ایران است. این شاعر نامی طی سال‌های ۱۲۸۵ تا ۱۳۲۰ هجری شمسی می‌زیست و آثار و اشعار متعددی از او به جا مانده است. به کار بردن سبک شعری مناظره و پرداختن به مضامین اخلاقی و اجتماعی از دلایل شهرت پروین اعتصامی است.

منبع عکس: وب‌سایت ایلیا گشت

خانه پروین اعتصامی در در ۲۵ اسفند سال ۱۳۸۵ با شماره ۱۸۶۸۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. امروزه این خانه به‌عنوان محل دائمی نمایشگاه‌های اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی کاربرد دارد و روزانه میزبان علاقه‌مندان به تاریخ و دوست‌داران شعر و ادب فارسی است.

• آدرس: تبریز، خیابان جمهوری اسلامی (مشاهده روی نقشه)
• فاصله تا خانه ستارخان: حدود سه کیلومتر (هشت دقیقه رانندگی)
• زمان بازدید: شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۱۰ تا ۱۷

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: محمدحسین فدوی

بازار تبریز با یک کیلومتر مربع وسعت یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده جهان است و یکی از فعال‌ترین بازارهای تاریخی ایران محسوب می‌شود. این بازار در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران و در سال ۱۳۸۹ (به‌عنوان بخشی از شاه‌راه ابریشم و بزرگ‌ترین سازه مسقف جهان) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

بازار تبریز وسیع‌ترین مجموعه به هم پیوسته آجری جهان به شمار می‌رود و از ۲۰ راسته، ۲۵ تیمچه، ۳۵ سرا، ۵,۵۰۰ حجره ، مدرسه، حمام، مسجد و کاروانسرا تشکیل شده است. اجناس متنوعی چون فرش، کیف، کفش، چرم، محصولات گیاهی و دارویی، ادویه و مواد غذایی، پوشاک و صنایع دستی به‌صورت عمده و خرد در این بازار به فروش می‌رسند.

منبع عکس: گوگل مپ / عکاس: مرتضی برجسته

قدمت بازار تبریز به‌طور دقیق مشخص نیست؛ سفرنامه‌های تاریخی مربوط به سده چهارم هجری قمری قدیمی‌ترین اسناد مکتوبی است که در آن‌ها به این بازار اشاره شده است. این بازار در دوره‌های مختلف چندین بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. بازار کنونی متعلق به اواخر دوره زندیه است. تسلط معماران در استفاده از سفال‌های آجری و ساخت طاق‌های زیبای بازار تبریز از نکات شاخص معماری این شاهکار تاریخی است و چشم‌ها را به خود خیره می‌کند.

منبع عکس: eavartravel

اگر از اهالی کلان‌شهر تبریز هستید یا تاکنون از خانه ستارخان بازدید کرده‌اید؛ لطفا تجربه‌های و نظرات خود را با مخاطبان کجارو به اشتراک بگذارید.

نویسنده: زیبا وکیلی

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاس: Rəcəb Yaxşı)