گوردخمه دکان داوود

از مکان‌های تاریخی زیبا و دیدنی در فلات ایران که در واقع جایگاهی برای به‌خاک‌سپاری مردگان در ایران باستان بوده‌اند، گوردخمه‌ها محسوب می‌شوند. گوردخمه‌ تاریخی دکان داوود در کرمانشاه نیز یکی از همان مکان‌ها است که همیشه علاقه‌مندان به جاذبه‌های تاریخی را به خود جذب می‌کند. با ما همراه باشید تا با گوردخمه دکان داوود، یکی از جاهای دیدنی سرپل ذهاب بیشتر آشنا شویم.

عکس‌ از ویکی‌پدبا| عکاس: Nazariamirhossein

گوردخمه با دخمه متفاوت است و نوعی معماری صخره‌ای محسوب می‌شود. دخمه مکانی بالای کوه است که جسد افراد را در آنجا قرار می‌دادند تا توسط پرندگان و حیوانات متلاشی شود؛ اما گوردخمه آرامگاهی بوده است که به‌شکل اتاق برای دفن یک یا چند نفر در دل کوه‌ها، تپه‌ها یا صخره‌ها کنده می‌شد و فضای کافی برای نشستن، قرار دادن اشیا و برگزاری مراسم را داشت. در مورد قدمت گوردخمه‌ها نظریات متفاوتی وجود دارد. البته گاهی به اشتباه از گوردخمه‌ها با عنوان استودان نام برده می‌شود که با گوردخمه متفاوت است. استودان‌ها در ارتفاعات شهرها یا مکان‌های زیستی با پلان دایره و استوانه‌ای شکل ساخته می‌شد و در واقع همان استخوان‌دان است که زرتشتیان مردگان خودرا در آنجا قرار می‌دادند. با گذشت زمان و افزایش جمعیت در شهرها و روستاها، آن‌ها نیز شیوه دفن مردگان را تغییر دادند و اجساد را به گورستان منتقل کردند.

این نوع معماری زمینه‌ساز بنای گوردخمه‌های ماد و مقبره‌های هخامنشی در دوره‌های بعدی شده است. ریشه و منشا این مقبره‌های صخره‌ای به تمدن اورارتو، مستقر در اطراف دریاچه وان در ترکیه امروزی باز می‌گردد. انسان در دوران باستان با کندن صخره‌های طبیعی در دامنه کوه‌ها و ایجاد حفره، از یک فضای کوچک به‌تدریج به فضای بزرگی می‌رسید و از آن به‌عنوان خانه یا آرامگاه استفاده می‌کرد. این مبارزه انسان با صخره‌های سنگی را معماری صخره‌ای یا دخمه‌ای می‌نامند. معماری صخره‌ای از مصالح آزاد و معمولی ساختمان به‌وجود نمی‌آید؛ بلکه از صخره طبیعی ایجاد می‌شود. هنوز در برخی از مناطق غربی کشور مردم مردگان خود را در گوردخمه‌های خانوادگی دفن می‌کنند که به آن «لحک» می‌گویند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: fattah hamedani

گوردخمه‌های ایران را می‌توان به سه دوره‌ مختلف نسبت داد؛ دوران مادها، هخامنشیان و پس از هخامنشیان. طبق تحقیقات، به‌جز یک گوردخمه صخره‌ای در تپه حسنلو، هیچ گوردخمه‌ای مربوط به قبل از دوره‌ مادها در ایران یافت نشده است؛ اما در کشور ترکیه گوردخمه‌های زیادی مربوط به دوران پیش از مادها در اطراف دریاچه‌ وان (مناطق تحت نفوذ اورارتو) کشف شده است؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که گوردخمه بیش از آنکه ریشه‌ ماد و آشوری داشته باشد، به معماری اورارتوها مربوط می‌شود.

گوردخمه‌های هخامنشی برخلاف مادها، شکلی یکسان و طرحی از صلیب دارد و دارای قبرهای متفاوت بوده است. ورودی گوردخمه در محل تلاقی دو خط صلیب بوده و روی خط افقی آن ستون‌هایی کنده شده است. قسمت بالایی عموما دارای نقش‌برجسته و بخش پایین فاقد هرگونه تزیین است. نخستین گوردخمه مربوط به داریوش بزرگ و آخرین گوردخمه هخامنشی هم به داریوش سوم تعلق دارد که حجاری آن ناتمام مانده است.

گوردخمه‌ها از لحاظ نمای ورودی نیز به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ گوردخمه‌هایی که در نمای ورودی دارای ستون آزاد است، مانند گوردخمه داوود؛ گوردخمه‌هایی که در دوطرف نمای ورودی آن‌ها دو نیم ستون تزیینی در دل کوه کنده شده است؛ مانند گوردخمه دودختر یا دادور و گوردخمه‌های ساده که فاقد ستون یا نیم ستون است مانند گوردخمه سکاوند.

• آدرس:‌ استان کرمانشاه، سه کیلومتری جنوب شرق سرپل ذهاب (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Eh San

گوردخمه‌ تاریخی دکان داوود از جاهای دیدنی سرپل ذهاب است و در ابتدای جاده انزل (روستایی به همین نام از توابع بخش مرکزی سرپل ذهاب) و در فاصله‌ حدود ۱۰۰ متری از جاده‌ اصلی کرمانشاه به سرپل ذهاب قرار دارد. این گوردخمه که در سال ۱۳۱۰ با شماره‌ ۱۵۲ به ثبت آثار ملی رسیده است، در ارتفاع ۱۲ متری از سطح زمین قرار دارد که دسترسی به آن را کمی دشوار می‌کند.

دسترسی به گوردخمه دکان داوود از طریق جاده دوطرفه کرمانشاه به سرپل ذهاب میسر است. این گوردخمه که در حوالی جاده اصلی قرار دارد، بعد از سه‌راهی جاده شاهین‌قلعه به ابوذر واقع شده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: fattah hamedani

نظریه‌های گوناگونی در مورد قدمت این گوردخمه که در میان اهالی آن منطقه به نام کل داوود (کل داوو) و دکان داوود شهرت دارد، مطرح شده است. عده‌ای بر این باورند که این گور مربوط به دوران مادها است و دکان داوود هم مقبره‌ آخرین پادشاه مادها، یعنی ایشتوویگو است که توسط کوروش بزرگ از سلطنت خلع شد؛ اما در تحقیقات جدید به این نتیجه رسیده‌اند که این گوردخمه متعلق به دوران هخامنشیان است و به احتمال قوی نقش‌برجسته‌ آن هم به دوره‌ سلوکیان بازمی‌گردد. با توجه به اینکه مقبره‌ تمامی پادشاهان هخامنشی در پاسارگاد و تخت جمشید است، این گوردخمه باید متعلق به حاکم خونخوار ایرانی، ضحاک (پدربزرگ مادری کوروش)، باشد. گفته می‌شود در زیر این گوردخمه نقش نوه‌ ضحاک وجود دارد که برای آمرزیده شدن پدربزرگش در حال دعا است. این گوردخمه در میان اهل حق یا یارسان متبرک شناخته می‌شود؛ زیرا آن را متعلق به یکی از هفت شخصیت مذهبی اهل حق می‌دانند و در برخی از ایام سال برای برگزاری مراسم به آنجا می‌روند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Ghobad Jamalian

گوردخمه دکان داوود در جلو دارای ایوانی است (مشابه گوردخمه‌ بزرگ دربند صحنه) که طولش در قسمت جلوی آن ۶٫۹ متر و در قسمت پشت ۳۲٫۷ متر است و ارتفاع ۶٫۲ متر و پهنای ۹۵٫۱ متر دارد. دو طرف ورودی مقبره هم ستون‌هایی دیده می‌شود که از آن‌ها تنها سرستون و پایه‌اش باقی مانده است. در دیوار عقبی ایوان، ورودی با ابعاد یک در ۱٫۵ متر دیده می‌شود که به اتاقی ۲٫۸۳ در ۲٫۳۱ در ۲٫۸۱ متری می‌رسد. در دیوارهای این اتاق نیز پنج طاقچه تعبیه شده که برای قرار دادن نذورات است. سقف این اتاق برعکس سقف ایوان جلو که مسطح ساخته شده است، شکلی هلالی دارد؛ به‌علاوه در گوشه‌ای از آن قبری بیضی شکل با عمق ۷۰ سانتی‌متر کنده شده است.

عکس‌ از ویکی‌پدبا| عکاس: Jona Lendering

قاب مستطیل شکلی روی یک قاب قدیمی‌تر در هشت متر پایین‌تر از گوردخمه تراشیده شده است که در آن شخصی تمام قد با حالت نیم‌رخ در حالی دیده می‌شود که لباس بلندی برتن دارد و گوش و پشت گردن آن پوشانده شده است. همچنین در یک دست او برسمی دیده می‌شود و دست دیگر را به حالت نیایش به طرف بالا نگه داشته است.

بهترین زمان بازدید از گوردخمه دکان داوود، فصل بهار و تابستان است؛ بااین‌حال، در اواسط فصل تابستان به‌دلیل تابش عمود خورشید، گرمای هوا آزاردهنده خواهد بود. به‌دلیل برودت هوا و یخ‌زدگی معابر، در اواخر فصل پاییز و فصل زمستان بازدید از دکان داوود توصیه نمی‌شود.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: Ghobad Jamalian

• هنگام بازدید از گوردخمه دکان داوود، آب آشامیدنی و مواد غذایی مورد نیاز خود را به‌همراه داشته باشید.
• هنگام بازدید از دکان داوود در فصل تابستان، عینک آفتابی و کلاه به‌همراه داشته باشید.
• از بالا رفتن از صخره‌های گوردخمه دکان داوود خودداری کنید.
• بازدید از گوردخمه دکان داوود به‌دلیل مسیر پیاده‌روی دشوار، برای سالمندان و کودکان توصیه نمی‌شود.
• بازدید از گوردخمه دکان داوود به‌صورت ۲۴ ساعته امکان‌پذیر است؛ بااین حال بازدید در شب به‌دلیل فقدان نورپردازی مناسب توصیه نمی‌شود.
• بازدید از گوردخمه دکان داوود رایگان است.