مدرسه مروی

تهران یکی از پرجاذبه‌ترین شهرهای ایران است. گوشه گوشه شهر می‌توان بناهای تاریخی را مشاهده کرد که غالبا به دوره‌های قاجار و پهلوی تعلق دارند. مدرسه مروی با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، همچنان به‌عنوان مدرسه علمیه به حیات خود ادامه می‌دهد. برای آشنایی با جاهای دیدنی تهران با کجارو همراه باشید.

مدرسه‌ مروی یا مدرسه‌ فخریه در سال ۱۱۹۵ هجری شمسی در خیابان ناصرخسرو، کوچه‌ مقابل شمس‌العماره بنا شد. این مدرسه در کنار مسجدی به همین نام و بازارچه‌ پیوسته به آن از یادگارهای حاج محمد حسین خان، پسر بیرامعلی خان است.

عکس از سایت حوزه علمیه مروی (عکاس: نامشخص)

این مسجد و مدرسه، که اکنون نام مدرسه‌ علمیه‌ مروی را بر خود دارد، در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۲ خورشیدی با شماره‌ ۴۱۲ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید و در فهرست آثار ملی نیز قرار دارد.

مدرسه مروی در در خیابان ناصرخسرو، کوچه‌ مقابل شمس‌العماره قرار دارد.

موقعیت مدرسه‌ مروی روی نقشه

محمدحسین خان، معروف به خان مروی، از بزرگان طایفه‌ قاجار بود. آن‌ها به‌طور موروثی حاکم مرو، در ترکمنستان کنونی، بودند و به همین دلیل لقب مروی به آنان اطلاق می‌شد. وقتی حاکم بخارا به مرو حمله کرد، حاج محمدحسین خان و خانواده‌اش اسیر شدند. او توانست از بخارا بگریزد و طی سفری دور و دراز به تبت، کابل، سیستان، قاین و سرانجام تهران رفت که با استقبال گرم فتحعلی‌شاه مواجه شد.

از طرف شاه به فخرالدوله ملقب شد و تا پایان عمر خود (سال ۱۱۹۸ شمسی) در ایران ماند. در طول اقامت در تهران، وی کلنگ مدرسه و مسجد مروی را زد و آن را به طلاب علوم دینی وقف کرد تا هر ماه درآمدها را بین طلاب ساکن مدرسه تقسیم و مازاد آن را برای خرید کتاب‌های روایی و فقهی هزینه کنند. در طول سال‌ها، با تغییر متولیان مدرسه، مدام بر وقفیات افزوده شد.

بیشتر متولیان این مدرسه از مجتهدان طراز اول بودند که نقش‌های اجتماعی و سیاسی مهمی بازی کردند؛ به‌طوری که مثلا صدر اعظم شاه در زمان انقلاب مشروطه برای آرامش بخشیدن به اوضاع تولیت مدرسه‌ مروی را عوض می‌کرد. از جمله متولیان این مدرسه می‌توان به حاج میرزا مسیح تهرانی، حاج ملا علی کنی و حاج میرزا حسن آشتیانی، رهبر نهضت مردم علیه واقعه‌ رژی، اشاره کرد.

نقشه‌ مدارس قدیم کاملا مشابه مساجد چهارایوانی است؛ یعنی حیاطی دارند که با ایوان‌هایی احاطه شده‌ است. مدرسه مروی ایوانی بزرگ در طرف شمال صحن دارد. مدرسه در واقع از دو مدرسه کوچک و بزرگ تشکیل شده است. مدرسه کوچک در ضلع جنوب غربی مدرسه بزرگ قرار دارد و کمی قبل‌تر از مدرسه بزرگ بنا شد. این دو مدرسه در جنوب منطقه‌ پامنار واقع شده‌اند. صحن این مدرسه مستطیل و دارای طول شمالی است و شامل حجره‌ها، یک کتابخانه، چند باغچه و یک حوض بزرگ در وسط حیاط می‌شود.

عکس از سایت حوزه علمیه مروی (عکاس: نامشخص)

در قسمت جنوبی صحن، ایوان و شبستان بزرگی قرار دارد که مشتمل بر محرابی بلند است و آب‌انبار بزرگی برای استفاده‌ عموم در جلوخان و زیر آن بنا شده است. در ورودی مدرسه رو به جنوب در میدان یا جلوخان مدرسه باز می‌شود. راه ورود به مسجد نیز از همین در است. مدرسه ۳۴ حجره‌ سنتی و هشت حجره‌ تازه‌ساز دارد. تزیینات کاشی‌کاری‌‌ با کتیبه‌ها، اشعار عالمانه و نام فتحعلی‌شاه و خان مروی (فخرالدوله) زینت‌بخش دیوارهای شمالی مدرسه است.

تاریخ تاسیس کتابخانه‌ مدرسه‌، واقع در ضلع شمال غربی، با تاریخ بنای مدرسه یکی است. تعداد زیادی از کتاب‌های این کتابخانه را خود بانی مدرسه تهیه کرده است. بر اساس وقف‌نامه، کسی نمی‌تواند کتابی از کتاب‌های موقوفه را بیرون ببرد و اگر اجازه داشته باشد، تنها یک شبانه‌روز فرصت دارد تا کتاب را برگرداند. این کتابخانه دارای بیش از ۱۰۵۰ نسخه‌ خطی و هشت هزار نسخه‌ چاپی است که بیشتر آن‌ها در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی هستند.

مدرسه مروی شاهد رویدادهای تاریخی زیادی بوده است. در سال ۱۲۸۴ شمسی، دولت عین‌الدوله دو تن از بازاریان سرشناس را به خاطر گرانی قند چوب زد. تاجران و کسبه فردای آن روز بازارها را بستند و در مسجد شاه تجمع کردند. طی توطئه‌ای از پیش طراحی شده، نیروهای وابسته به دولت به مسجد ریختند و جمعیت را کتک زدند. در نتیجه جمعیت به مدرسه مروی رفتند و تا ساعت سه بامداد در آنجا پناه گرفتند.

در جریان مهاجرت صغرای علما (۲۲ آذر ۱۲۸۴)، دولت وقت برخی از مساجد و مدرسه‌ها را از افراد مشروطه‌خواه و طرفدار مشروطه گرفت و به دولتی‌ها سپرد. از جمله‌ این مدارس، مدرسه مروی بود. این حرکت در نظر مردم خیلی ناپسند واقع شد و آنان با فرستادن نامه‌ها و اعلامیه‌هایی به علما این اقدام دولت را محکوم کردند. از میان هشت مورد درخواست مهاجران از دولت عین‌الدوله، یکی بازگرداندن مدرسه مروی به متولی آن، شیخ مرتضی آشتیانی، بود.

یک سال بعد از امضای فرمان مشروطیت، از چهارم تا دهم دی‌ماه ۱۲۸۶ خورشیدی، مخالفان مشروطه در مدرسه مروی تحصن کردند.

اجتماع دیگر در مدرسه مروی وقتی بود که خبر قتل عبدالله بهبهانی پراکنده شد؛ فردای آن روز، ۲۶ تیرماه ۱۲۸۹، مردم برای اعتراض در مدرسه مروی جمع شدند.

سال ۱۳۰۲ هجری شمسی، در جریان انتخابات مجلس عراق، به سفارش دولت انگلیس و توسط دولت وقت عراق عده‌ای از علمای مخالف انتخابات تبعید شدند. در واکنش به این تبعید، علمای تهران در مسجد و مدرسه مروی جمع شدند و علیه اقدام‌های حکومت عراق و انگلیس خطابه گفتند.

اعتمادالسلطنه، از درباریان ناصرالدین‌شاه، در خاطراتش اشاره می‌کند که طبق نظر واقف مدرسه، طلاب مدرسه روزهای عاشورا نباید به خارج از مدرسه بروند. همچنین باید هر شب در مدرسه مجلس روضه‌خوانی باشد و شام داده شود. او در خاطراتش به حضور خود در یکی از شب‌های محرم در مدرسه اشاره دارد: «... نماز جماعت خوانده شد. بعد از نماز روضه‌خوانی بسیار خوب و منظمی انجام شد. خدمتکارهای مجلس همه معمم بودند...». در حال حاضر نیز در روزهای محرم و در دهه‌ اول، نزدیک به دو هزار نفر در مدرسه شام داده می‌شوند.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: مقداد مدادی)

علمای برجسته‌ متعددی، نظیر شهید مرتضی مطهری و آیت‌الله جوادی آملی، در این مدرسه تدریس کرده‌اند. در حال حاضر، در این مدرسه و پنج مدرسه تابع آن که عبارت‌اند از مدرسه سپهسالار قدیم، مدرسه مسجد، مدرسه قنبرعلی‌خان (ولی عصر)، مدرسه رضائیه و مدرسه حاج ابوالحسن معمارباشی، علوم دینی در دو سطح تدریس می‌شود. سطح اول حدود چهار سال طول می‌کشد و شامل درس‌های مقدماتی مانند ادبیات عرب و منطق است. سطح دوم از سال پنجم شروع می‌شود و شامل دروس عالی است. درس‌های مقدماتی در مدارس تحت پوشش مدرسه مروی و دروس عالی در خود مدرسه مروی برگزار می‌شود.

عکس‌های از خبرگزاری تسنیم (عکاس: حامد ملک پور)

قابل ذکر است که مدرسه مروی به‌عنوان شعبه‌ مرکز تحقیقات کامپیوتری حوزه‌ علمیه‌ قم و نیز شعبه‌ مرکز خدمات درمانی این حوزه در تهران است. طلبه‌های این مدرسه علاوه بر مقرری‌ای که مدرسه برایشان در نظر گرفته، از طرف بیت رهبری و همچنین از طرف آیت‌الله سیستانی نیز دریافتی دارند.

پس از منصوب شدن آیت‌الله مهدوی کنی به تولیت مدرسه مروی، اقدام‌هایی برای اصلاح و بهبود حجره‌ها، تعمیر کف حیاط و تجهیز کتابخانه انجام شد. پس از فوت مهدوی کنی، حاج شیخ محمدباقر تحریری در ۱۵ مرداد ۱۳۹۶ با حکم آیت‌الله خامنه‌ای به تولیت مدرسه مروی منصوب شد. در حال حاضر ۳۰۰ طلبه در آن تحصیل می‌کنند و اتاق‌هایش ظرفیت اقامت ۲۰۰ نفر طلبه‌ شب‌خواب را دارد.

عکس از ایرنا (عکاس: میثم علاقمندان)

طبق بند ۶ وقف‌نامه‌ محمدحسین خان مروی، به استثنای محصلان علم، کسانی را که داخل مدرسه می‌شوند نباید بیش از یک ساعت نگاه داشت. بنابراین اگر بخت ورود به مدرسه را داشتید، به احترام محمد حسین خان، دوری حداکثر یک ساعته در آن بزنید.

عکس‌‌های گالری از محسن عطایی

نویسنده: رضا اردو