پل شادروان (بند قیصر)

شوشتر از قدیمی‌ ترین شهرهای ایران است. وجود تمدن‌ها و حکومت‌های فراوان در نزدیکی شوشتر باعث شد که آثار باستانی زیادی از قدیم در شهر وجود داشته باشند. از میان تمامی آثار تاریخی به‌جا مانده، پل شادروان اثری منحصربه‌فرد و متفاوت است.

این پل تاریخی بنام‌های پل‌بند والرین یا بند قیصر نیز خوانده می‌شود. پل شادروان را سربازان و مهندسان رومی بنا کردند. آنان در ۲۶۰ میلادی همراه امپراتور روم والریانوس به اسارت شاپور اول درآمده بودند. پل شادروان یکی از دیدنیهای شوشتر محسوب می‌شود. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با پل شادروان، تاریخچه و دیدنیهای اطراف آن آشنا کنیم.

• نام اثر: «پل شادروان» (shadruvan bridge)
• نام‌های دیگر: «پل‌بند والرین» و «بند قیصر»
• دوره: ساسانیان
• معمار: مهندس رومی بنام برانوش (بزانوش، اورانوش)
• استان: خوزستان
• شهرستان: شوشتر
• تاریخ ثبت ملی: ۱۳۱۰
• تاریخ ثبت یونسکو: ۱۳۱۵
• تاریخ ثبت جهانی: ۲۰۰۹
• آدرس: خوزستان، شوشتر، ۳۰۰ متری ضلع جنوبی بند میزان (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: wikipedia.org. عکاس: ناشناس

پل شادروان از جاهای دیدنی استان خوزستان به شمار می‌آید و در جنوب شهر شوشتر و در نزدیکی بند میزان واقع شده است. این پل با ۵۰۰ متر طول، عرض رودخانه کارون را به‌صورت شرقی - غربی پوشش می‌دهد. در حال حاضر بقایای آن در کنار پل آزادگان به چشم می‌خورد.

بر طبق نقشه‌های قدیمی، پل شادروان از ۴۴ دهانه بزرگ و ۴۳ دهانه کوچک تشکیل شده است. پی‌های قطور این پل نزدیک به هفت متر عرض و ما بین آن‌ها طاق‌های زیبایی قرار دارد. این طاق‌ها سبب عبور جریان آب از زیر پل می‌شوند و دهانه‌های هشت متری را پوشش داده‌اند که ارتفاع‌شان از تاج تا کف رودخانه به ۱۰ متر می‌رسد.

در گذشته مردم می‌توانستند از روی پل شادروان به‌سمت دیگر کارون بروند. تردد مردم از روی پل برای آن‌ها خطری نداشت؛ اگرچه حالا چیزی زیادی از این پل قدیمی باقی نمانده و قسمت اعظم پل شادروان تخریب شده است.

منبع عکس: irna.ir. عکاس: ناشناس

درباره پل شادروان افسانه‌ای بر سر زبان‌ها بود که می‌گفتند خاک تپه را والرین، به خواست و دستور شاپور، از روم به شوشتر آورده است. از آن خاک بود که پل شادروان و سازه‌های دیگر ساخته شد. این افسانه به این دلیل ساخته شده است که خاک شوشتر در جایی که پل بند شادروان بنا شده، مناسب ساخت و سازه نیست. پس از ساخت پل، شاپور دستور داد اسیران رومی را آزاد کنند و آن‌ها به سرزمین خود بازگشتند.

در زمان ساسانیان، استان خوزستان از مکان‌های مهم ایران بود و بسیاری از تمدن‌های قدیمی از اینجا شکل گرفتند. در همان دوره ساخت سازه‌های آبی شوشتر، پل شادروان نیز ساخته شد که از آن به‌عنوان اولین پل جهان یاد می‌کنند. برای ساختن این پل مسیر رودخانه را توسط سنگ‌های تراش‌خورده و منظم فرش کردند و به‌وسیله بست‌های فلزی به‌هم اتصال دادند.

منبع عکس: asriran.com. عکاس: نامشخص

شادروان واژه‌ای است که ریشه‌ اشکانی (پارتی) دارد و معناهای گوناگونی برای آن بازگو کرده‌اند. شادروان به‌معنی فرش و بساط گرانمایه و منقش است. شاید به این دلیل که کف رودخانه را از بند میزان تا پل شادروان، توسط سنگ‌های تراش خورده منظم فرش کرده‌اند. البته پل شادروان به سرزندگی، خروشان و پر آبی رود هم معنی می‌شود و یکی دیگر از دلایل اینکه این نام را روی پل بند شادروان گذاشته‌اند، پر آبی رود کارون در تمام فصول سال بوده است.

در ساخت پل شادروان از خشت و آجر استفاده شده است؛ اما در طول زمان، از استحکام پل کاسته شد و به‌تدریج رو به زوال رفت. این پل هنوز در بخشی از مسیر، مورد استفاده قرار می‌گیرد. پل شادروان آب کارون را به‌سمت مزارع مردم شوشتر می‌برد که دیگر آن عملکرد سابق را ندارند. یکی از دلایل ساخت این پل بند عظیم به‌خاطر بالا آوردن و آرام کردن جریان آب توسط پی و پایه‌های پل شادروان و ورود آن به نهر داریون برای آبیاری مزارع میان آب بود. پل شادروان دو سوی شهر شوشتر را به هم متصل می‌کند. این سازه در دوره‌های مختلف تاریخی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته؛ اما معروف‌ترین مرمت آن مربوط به دوره قاجار است.

طبق نوشته‌های کتاب تذکره شوشتر، پل شادروان یک‌بار توسط حجاج بن یوسف ثقفی از والیان حجاز، در زمان حکومت بنی‌امیه مورد تخریب قرار گرفت. سال‌ها بعد نیز انگلیسی‌ها دهانه‌های وسط پل را با مواد منفجره تخریب کردند تا با قطع ارتباط شوشتر با شهر‌های اطرافش، سیستم اقتصادی آن را به‌هم بریزند.

در طول سال‌های متوالی، کارهای مرمتی بسیاری روی پل شادروان صورت گرفت. در دوره صفویان، قاجار و در نهایت در سال ۱۳۸۰ عملیات مرمت و بازسازی انجام شد. در حال حاضر، اگر مرمتی کامل روی پل شادروان صورت نگیرد، چه بسا دیگر اثری از آن نیز باقی نماند. جریان‌های شدید آب، جنگ و بمباران خوزستان، باعث تخریب آن شده است.

منبع عکس: sinapress.ir. عکاس: ناشناس

در ساختمان پل شادروان دو قوس محدب رو به جریان آب و به‌سمت شرق و یک قوس مقعر رو به جهت جریان آب قرار دارد. هر چند این قوس‌ها معلول بستر طبیعی رودخانه هستند، می‌توان این پل بند را در شمار بندهای قوسی به‌شمار آورد.

یکی از مهم‌ترین کاربردهای پل شادروان برای گذر ارتش ساسانی از باختر ایران به‌سوی خاور بوده است. از سوی دیگر، پل شوشتر پیوند بازرگانی میان شهرهای ایران را برقرار می‌کرد. با این‌ همه، ساخت پل تنها برای کاربردهای نظامی و پدید آوردن راه‌های بازرگانی نبود. خواست ساسانیان از بنای پل شادروان آرام‌ ساختن و بالا آوردن جریان آب و راهی کردن آن به‌سمت رود داریون بود. رود داریون دست‌کند و کانال آبی شگفت‌انگیزی است که در همان روزگار ساخته شد. این کار، آبیاری کشتزارهای گستره‌ی پل را آسان می‌ساخت.

به هر روی، ساسانیان پل شادروان را به‌گونه‌ای ساخته‌اند که کاربردی سد و بندگونه دارد. آن‌هایی که پژوهش‌ها و مطالعات گسترده‌ای درباره‌ی پل بند شادروان انجام داده‌اند، گمان می‌برند که این پل بخشی از تاسیسات بسیار گسترده‌ای بوده که در پیرامون سازه ساخته شده بود؛ هر چند آگاهی چندانی از آن تاسیسات مهندسی در دست نیست و سازوکار آن را نمی‌دانیم.

منبع عکس: irna.ir عکاس: ناشناس

بهترین زمان بازدید از پل شادروان در ماه‌های اول سال و فصل بهار است. در این ایام، هوا خنک‌تر و مطبوع‌تر می‌شود و هم امکانات زیادی برای رفت و آمد در اختیار خواهید داشت. در ماه فروردین خیلی از مسافران تعطیلات نوروزی، شوشتر را برای مقصد سفر خود انتخاب می‌کنند. در ماه اردیبهشت نیز کمی از سرمای هوا کاسته و با وجود گرم‌تر شدن هوا، چون میوه‌ها و درختان شهر سرسبز می‌شود، عطر بهار نارنج را در گوشه گوشه شهر احساس کنید.

در خرداد ماه نیز امکان استفاده از امکانات و تفریحات آبی برای هر مسافری فراهم می‌شود. اگر از علاقه‌مندان این دسته از تفریحات هستید، ماه خرداد را از دست ندهید. تابستان شاید گزینه‌ خوبی برای سفر به خوزستان و شهر شوشتر نباشد؛ زیرا که گرما و شرجی بودن هوا مانع از آن می‌شود که ایام خوبی را در شهر سپری کنید. البته غروب و شب ‌گردی‌های تابستانه مردم خون‌گرم شوشتر می‌تواند باز هم برای هر مسافری جذاب باشد. در پاییز و زمستان شهر خلوت‌تر می‌شود و با وجود افزایش بارش‌ها و خنک‌تر شدن هوا، سفر دلچسبی برای مسافران پیش‌رو است. برای رفتن و بازدید از پل شادروان هیچ هزینه‌ای دریافت نمی‌شود. شما می‌توانید در هر ساعتی به بازدید از این پل بروید.

آدرس: خوزستان، شوشتر، انتهای بلوار شرافت (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: bamdadzagrosonline.ir. عکاس: ناشناس

بند میزان متعلق به دوره ساسانی و از مهم‌ترین سازه‌ های آبی شوشتر به‌حساب می‌آید. مصالح به‌کار رفته در بند شامل سنگ (تراشیده‌شده شوشتر) و ساروج می‌شود. این بند به‌همراه دیگر بخش‌های مجموعه، باعث آبیاری ۴۰ هزار هکتار دشت میان آب شوشتر بوده است. این بند، آب کارون را بین رودهای شطیط و گرگر تقسیم می‌کند. بند میزان از چند دهانه تشکیل شده و مهم‌ترین آن‌ها دهانه‌ای است که تنظیم میزان آب دو شاخه رودخانه را انجام می‌دهد.

بند میزان به نام‌های ميزان و بند محمد علی ميرزا نیز شناخته می‌شود. به‌دليل اينكه در زمان محمد علی ميرزا دولتشاه اين بند تعمير شد، به این نام معروف شده است.

آدرس: خوزستان، شوشتر، انتهای بلوار شرافت (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: eghtesadonline.com. عکاس: ناشناس

برج کلاه فرنگی در نزدیکی رود کارون و مشرف به بند میزان قرار دارد. این برج در ارتفاع چهار متری از سطح زمین ساخته شده است. نمای بیرونی کلاه فرنگی، پوشیده از سنگ‌های تراش‌خورده است؛ اما در اثر فرسایش و گذر زمان در حال حاضر فقط سه متر از هفت متر ارتفاع برج سنگ‌کاری است و باقی سنگ‌های نمای بیرونی ریخته‌اند.

به‌عقیده برخی کاربری اصلی بنای برج کلاه فرنگی به‌عنوان محل دیدبانی شاپور ساسانی یا قیصر روم برای نظارت کردن بر ساخت مجموعه آبی شوشتر بوده است. البته عده دیگری نیز معتقدند که برج کلاه فرنگی مکانی برای بررسی شدت عبور آب و میزان آن از رودخانه به‌حساب می‌آمد.

آدرس: خوزستان، شهرستان شوشتر، بلوار علامه شیخ شوشتری (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: khuzestankhabar.ir. عکاس: ناشناس

قلعه سلاسل روزگاری دژی محکم برای دفاع از شهر شوشتر در مقابل حملات بیگانگان بود. والی خوزستان در این دژ مستقر بود و از آنجا آب نهر داریون را کنترل می‌کرد. خیلی واضح نیست که سلاسل در دوران هخامنشیان یا در عصر ساسانیان ساخته شده است. درباره زمان ساخت این قلعه باید به متون تاریخی و روایت‌های متفاوت مراجعه کرد؛ اما طبق شواهد موجود می‌دانیم که این قلعه قدیمی چندین بار مرمت شده است.

از قلعه سلاسل و دژ بزرگ آن که زمانی سربازخانه‌ها، طویله‌ها، حمام‌ها، شبستان‌ها، برج‌ها، باغچه‌ها، قورخانه، نقاره‌خانه، حرم‌خانه، آشپزخانه و قاپی‌های متعدد داشته، حالا فقط تونل‌های داریون و اتاق‌های زیرزمینی و شوادان‌ها (زیرزمین‌های منازلی که بافت قدیمی دارند)، باقی‌‌مانده است.

آدرس:خوزستان، شوشتر، خیابان شریعتی، آبشارهای شوشتر (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: etemadonline.com. عکاس: ناشناس

گرگر بزرگ‌ترین شاخه دستکَند از رود کارون است که در بند میزان از رود جدا شده است و دوباره در روستای بندقیر به آن می‌پیوندد. این شاخه به‌همراه نهر داریون دومین نهر بزرگ ساخته دست انسان بعد از گرگر است. این‌ها بخش‌های دیگری از سازه‌های آبی شوشتر هستند که آب را به زمین‌های کشاورزی اطراف می‌رساندند. «داریون» برگرفته از نام داریوش است که بعد از هزاران سال همچنان نام سازنده خویش را یدک می‌کشد.

آدرس: خوزستان، شوشتر، کمیته سوخت، پل بند لشکر (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: pinner.ir. عکاس: ناشناس

پل بند لشکر روی نهر رقت و در کنار دروازه لشگر، یکی از دروازه‌های تاریخی شوشتر، ساخته شده است. پیشینه ساخت پل بند لشگر، همانند دیگر بناهای آبی تاریخی شوشتر، به دوره ساسانیان باز‌می‌گردد؛ اما این بنا در دوران صفویه یک بار تعمیر شد. پل بند لشگر که با ماسه سنگ و ساروج ساخته شده ۱۲۴ متر طول و هشت‌و‌نیم متر ارتفاع دارد.

اگر شما هم از پل شادروان دیدن کرده‌اید، تجربه‌ خود را با ما و دیگر کاربران کجارو در میان بگذارید.

نویسنده: الهام رحمت آبادی

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: Tordai Csaba Zsolt، آرمان قربانی، مرتضی برجسته)