چشم‌ انداز باستان‌ شناسی ساسانی منطقه فارس

استان فارس با قدمت چند هزار ساله و ده‌ها اثر تاریخی ارزشمند یکی از تاریخی‌ترین استان‌های کشور به شمار می‌آید. این استان حوادث و رخدادهای گوناگونی را در طول حکومت سلسله‌های قدرتمندی از جمله عیلامی‌ها، اشکانیان، هخامنشیان و ساسانیان تجربه کرده است. حاصل این تاریخ پربار و توجه حکومت‌های مختلف به این نقطه از کشورمان، آثار تاریخی ارزشمندی از جمله چشم ‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس است. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا بیشتر با این میراث جهانی یونسکو آشنا شویم.

چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس شامل هشت سایت باستانی می‌شود که از جاهای دیدنی استان فارس به شمار می‌روند و در سه منطقه باستانی فیروزآباد، بیشاپور و سروستان در جنوب غربی استان فارس واقع شده‌اند.

ساسانیان قومی بودند که اساس فرهنگ و تمدن ایران باستان را در منطقه و جهان تقویت کردند. آن‌ها بخشی از این کار را با خلق آثار زیبا و باشکوه به انجام رساندند. کاخ اردشیر، معبد آناهیتا، شهر باستانی گور، کاخ ساسان و کتیبه‌های سنگی تنها بخشی از شکوه و زیبایی‌ این منطقه باستانی محسوب می‌شوند. این سازه‌ها، کاخ‌ها و شهرها به اوایل و اواخر دوره پادشاهی ساسانیان که از ۲۲۴ تا ۶۵۸ بعد از میلاد در سراسر این منطقه گسترش یافت، مربوط می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: حیدر حسینی

طبق مطالعات باستان‌شناسی جایگاه فارس در مقام پایتخت حکومت چهارصد ساله‌ ساسانیان پررنگ است. منطقه‌ فارس بیشترین حجم آثار باستانی دوره ساسانی را در خود دارد و با تخمین حداقلی می‌توان گفت بیش از سه هزار اثر از دوره ساسانی در استان فارس باقی مانده‌اند. مهم‌ترین اثر ساسانی در این استان که پیوند دهنده‌ معماری ساسانی و اسلامی به‌حساب می‌آید، نخستین گنبد جهان در فیروزآباد فارس است.

چشم‌انداز ساسانی فارس بازنمای جنبه‌های گوناگونی از تاریخ ایران در عصر ساسانی محسوب می‌شود؛ عصری که حدفاصل میان شکوه باستانی هخامنشیان و اشکانیان و تغییرات سیاسی حکومتی اوایل دوران اسلامی است. مجموعه آثار چشم‌انداز ساسانی فارس که در فهرست جهانی یونسکو قرار دارد، نه‌تنها به‌لحاظ باستان‌شناختی بلکه به‌دلیل جنبه‌های دیگر نیز دارای ارزش و اعتبار است. این مجموعه آثار نشان‌دهنده شهرسازی، هنر، معماری و سنگ‌نگاری ایرانی در دوره‌های پیش از ساسانیان، به‌ویژه هنر و معماری دور‌ه‌ اشکانیان محسوب می‌شود. اگرچه می‌توان تاثیر هنر رومی و حتی یونانی را به‌ویژه در شهر باستانی بیشاپور دید، نباید فراموش کرد که محور ساسانی فارس شاخص‌ترین آثاری را در بر دارد که هنر، نبوغ و فکر عصر ساسانیان را به نمایش گذاشته‌اند. شیو‌ه‌ ایوان‌سازی، نخستین نمونه‌های گنبدسازی روی بناهای چهارگوش و به کار بردن خشت و لاشه‌سنگ با ملاط ساروج، از ویژگی‌های معماری این دوره تاریخی است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مهران شش برادران

هنر سنگ‌تراشی که از دوره‌ عیلامی و پیش‌ از آن در فلات ایران برای نمایش قدرت و شکوه پادشاهی‌های کوچک و بزرگ به کار گرفته شده بود، در دوره‌ ساسانی با شیوه‌ای کاملا حرفه‌ای به اوج رسید. ساسانیان از این هنر به‌عنوان روشی برای روایت وقایع مهم تاریخی بهره بردند. علاوه بر این‌ها بسیاری از پژوهشگران معتقدند که نخستین الگوی گنبدسازی ایرانی که در آتشکده‌ شهر گور به اجرا درآمد و طی دوران ساسانی تکامل یافت،‌ بعدها در دوره‌ اسلامی به اوج خود رسید.

بسیاری از این آثار مربوط به دوره شاپور اول، یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان تاریخ ایران است که توانست مرزهای پادشاهی ساسانی را به مرزهای دوره‌ هخامنشی نزدیک کند. او توانست در برابر لشکرکشی‌های رومیان به شرق ایستادگی کند. یکی از وقایع مهم تاریخ ایران، مجموعه نبردهای ایران و روم در دوره‌ شاپور است که بازخورد آن را در تنگ چوگان و شهر بیشاپور می‌توان پیدا کرد. شاپور یکی از امپراتورهای روم را کشت و در نبردی دیگر لژیون‌های رومی را به‌همراه امپراتور آن‌ها اسیر کرد و آنان را در ساختن شهر بیشاپور به کار گرفت.

چشم ‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس یکی از چهار اثری است که در جلسه نهم تیر ۱۳۹۷ هجری شمسی کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید تا تعداد آثار ایرانی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به عدد ۲۳ و آثار استان فارس به عدد پنج برسد.

از سال‌ها پیش تمرکز برای ارائه مستندات پرونده و مطالعات مربوط به چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس در مرکز تهیه پرونده‌های ثبت میراث جهانی به‌صورت فشرده آغاز و نزدیک به ۱,۰۰۰ صفحه سند برای ارائه به یونسکو آماده شد. ایران در آذر ۱۳۹۵ هجری شمسی پرونده آثار ساسانی استان فارس را به یونسکو فرستاد و این پرونده در نهایت در چهل و دومین نشست جهانی یونسکو در بحرین، به‌همراه سه اثر دیگر از ژاپن، کره‌ جنوبی و هند به ثبت جهانی رسید.

چشم‌انداز باستان‌ شناسی ساسانی منطقه فارس با هشت اثر شاخص معماری، دو شهر تاریخی، هشت نقش‌برجسته، یک قلعه و دو کاخ در فهرست جهانی به ثبت رسید. البته ثبت جهانی این آثار در حالی بود که تا پیش از برگزاری جلسه، شانس ایران برای ثبت جهانی این پرونده ضعیف ارزیابی شده بود. محمدحسن طالبان، معاون میراث فرهنگی کشور هم پیش از رفتن به بحرین که مقصد برگزاری جلسه یونسکو بود، با اشاره به تغییر بسیاری از اعضای شورای میراث جهانی و عدم شناخت نسبت به افراد جدید، از احتمال مخالفت یونسکو با ثبت جهانی چشم‌انداز ساسانی فارس خبر داده بود؛ اما بررسی‌های ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه‌‌های تاریخی) ثابت کرد که این آثار بسیار با ارزش هستند و باید به ثبت جهانی برسند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: محمد کلانتری

نمایندگان هر یک از کشورهای عضو این کمیته به بررسی پرونده ایران پرداختند. برخی از آن‌ها ایرادات وارده ایکوموس به این پرونده را درست خواندند و برخی دیگر بر اهمیت دوره تاریخی و این پرونده تاکید کردند. بیشترین ایرادی که از سوی نمایندگان گرفته شد، درباره پلان مدیریتی این پرونده بود که باید اصلاح شود.

هیئت ارزیاب اعزامی یونسکو برای ثبت جهانی محور ساسانی فارس متشکل از دو کارشناس ارشد یونسکو و دو باستان‌شناس ایتالیایی و آلمانی بود که از چشم‌انداز باستان‌ شناسی ساسانی منطقه فارس بازدید کردند. با توجه به پیشنهاد ثبت موقت مجموعه ساسانی فارس در یونسکو در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی، قرار بود هر یک از آثار ساسانی به‌صورت مجزا ثبت شوند؛ اما از آنجا که سالانه دو اثر از هر کشور می‌تواند به ثبت جهانی برسد، تصمیم بر آن شد که پنج اثر ساسانی که در فارس قرار دارند، در قالب منظر باستانی ساسانیان به ثبت یونسکو برسند.

در این جلسه کشورهای زیادی از آسیا، کشورهای اروپایی از جمله اسپانیا و حتی کشورهایی مانند آذربایجان و بحرین نیز حضور داشتند و به ثبت این جاذبه‌ها رای مثبت دادند. سازمان میراث جهانی یونسکو در بیانیه‌ای با اشاره به آثار مطرح شده در پرونده‌ ثبت جهانی «چشم‌انداز باستان‌ شناسی ساسانی منطقه فارس» نوشته است که این مجموعه از ارزشمندترین نمونه‌ها‌ی معماری و شهرسازی امپراتوری ساسانی در دوره‌ای مهم از تاریخ معماری و شهرسازی بشر محسوب می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: فرشاد حافظ‌الکتب

• آدرس: استان فارس، شهرستان کازرون، بخش مرکزی، کیلومتر ۲۵ جاده کازرون- قائمیه (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): پنج هزار تومان (این هزینه شامل بازدید از تمام بخش‌های شهر باستانی بیشاپور می‌شود)
• ساعت بازدید: همه‌روزه از ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰

بیشاپور یکی از شهرهای باستانی ایران در بخش مرکزی کازرون در استان فارس است که در زمان ساسانیان ساخته شد و امروزه ویرانه‌های آن برجای مانده‌اند. بیشاپور در سال ۲۶۶ میلادی و به دستور شاپور اول، پادشاه ساسانی، ساخته شد. پس از پیروزی شاپور بر والرین، امپراتور روم، شاپور دستور داد تا در ناحیه‌ای خوش آب‌وهوا، بر سر راه تخت جمشید به تیسفون شهری ساخته شود. این جاده در زمان هخامنشیان شهرهای تخت جمشید و استخر را به شوش وصل می‌کرد. شاپور نام خود را برای این شهر انتخاب کرد.

معماری از اهالی سوریه قدیم به نام اپسای برای ساخت این شهر توسط شاپور انتخاب شد. بیشاپور از کهن‌ترین شهرهایی محسوب می‌شود که پیشینه ساخت آن در سنگ‌نوشته‌ای ذکر شده است. در کتاب‌های تاریخی، نام این شهر را با عنوان‌هایی همچون بیشاپور، بیشابور، به شاپور، بیشاور و به اندیوشاپور آورده‌اند. شهر بیشاپور مرکز ایالت «کوره اردشیرخوره» بود. این شهر تا قرن هفتم هجری قمری آباد و مسکونی بود و پس از آن ویران شد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: علی اخوانی

شهر و محوطه تاریخی بیشاپور شامل بخش‌های مختلف و چندین اثر تاریخی ارزشمند است؛ از جمله:

• خندق
• کاخ والرین
• معبد آناهیتا
• حصار دفاعی بیشاپور
• ستون‌های یادبود
• حمام تاریخی
• آتشکده
• تالار تشریفات
• ورودی ساسانی
• پل ساسانی
• ایوان موزاییک
• مدرسه بیشاپور
• مسجد بیشاپور
• بیشاپور دوره اسلامی

منبع عکس‌ها: گوگل‌مپ؛ عکاسان (از راست به چپ): ابراهیم کریمی، مهران شش برادران، محمد کلانتری

• آدرس: استان فارس، شهرستان کازرون، بخش مرکزی، کیلومتر ۲۵ جاده کازرون- قائمیه، روبه‌روی شهر باستانی بیشاپور (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): چهار هزار تومان (این هزینه شامل بازدید از تمام بخش‌های تنگ چوگان می‌شود)
• ساعت بازدید: همه‌روزه از ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰

تنگ چوگان یکی دیگر از میراث ارزشمند عصر ساسانیان در نزدیکی شهر بیشاپور است. در گوشه و کنار این تنگه، سنگ‌نگاره‌ها و آثاری وجود دارند که برخی از آن‌ها بی‌نظیر هستند. برخی از گردشگران و کارشناسان تنگ چوگان را با نقش رستم در مرودشت و بیستون در کرمانشاه مقایسه می‌کنند. رودخانه شاپور که از وسط این تنگه عبور می‌کند زیبایی‌های آن را به‌مراتب بیشتر کرده است. از روستاهای اطراف این تنگه می‌توانیم به تنگ چوگان سفلی، علیا و وسطی اشاره کنیم.

این تنگه در گذشته محل برگزاری بازی سنتی چوگان توسط پادشاهان ساسانی بود. از دیدنی‌های معروف تنگ چوگان می‌توانیم به قلعه دختر، قلعه پسر، غار شاپور و سنگ‌نگاره‌های بسیار دیدنی اشاره کنیم.

قلعه دختر

• موقعیت: ورودی تنگ چوگان

در شمالی‌ترین قسمت شهر بیشاپور و در ورودی تنگ چوگان، قلعه‌ای با سنگ و گچ ساخته شده است که با نام قلعه دختر شناخته می‌شود. این قلعه به‌عنوان مرکز دیده‌بانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. از خصوصیات این قلعه می‌توانیم به وجود تنها یک راه ورودی و چندین برج حفاظتی در آن اشاره کنیم.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مهدی

قلعه پسر

• موقعیت: ارتفاعات شمال شرقی کوهستان شاپور

قلعه پسر یکی دیگر از قلعه‌های تنگ چوگان محسوب می‌شود که روی ارتفاعات شمال شرقی کوهستان شاپور ساخته شده است و بر تمام منطقه اطراف اشراف کامل دارد. این قلعه نیز مثل قلعه دختر به‌دلیل ارتفاع زیاد، به‌عنوان برج دیده‌بانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. قلعه پسر در حال حاضر به‌دلیل بی‌توجهی‌ها تبدیل به خرابه شده است.

منبع عکس:salfbase.com؛ عکاس: نامشخص

غار شاپور

• موقعیت: چهار کیلومتری تنگ چوگان (مشاهده روی نقشه)

غار شاپور در انتهای تنگ چوگان، در «سینه کوه» و در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد و قطر دهانه آن حدود ۳۰ متر است. این غار به خاطر قرار گرفتن مجسمه شاپور در ورودی آن به غار شاپور معروف شد.

مجسمه ۶ متری شاپور در ورودی این غار شاهکار پیکرتراشی ایران باستان به شمار می‌آید که پس از نزدیک به ۱۷۰۰ سال هنوز باقی مانده است. این مجسمه بیش از ۳۰ تن وزن و هشت متر ارتفاع دارد. مجسمه شاپور بر اثر زمین‌لرزه واژگون شده بود، تا اینکه در سال ۱۳۳۶ هجری شمسی توسط ارتش ایران و بدون لحاظ کردن اصول باستان‌شناسی تعمیر شد و به حالت اول بازگشت. چهار ایوان از دهانه به‌طرف داخل غار ساخته شده‌‌اند. اختلاف ارتفاع تراس اول با تراس دوم ۱۰ پله، دوم با سوم هشت پله و سوم با چهارم هفت پله است. مجسمه شاپور در تراس چهارم قرار دارد. این تراس که وسیع‌تر از تراس‌های دیگر محسوب می‌شود، به‌وسیله ۱۲ پله به عمق غار راه دارد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: جواد بهردار

سنگ‌نگاره‌های تنگ چوگان

علاوه بر این موارد، تنگ چوگان شامل چندین اثر تاریخی ارزشمند دیگر است؛ از جمله:

• سنگ‌نگاره شماره یک شاپور یکم
• سنگ‌نگاره شماره دو شاپور یکم
• سنگ‌نگار شماره سه شاپور یکم
• سنگ نگاه شماره یک بهرام دوم
• سنگ‌نگاره شماره دو بهرام دوم
• سنگ‌نگاره تاج‌گیری بهرام یکم

محوطه تاریخی فیروزآباد که با نام‌های شهر گور و اردشیرخوره نیز در تاریخ شناخته می‌شده است، یکی از شهرهای معروف ایران در دوره ساسانیان به شمار می‌آید. سازنده این شهر و محوطه تاریخی اردشیر، موسس سلسله ساسانی، بود. اردشیر در زمان حکومت خود از اینجا به‌عنوان پایتخت حکومت استفاده می‌کرد. محوطه تاریخی فیروزآباد در سراسر دوره ساسانی همچنان بسیار پراهمیت ظاهر شد و همواره به‌عنوان یکی از کرسی‌نشین‌های ایالت فارس مطرح بود. این محوطه تاریخی با وجود قدمت بسیار زیاد دارای جاذبه‌های تاریخی ارزشمندی است که در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

شهر گور

• آدرس: استان فارس، شهرستان فیروزآباد، بخش مرکزی، شمال غربی شهر فیروزآباد، جنوب محوطه تاریخی فیروزآباد (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• ساعت بازدید: شبانه‌روزی

شهر گور در زمان آبادانی خود مرکز بخشی از ایالت فارس به نام کوره اردشیر خوره بود. شهر گور اکنون متروک مانده است و شهر کنونی فیروزآباد در سه کیلومتری آن قرار دارد. شهر گور (اردشیر خوره یا فیروزآباد قدیم) در اوایل قرن سوم میلادی به دستور اردشیر بابکان ساخته شد. طرح و الگوی این شهر از نوع دایره‌‌ای با قطر دو کیلومتر و چهار دروازه اصلی است و بناهای حکومتی و محل اقامت درباریان در آن قرار داشتند. شهر گور اولین شهر دایره‌ای در ایران و یکی از نخستین شهرهای دایره‌ای در جهان به‌ حساب می‌آید.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: کوروش نوزاد تهرانی

قلعه دختر

• آدرس: استان فارس، شهرستان فیروزآباد، کیلومتر ۱۱ جاده فیرزوآباد- کوار (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): پنج هزار تومان (این هزینه شامل بازدید از آتشکده فیروزآباد نیز می‌شود)
• ساعت بازدید: همه‌روزه از ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰

قلعه دختر فیروزآباد در ۶ کیلومتری جاده‌ فیروزآباد به شیراز، در دامنه کوهی مشرف‌ به جاده قرار دارد و پس از طی مسافتی حدود ۳۰۰ متر می‌توان به آن رسید. جورجینا هرمان در کتاب تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان این‌گونه می‌نویسد که اردشیر ساسانی احتمالا این قلعه را در اواخر دوران اشکانیان و زمانی ساخت که هنوز بر اردوان پنجم، آخرین شاه دودمان اشکانیان، پیروز نشده بود. قلعه دختر فیروزآباد از ۱,۷۰۰ سال قبل تاکنون بر فراز کوهی استوار باقی‌ مانده است.

قلعه دختر با استفاده از لاشه‌سنگ و گچ دست‌کوب ساخته شد و بیش از ۲,۰۰۰ متر مربع زیربنا دارد. این قلعه تاریخی از سه ساختمان پلکانی تشکیل‌ می‌شود. ساختمان انتهایی قلعه دارای گنبدی بزرگ است. این بنا دارای گچ‌بری‌هایی به سبک هنر هخامنشیان در تخت جمشید، اتاق‌های تودرتو، اتاق نگهبانی، راهرو، مخزن آب، حیاط مرکزی و پلکان مارپیچی است که در دل کوه حفاری‌ شده‌اند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: آرش ترکمان

کاخ اردشیر

• آدرس: استان فارس، شهرستان فیروزآباد، کیلومتر ۹ جاده فیرزوآباد- کوار (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): پنج هزار تومان
• ساعت بازدید: همه‌روزه از ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰

کاخ اردشیر کاخی معروف در شهر تاریخی بیشاپور در نزدیکی کازرون است. این بنا یک کاخ کاملا سنگی با سنگ‌های یکدست و نقش‌دار محسوب می‌شود. به‌دلیل عدم اتمام کاوش‌های باستان‌شناسی کاربری بنا هنوز مشخص نشده است. طبق گفته رومن گیرشمن، این بنا کاخی بوده است که شاپور ساسانی والرین، امپراتور مغلوب شده روم، را در آن اسکان داد. كاخ والرین بیشاپور در فاصله ۱۵۰ متری از تالار تشریفات قرار دارد و به سبک معماری ساسانی، جداره داخلی آن را با سنگ‌های تراشیده و منقش و سطح بیرونی را با روكش گچ سفید تزیین کرده‌اند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: رامین گودرزی

پل مهر نرسی

• آدرس: استان فارس، شهرستان فیروزآباد، غرب شهر گور، کنار رودخانه دالکی (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• ساعت بازدید: شبانه‌روزی

پل مهر نرسی یک پل قدیمی در محوطه تاریخی فیروزآباد و نزدیک شهر تاریخی گور است که در گذرگاه تنگاب و نزدیک سنگ‌نگاره تاج‌گذاری اردشیر قرار دارد. این پل به دستور مهر نرسه، وزیر ساسانی، بنا شد. پل مهر نرسه در زمان خود بیش از ۵۰ متر طول و چندین دهانه فرعی همراه با یک دهانه اصلی داشت؛ اما در حال حاضر فقط یک پایه سنگی بزرگ از آن باقی مانده است. مهر نرسه که خود زاده یکی از روستاهای اردشیر خوره بود، در کتیبه‌ای در کنار نقش اردشیر، خود را به‌عنوان بانی این پل معرفی و از مسافران و رهگذران طلب دعای خیر کرده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: Babak S

دره تنگ آب

• آدرس: استان فارس، شهرستان فیروزآباد، کیلومتر ۱۴ جاده فیروزآباد- کوار
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• ساعت بازدید: شبانه‌روزی

دره و رودخانه تنگ آب در شمال محوطه تاریخی فیروزآباد قرار دارد و تنها راه ارتباطی دشت فیروزآباد با مناطق شمالی استان فارس به‌ویژه شیراز به شمار می‌آید. این دره تاریخی و پراهمیت بخشی از آثار تاریخی سلسله ساسانیان، به‌ویژه آثار دوره اردشیر بابکان را در دل خود جای داده است.

سنگ‌نگاره تاج‌گذاری اردشیر

• آدرس: استان فارس، شهرستان فیروزآباد، کیلومتر ۱۰ جاده فیروزآباد- کوار (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• ساعت بازدید: شبانه‌روزی

سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان یکی از سنگ‌نگاره‌های اردشیر بابکان است که در فیروزآباد استان فارس قرار دارد. در این سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان در مقابل هم ایستاده‌اند و اهورامزدا در حالی که حلقه‌ پادشاهی را از روی محراب آتش به دست اردشیر می‌دهد، وی را به پادشاهی انتخاب می‌کند. در پشت سر اردشیر، ولیعهد شاپور و دو شاهزاده‌ دیگر ایستاده‌اند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: Amir Ababaf

• آدرس: استان فارس، شهرستان سروستان، ۱۴ کیلومتری جنوب شهر سروستان، جاده شیراز- فسا (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): پنج هزار تومان
• ساعت بازدید: همه‌روزه از ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰

مجموعه کاخ ساسانی سروستان ۲۵ هکتار وسعت دارد. این کاخ از سنگ و گچ ساخته شده است و ایوانی مربع شکل بخش مرکزی آن را تشکیل می‌دهد. ایوان دارای ۱۳ متر طول و عرض و ۱۸ متر ارتفاع است. در مرکز و حیاط کاخ گنبدی وجود دارد که قدیمی‌ترین گنبد آجری کشور محسوب می‌شود. این بنا اگرچه از کاخ اردشیر فیروزآباد کوچک‌تر است و طاق‌های گنبدی آن با آجر ساخته شده‌اند؛ اما در ظاهر خیلی شبیه به برادر بزرگ‌تر خود است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مهرداد اعتمادی

در کاخ ساسانی سروستان برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده است. علاوه بر این، استفاده از ستون‌ها به‌عنوان محافظ سقف در اتاق‌ها دیده می‌شود. تپه‌ها و ناهمواری‌های مجاور کاخ نشانگر بناهای نهفته در زیر خاک هستند که در زمان‌های قدیم اطراف کاخ ساخته شده بودند. درمجموع نقشه کاخ سروستان شیوه بسیار جالب معماری در دوره‌ ساسانیان را به نمایش می‌گذارد.

برخی از پژوهشگران معماری ساسانی با توجه به طرحی کلی و جزئیات بنا، آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می‌دانند. همچنین آن‌ها معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم‌ها در مسیر سبک معماری ویژه‌ای بود که معماری گوتیک را می‌توان نقطه عطف آن دانست. این بنا از باشکوه‌ترین کاخ‌های دوره ساسانی به شمار می‌آید و در ساخت آن نسبت به بناهای دیگر این دوره، از معماری و پلان پیچیده‌تر و کامل‌تری استفاده شد.

• آدرس: استان فارس، شهرستان مرودشت، اا کیلومتری شمال شرق مرودشت (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): برای گردشگران داخلی پنج هزار تومان و گردشگران خارجی ۱۰۰ هزار تومان
• ساعت بازدید: همه‌روزه از ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰

تخت جمشید را می‌توان به‌عنوان یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی شیراز معرفی کرد. منطقه تاریخی تخت جمشید و بناهای باقی‌مانده در آن بخشی از مهم‌ترین اسناد تاریخ تمدن در جهان محسوب می‌شوند. این محوطه تاریخی یادگار پادشاهان هخامنشی برای آیندگان است و حدود ۲,۵۰۰ سال قدمت دارد. از بخش‌های جذاب و مهم تخت جمشید می‌توان به ستون‌ها، دروازه ملل، خزانه، کاخ صد ستون یا تالار تخت، کاخ خشایار شاه، کاخ آپادانا و کاخ «ه» اشاره کرد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: aramchad Mena

• آدرس: استان فارس، شهرستان فیروزآباد، ۳۵ کیلومتری جنوب غرب فیروزآباد، بعد از روستای رودبال (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• ساعت بازدید: شبانه‌روزی

تنگ هایقر یک جاذبه کم‌نظیر، خصوصا برای دوستداران طبیعت است. این تنگه حدود هشت کیلومتر طول دارد و در بستر آن رودخانه «قره‌آج» جاری است. بعضی از گردشگران این تنگه را به گرند کنیون در آمریکا تشبیه می‌کنند. تنگه هایقر علاوه بر اینکه یک جاذبه طبیعی بکر و زیبا محسوب می‌شود، رخدادهای تاریخی زیادی را نیز به خود دیده است. عمق تنگه در بعضی از نقاط به ۴۵۰ متر می‌رسد و همین موضوع اینجا را به دژی محکم برای مقابله عشایر با نیروهای انگلیسی تبدیل کرد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: Alireza Che

نویسنده: نسیبه گودرزی / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی