قلعه سنگان اشنویه

تپه و قلعه معروف و تاریخی سنگان در پنج کیلومتری شهرستان اشنویه قرار گرفته‌اند. قلعه سنگان که به قلعه «موسی‌ خان» نیز مشهور است، با قدمتی بیش از ۱۵۰ سال از آثار تاریخی مهم در شمال غرب کشور به شمار می‌رود. این اثر ارزشمند در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قلعه معروف و تاریخی سنگان در ۵٫۳ کیلومتری شهرستان اشنویه در روستای سنگان واقع شده است. این قلعه از جمله جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی به حساب می‌آید.

• آدرس: استان آذربایجان غربی، شهرستان اشنویه، روستای سنگان (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: سایت mapio.net (عکاس: حاکم بیت‌اللهی)

قلعه تاریخی سنگان که در سال‌های اخیر با نام «قلعه موسی خان» نیز شناخته می‌شود، با قدمتی بیش از ۱۵۰ سال یکی از آثار مهم تاریخی شمال غرب کشور و از جاهای دیدنی اشنویه است. این قلعه در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد.

قلعه سنگان بر بالای تپه‌ای دایره‌ای شکل که ۳۰ متر از سطح روستا ارتفاع دارد، در زمینی به مساحت ۲۰۰۰ متر مربع ساخته شده است و حدود ۷۰۰ متر مربع زیر بنا دارد. گفته می‌شود تپه‌ روی قلعه با کیسه‌های انباشته از خاک ساخته شده است.

در حال حاضر، پس از سالیان دراز هنوز این مکان به‌عنوان محل زندگی سران ایل زرزا استفاده می‌شود. افراد ساکن در قلعه به‌دلیل سابقه سکونت ایل خود در طول قرن‌ها در قلعه سنگان، این قلعه تاریخی را میراث اجداد خود می‌دانند و اقدام به تعمیر و بازسازی بخشی از قلعه به‌منظور سکونت در آن کرده‌اند که از این طریق به معماری اصیل قلعه سنگان لطمه زده‌اند. بنابراین، این قلعه امروزه شکل اولیه خود را از دست داده و در اثر معماری غیرکارشناسانه از حالت سنتی و اصیل خود خارج شده است.

روستای سنگان، منبع عکس: سایت mapio.net (عکاس: حاکم بیت‌اللهی)

مطالعات باستان‌شناسی روی تپه‌ قلعه سنگان نشان می‌دهد که سابقه این تپه به هزاره اول قبل از میلاد می‌رسد. علاوه بر این، ساکنان قلعه، سابقه سکونت اجداد خود را در قلعه سنگان به دوره صفویه نسبت می‌دهند. ایل زرزا از زمان شاه عباس صفوی در این قلعه ساکن بوده و این محل، سکونتگاه رییس خاندان و مرکز مدیریت و اداره املاک آن‌ها بوده است.

قلعه سنگان که تماما روی تپه قرار دارد، از دو بخش تشکیل شده که ضلع شرقی آن محل نشیمن مردان و ضلع غربی محل نشیمن زنان بوده است. این قلعه به‌صورت دو طبقه بنا شده و دارای چهار برج نگهبانی و دیده‌بانی است. در ساختمان قلعه سنگان، ۲۰ اتاق نشیمن و پنج پیش‌خوان وجود دارد. در حال حاضر، قسمتی از دیوار‌های سمت غربی فرو ریخته و قسمت شرقی آن محل زندگی سرپرست ایل زرزا است.

منبع عکس: سایت mapio.net (عکاس: حاکم بیت‌اللهی)

قلعه تاریخی سنگان،‌ پلانی مربعی شکل دارد و در دو طبقه با استفاده از مصالح سنگ و آجر ساخته شده است. دیوارهای قلعه اکثرا بیش از یک متر عرض دارند که این امر احتمالا به‌منظور استحکام بیشتر آن در مقابل حملات خارجی بوده است.

در پشت بام قسمت غربی قلعه، دیوارهای جانبی ارتفاعی حدود ۵٫۱ متر از سطح پشت بام دارند که در جاهای مختلف آن سوراخ‌هایی جهت دیده‌بانی وجود دارد. معماری این سازه به شکلی است که به اطراف قلعه اشراف دارد و این امر به حفاظت از قلعه در برابر دشمنان کمک می‌کرد.

در و پنجره‌های قلعه سنگان از چوب ساخته شده‌اند. در چهار گوشه قلعه، چهار برج دیده‌بانی و نگهبانی قرار دارد که در سال‌های اخیر دو مورد از آن‌ها از بین رفته‌اند. دو مسیر ماشین‌رو و پیاده‌رو برای قلعه وجود دارد که در ضلع‌های غربی و شمالی قرار گرفته‌اند.

در طبقه پایین چاه آبی به چشم می‌خورد که در گذشته آب مصرفی اهالی و ساکنان قلعه از آن تامین می‌شد و اکنون به‌علت وجود آب لوله‌کشی از این چاه استفاده نمی‌شود. وسایل گرمایشی در اتاق‌های قلعه، بخاری‌های چوبی و زغالی بوده است که بخاری‌های نفتی و گازی جایگزین آن‌ها شده‌اند.

بقایای به جا مانده از سازه‌ها و اتاقک‌های بخش شرق قلعه نشان می‌دهند که این بخش‌ها محل نگهداری احشام ایل بوده‌اند. دیوارها و بناهایی که در بخش شمال شرقی قلعه دیده می‌شود، تا حدود زیادی با گذر زمان تخریب شده‌اند؛ ولی استقامت این دیوارهای بلند و گلی چند ۱۰۰ ساله که در ارتفاع حدود ۳۰ متری و در برابر بادهای شدید در فصول سرد سال منطقه اشنویه قرار دارند، برای هر بیننده‌ای جالب و شگفت‌آور است.

در اتاق‌های بخش شرقی قلعه که در مقایسه با سایر بخش‌های دیگر آن، عمر طولانی‌تری دارند، طاقچه‌های فراوانی دیده می‌شود که طبق گفته ساکنان قلعه، مختص منازل و سکونتگاه خان‌ها و افراد ثروتمند بوده است.

منبع عکس: ایرنا (عکاس: ناشناس)

• از آنجا که بخش‌هایی از قلعه محل سکونت ایل زرزا است، امکان بازدید از داخل آن وجود ندارد.
• بازدید از بیرون این قلعه رایگان است.

نویسنده: زهرا آذرنیوش/ بازنویسی: صدیقه شجاعی