کاروانسرای پاسنگان

بسیاری از افراد با شنیدن نام قم، به یاد جاذبه‌های مذهبی آن می‌افتند و از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی آن غافل هستند؛‌ با این حال، یکی از جاهای دیدنی قم، کاروانسرای پاسنگان محسوب می‌شود که به اقامتگاه بوم‌گردی و پایگاه رصد ستارگان تبدیل شده است. در کنار گشت‌وگذار در این شهر، می‌توان شبی را در این بنای تاریخی اقامت داشت.

• آدرس: استان قم، شهرستان قم، کیلومتر ۲۰ جاده قدیم قم-کاشان، دهستان جنت‌آباد، روستای زنبورک (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: جواد بخشی

کاروانسرای شاه عباسی پاسنگان که نماد جنت‌آباد و روستای زنبورک به‌حساب می‌آید، در ۲۰ کیلومتری شهر قم و در مسیر جاده قدیم قم به کاشان قرار گرفته است.

برای دسترسی به کاروانسرای پاسنگان به کیلومتر ۲۰ جاده‌ قم به کاشان بروید. در فاصله ۱۰۰ متری از حاشیه جاده، این کاروان‌سرا قابل‌مشاهده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: علی قاصدی

کاروانسرای پاسنگان یکی از کاروانسراهای ایران است که قدمت آن به سلسله صفوی و عصر حکومت شاه‌عباس بازمی‌گردد. این جاذبه تاریخی در سال ۱۳۲۱ خورشیدی در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.

پاسنگان روزگاری محل اقامت کاروانیان و مسافران خسته از راه بود. مدتی این مکان به‌عنوان پاسگاه ژاندارمری استفاده شد و هم‌اکنون نیز کاربری تاریخی و گذشته‌ خود را در قالبی جدید ادامه می‌دهد. در حال حاضر، این کاروان‌سرا صرفا بنایی تاریخی نیست و بعد از مرمت و بازسازی، به اقامتگاه‌ بوم‌گردی تبدیل شده است.

از آنجایی که کاروانسرای پاسنگان قم در مسیر کویر مرنجاب کاشان واقع است و امکانات رصد ستارگان را دارد، پایگاه رصد اجرام آسمانی نیز محسوب می‌شود. پایگاه پرنده‌نگری و محل برگزاری جشن‌ها یا جشنواره‌ها، از دیگر کاربری‌های جدید پاسنگان است. ایجاد سفره‌خانه سنتی، محلی برای برگزاری مراسم و آیین‌های مذهبی، فرهنگی و هنری، از جمله امكانات و خدماتی به شمار می‌رود که در این كاروانسرا فراهم شده است.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: علی قاصدی

قدمت کاروانسرای پاسنگان به دوره صفویه بازمی‌گردد. این بنای تاریخی که یادگاری از دوران کاروانسراسازی شاه عباس کبیر محسوب می‌شود، در روزگار قاجاریان نیز همچنان مورد استفاده قرار داشت.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: علی قاصدی

کاروانسرای پاسنگان قم بنایی آجری و زیبا به شمار می‌رود که روی پایه‌های سنگی بنا شده است. چهار برج مدور که از سنگ لاشه ساخته شده‌اند، در چهار گوشه‌ دیوارهای این بنا دیده ‌می‌شوند. در اطراف ورودی این بنا، ۱۰ طاق‌نمای تزیینی چشم‌نوازی می‌کند. سردری که دارای طاق آجری است، به حیاط مجموعه راه دارد. حجره‌های متعدد و ایوان‌ها زینت‌بخش حیاط پاسنگان هستند که روزگاری مکان استراحت مسافران خسته بودند. اتاق نگهبانان، محل نگهداری چارپایان و دو آب‌انبار، از بخش‌های دیگر هستند. این بنای مربع‌شکل دارای ابعاد ۵۰×۵۰ است و ۲,۵۰۰ متر مربع مساحت دارد.

بررسی كاروانسرای پاسنگان نشان می‌دهد كه اساس معماری آن، تابع شیوه سنتی و سبک رایج دوره صفویه بوده است. در ساختمان پاسنگان نسبت به روزگاران دیرین، دگرگونی خاصی دیده نمی‌شود.

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: Mak2006ir

جهانگردان و سیاحان متعددی از کاروانسرای شاه عباسی پاسنگان دیدن کردند و به توصیف و تصویرسازی از این مکان در سفرنامه‌های خود پرداختند. از جمله‌ این افراد می‌توان به «پاسکال کوست»، نقاش و معمار معروف فرانسوی اشاره کرد که در عهد قاجار و در زمان محمدشاه به ایران آمد. پاسکال در کتاب خود طرحی دقیق از پاسنگان به تصویر کشید. این طرح نشان می‌دهد که پاسنگان تا امروز، به همان شکل روزگار قاجاریه باقی مانده است.

«مادام ژان دیوالافوا» نیز در سفرنامه‌ خود آورده است که تا سال ۱۸۸۸ میلادی، تغییری در پاسنگان مشاهده نشده بود. وی تصویری را از نمای ورودی این کاروان‌سرا کشیده است. «مولر» نیز در سفرنامه خود بانی و سازنده‌ این بنا را بازرگانی از اهالی قزوین به نام «حاجی محمدباقر» و تاریخ ساخت آن را ۱۸۰۷ میلادی می‌داند و «ماکسیم سیرو»، معمار فرانسوی معتقد است که زمان ساخت پاسنگان به پیش از عهد صفوی می‌رسد.

اقامتگاه کاروانسرای پاسنگان با چهار اتاق و ظرفیت ۲۰ نفر، پرسنل مسلط به زبان انگلیسی و پارکینگ غیرمسقف، یکی از گزینه‌های به‌صرفه و اقتصادی برای گردشگران در استان قم محسوب می‌شود. این اقامتگاه دارای سرویس بهداشتی ایرانی و حمام اشتراکی است؛ اما در حال حاضر، سرویس صبحانه، ناهار و شام ارائه نمی‌دهد. هزینه اقامت یک شب در اقامتگاه بومگردی کاروانسرای پاسنگان برای سال ۱۴۰۱ مطابق جدول زیر است:

پیش از عزیمت به کاروانسرا، حتما به‌صورت تلفنی از فعالیت و ظرفیت اقامتگاه مطمئن شوید.

• تلفن: ۰۹۱۲۳۴۵۱۸۱۲

عکس‌ از وب‌سایت Wikipedia | عکاس: حجت عطایی

• آدرس:استان قم، شهرستان قم، کیلومتر ۷۰ اتوبان قم-گرمسار، روستای علی آباد (مشاهده در نقشه)

کاروانسرای دیر گچین در استان قم و در روستای علی آباد قرار گرفته است. این کاروان‌سرا که به عصر ساسانی تعلق دارد، در دوره‌های سلجوقی، صفوی و قاجار مرمت و بازسازی شده است. دیوارها و نیم‌برج‌های قطور، دروازه، حجره، محوطه، حمام، مسجد و آسیاب، از جمله بخش‌های متعدد کاروانسرای دیر گچین محسوب می‌شود.

• آدرس:استان قم، شهر قم، خیابان طالقانی، در نزدیکی حرم حضرت معصومه (س) (نمایش روی نقشه)

بازار قم در مجاورت حرم حضرت معصومه (س)، یکی از آثار تاریخی این شهر است. مجموعه تاریخی بازار قم یکی از مهم‌ترین مراکز خرید سوغات در این شهر به شمار می‌رود و دارای سراها و تیمچه‌های بسیاری است. تیمچه بزرگ، زیباترین بخش بازار محسوب می‌شود که دارای سقفی بزرگ و ضربی است. اجناس مختلفی از جمله ظروف مسی، پارچه، پرده، پوشاک، خوراکی و... در این بازار عرضه می‌شود.

نویسنده: اکرم زمانی نوری/ پوریا محمدی پیوند